Á vef Námsgagnastfnunarinnar segir svo um desember.:

Desember er tólfti og síðasti mánuður ársins sjálfur jólamánuðurinn. Í desember hefst kærkomið jólafrí í skólum svo eru það jólaskemmtanirnar, jólasveinarnir, jólagjafirnar og margt margt fleira. Í desember setja margir krakkar skó út í glugga og vakna eldhressir hvern morgun til að kann hvað jólasveinnin hefur fært þeim.

Fullveldisdagurinn 1. desember

1. desember, Fullveldisdagurinn. Desember hefst með mjög merkum degi í íslenskri sögu. Fullveldisdagurinn er 1. desember. Þennan dag árið 1918 var Ísland lýst frjálst og fullvalda ríki og íslenski fáninn dreginn að hún í fyrsta skipti. Segja má að dagurinn sé táknrænn fyrir alla þá baráttu sem við háðum fyrir sjálfstæði okkar. Þeirri baráttu lauk ekki að fullu fyrr en árið 1944 en 17. júní það ár varð Ísland lýðveldi og sjálfstæð þjóð með eigin forseta. Síðan hefur 17. júní verið þjóðhátíðardagur okkar. Ísland var fram að 1. desember 1918 í konungssambandi við Dani. Danski konungurinn var þjóðhöfðingi Íslendinga. Sumarið 1918 kom saman nefnd íslenskra og danskra stjórnmálamanna í Reykjavík og samdi frumvarp að nýjum lögum svokölluðum sambandslögum. Íslendingar kusu um þessi lög og voru þau samþykkt. Sambandslögin gengu í gildi 1. desember 1918 og er það ástæðan fyrir því að enn þann dag í dag höldum við daginn hátíðlegan. Í fyrstu grein sambandslaganna segir: „Danmörk og Ísland eru frjáls og fullvalda ríki, í sambandi um einn og sama konung og um samning þann, er felst í þessum sambandslögum.“

Aðventa

Aðventan eða jólafastan hefst í ár sunnudaginn 2. desember. Á Vísindavef Háskólans segir að orðið aðventa sé dregið af latnesku orðunum adventus domini sem þýðir koma drottins. Aðventa er tími vonar hjá kristnum mönnum. Kertin sem við kveikjum á aðventukransinum eiga að lýsa upp myrkrið og minna á komur frelsarans. Kertin á kransinum hafa öll hvert sitt nafn. Fyrsta kertið sem er tendrað kallast Spádómakertið. Það minnir á fyrirheit spámannanna um komu frelsarans. Annað kertið kallast Betlehemskertið, heitir eftir fæðingarbæ Jesú. Þriðja kallast Hirðakertið. Það er nefnt eftir hirðunum sem fengu fyrstir allra fréttir af fæðingu frelsarans. Fjórða er kerti er Englakertið en það minnir á englana sem fluttu fréttir af fæðingu Jesú.

Vetrarsólstöður

Vetrarsólstöður eru 22. desember. Á vetrarsólstöðum er sólin lægst á lofti, dagur stystur eins og oft er sagt. Upp frá því fer svo daginn að lengja á ný. Þá léttist brúnin á mörgum sem horfa þá fram á bjartari daga þó ekki beri nú á þeim alveg strax. Frekari upplýsingar um gang jarðar um sólu má finna á vefnum Vetur.

Þorláksmessa

Þorláksmessa er 23. desember. Þorláksmessa er nefnd í höfuðið á Þorláki helga. Þessi Þorláksmessa er nefnd Þorláksmessa á vetri því 20. júlí var Þorláksmessa á sumri. Þennan dag árið 1193 lést Þorlákur Þórhallsson Skálholtsbiskup. Við Þorlák voru kennd ýmis undur eða kraftaverk. Í bókinni Saga daganna bls. 304 stendur þetta:

„Ef fé sýktist þá batnaði ávallt við hans yfirsöngva ef lífs var auðið. Vatnsvígslur hans voru merkilegar svo að bæði fékk bót af menn og fénaður. Ef vatni því var dreift yfir fénað, er Þorlákur hefur vígt, þá grandaði því nálega hvorki sóttir né veður né dýr. Ef mýs gerðu mein á mat eða klæðum þá kom fall í þær eða hurfu allar af vatninu ef því var yfir stökkt.“

Þessi texti er eins og þið sjáið á nokkuð gömlu máli en vonandi hafið þið skilið hann.

Á Þorláksmessu tíðkast nú til dags að fólk borði skötu. Mörgum finnst lyktin af skötu fyrsta merki þess að jólin séu alveg að koma.

Jól

Aðfangadagur jóla er 24. desember. Aðfangadagur merkir undirbúningsdagur eða aðdráttardagur. Nafnið jól er hins vegar norrænt þó það sé líka að finna í fornensku. Jólin voru haldin hátíðleg löngu áður en hin kristnu jól runnu saman við hátíðina.

Jólin eiga sér ævaforna sögu sem tengist vetrarsólhvörfum. Hin heiðnu jól voru „drukkin“. Höfðingjar buðu þá til jóladrykkju sem voru matar- og ölveislur. Jólin hjá okkur hefjast klukkan sex á aðfangadag. Þannig er það ekki hjá öllum þjóðum því sjálfur jóladagur er þann 25. desember.

Menn hafa ætíð gert sér dagamun um jólin í mat og drykk. Fyrr á öldum var kind slátrað til jólahaldsins. Hangikjöt var einnig fastur liður í jólahaldinu og er enn. Rjúpur sem eru eftirsóttar nú dögum voru upphaflega jólamatur hinna fátæku.

Jólatré breiddust upphaflega út í Þýskalandi. Einstaka grenitré barst til Íslands á síðari hluta 19. aldar þó slík jólatré yrðu ekki algeng hér fyrr en um síðari heimsstyrjöld en hún stóð yfir frá 1939 til 1945.

Mikil þjóðtrú tengist jólunum og jólaföstu. Það er alls ekki skrýtið því jólin eru haldin hátíðleg þegar skammdegið er mest. Grýlu þekkja allir krakkar enn þann dag í dag og auðvitað jólasveinana. Jólasveinarnir eru afkvæmi Grýlu og voru hinir verstu. Hér á landi eru þekkt yfir 70 jólasveinanöfn en yfirleitt eru þeir taldir 9 eða 13. Jólasveinarnir eru taldir búa í fjöllunum en í gamla dag trúði fólk því að þeir gætu komið af hafi.

Nú hafa hugmyndir okkar um jólasveinana blandast hinum norrænu jólanissum og evrópska og ameríska jólasveininum.

Gamlársdagur

Gamlársdagur er svo síðasti dagur ársins 31. desember. Þó við höldum upp á áramót um mánaðarmótin desember janúar þá hafa þau verið breytileg í gegnum tíðina. Hér á Íslandi verður 1. janúar að nýársdegi á 16. öld. Áður fyrr höfðu áramót verið á jólum. Jólanótt var þá líka nýársnótt.

Í aldanna rás hafa áramót verið á mismunandi tímum. Hjá Rómverjum hófst árið til dæmis með marsmánuði. Þar er komin skýringin á því að síðustu fjórir mánuðirnir í okkar ári taka nöfn sín af latneskum töluorðum. September dregur nafn sitt af septem sem þýðir sjö þó september sé í raun níundi mánuður í okkar ári. Október dregur nafn sitt af octo sem þýðir átta, nóvember af latneska orðinu novem sem þýðir níu og desember dregur nafn sitt af decem sem þýðir tíu. Desember var því tíundi mánuðurinn hjá Rómverjum, janúar ellefti og febrúar sá tólfti.

Ýmsar aðrar dagsetningar hafa svo verið notaðar í gegnum tíðina en um það getið þið lesið í bókinni Saga daganna. Í dag eru áramót ekki alls staðar þau sömu.

Jarðarbúar nota heldur ekki allir sama tímatalið. Við miðum við fæðingu Krists og teljum að það séu 2006 ár síðan hann fæddist. Á þessu ári voru áramótin í Kína 29. janúar. Hófst þá Ár hundsins. Í íslam hófst árið 31. janúar með árinu 1427. Hjá gyðingum er nú árið 5767 en það ár hófst 22. september.

Allir krakkar hlakka til gamlársdags og þá sérstaklega gamlárskvölds. Við höldum upp á áramótin með flugeldum, brennum og veisluhöldum af ýmsu tagi.

Í desember eru ýmsir dagar helgaðir fornum dýrlingum.

1. desember er Eligíusmessa en Eligíus var gullsmiður og myntsláttumaður hjá Frakkakóngi á 7. öld. Eligíus er verndari járn- og gullsmiða og hefur skeifu að tákni.

Barbárumesssa er 4. desember. Barbára er líka kölluð Barbara en hún var tekin af lífi í ofsóknum árið 306.

Nikulásmessa er 6. desember en Nikulás var biskup í Mýru í Litlu-Asíu. Það merkilega er að Nikulás þessi varð fyrirmynd alþjóðlega jólasveinsins, Santa Claus, sem mótaðist í Evrópu frá 16. öld. Jafnvel íslensku jólasveinarnir tóku upp klæðaburð, búnað og jafnvel sumt atferli Nikulásar upp úr 1930. Þrátt fyrir það héldu íslensku jólasveinarnir sínum íslensku nöfnum og gera enn.

Ambrósíusmessa er 7. desember og Maríumessa þann áttunda. Lúsíumessa er 13. desember. Í Svíþjóð lifði Lúsía í þjóðtrú svo ef til vill þekkjum við heilaga Lúsíu best í dag frá sænskum Lúsíuhátíðum. Þennan sama dag er svokölluð Magnúsarmessa.

21. desember er Tómasarmessa. Tómas var postuli Jesú. Talið er að hann hafi verið drepinn á Indlandi árið 72.

23. desember er svo Þorláksmessa sem áður er getið.

26. desember er Stefánsdagur. Stefán var fyrsti kristni píslarvotturinn. Stefán var grýttur til bana utan við borgina Jerúsalem. Ástæðan var sú að hann haðfi haft betur í rökræðum við forystumenn gyðinga.

27. desember er Jónsdagur eða Jóhannesardagur. Þetta er messa Jóhannesar postula og guðspjallamanns. Jóhannes lenti í ofsóknum. Hann slapp undan sjóðandi ketilvatni og drakk eiturbikar sér að skaðlausu. Hann varð sá eini af postulunum sem dó eðlilegum dauðdaga í elli.

28. desember er Barnadagur. Dagurinn er til minningar um þau börn sem Heródes konungur lét taka af lífi þegar vitringarnir höfðu sagt til um fæðingu Krists. Þetta er einnig huggunarmessa foreldra sem misst hafa börn sín.

29. desember er Tómasmessa. Til að gera langa sögu stutta þá var Tómas drepinn við háaltari kirkjunnar í Kantaraborg á Englandi árið 1170. Hann var lýstur helgur maður 1173 og var víðfrægur píslarvottur en píslarvottur er sá sem verður að þjást fyrir trú sína og lætur jafnvel líf sitt. Þið getið lesið nánar um Tómas á bls. 712 í bókinni Saga daganna.

31. desember er Sylvestrimessa. Sylvester 1. var páfi árin 314–335.

Eid al-Adha

Þann 6. desember halda múslimar upp á Eid al-Adha eða fórnarhátíðina. Þá er þess minnst er Guð bað Abraham að fórna syni sínum Ísmael. Hátíðin er hluti af hajj, pílagrímshátíð múslima. Allir múslimar eiga að fara í pílagrímsferð til borgarinnar Mekku einu sinni á ævinni.

Bodhi-dagur

Í búddasið er haldið upp á Bodhi-dag þann 8. desember. Þá er þess minnst er Búdda öðlaðist uppljómun um hið sanna eðli lífsins. Upp frá því nefndi hann sig Búdda þ.e. hinn uppljómaði.

Hanukkah

Hanukkah, 22. desember, markar upphaf átta daga ljósahátíðar þar sem minnst er endurvígslu musterisins í Jerúsalem.