Jólakötturinn, Grýla og Leppalúði

Foreldrar jólasveinanna, þau Grýla og Leppalúði, eru heldur ógeðfellt par. Grýla er stór og ljót og eftirlætismatur hennar kjöt af óþægum börnum. Hún er því oft á ferli fyrir jólin í leit að ódælum krökkum. Bóndi hennar er heldur minni og væskilslegri – og hangir mest heima í hellinum, latur og huglítill. Hin skelfilega óvættur, Jólakötturinn, er húsdýr hjá þeim en hann var vanur að hremma þá sem ekki fengu nýja flík til að klæðast á jólunum – eða að minnsta kosti að stela frá þeim jólamatnum.

Jolamjolk.is

Þjóðsagan um jólaköttinn lifir meðal íslenskra barna.

Samkvæmt þjóðtrúnni fara þeir sem ekki fá einhverja flík fyrir jólin í jólaköttinn en talið er að jólakötturinn eigi rætur að rekja til sameiginlega arfsagnar frá Norðurlöndum, þar sem jólahafur er þekkt barnafæla. Jólaköttur nútímans er þó, líkt og Grýla, fyrst og fremst hluti hinnar undarlegu jólasveinafjölskyldu og vekur því fremur kátínu en ótta.

Gjöfum og öðrum jólaglaðningi tengist óvættur sem illa hefur gengið að henda reiður á, nefnilega jólakötturinn. Í síðara bindi þjóðsagnasafns Jóns Árnasonar frá árinun 1864 segir svo um jólaköttinn, en mjög fáar heimildir eru til um hann.

Þó gátu menn ekki notið jólagleðinnar með öllu áhyggjulausir því auk jólasveinanna var það trú að óvættur væri á ferð sem kallaður væri jólaköttur. Hann gerði reyndar engum þeim mein sem eignuðust einhverja nýja flík að fara í á aðfangadagskvöldið, en hinir sem ekkert nýtt fat fengu ,, fóru allir í jólaköttinn" svo hann tók (át ?) þá eða að minnsta kosti jólarefinn þeirra og þótti þá góðu fyrir goldið ef kötturinn gerði sig ánægðan með hann. En jólarefur hét það sem hverjum heimilismanni var skammtað til jólanna (í mat) á aðfangadagskvöldið. Af þessu kepptust allir við, bæði börn og hjú, að vinna til þess af húsbændum sínum fyrir jólin að fá eitthvað nýtt fat svo þeir færu ekki í ólukkans jólaköttinn né að hann tæki jólarefinn þeirra, þegar börnum og hjúum tókst bæði að fá nýja flík, nógan jólaref og þar á ofan jólakerti og það sem mest var í varið, að þurfa ekki að fara í jólaköttinn, var ekki kyn þó kátt væri um jól til forna.

Samkvæmt þjóðtrúnni er ketti þessum lýst svo:

"...var það trú að sú óvættur væri þá á ferð sem var kallaður jólaköttur. Hann gerði reyndar engum þeim mein sem eignuðust einhverja nýja flík að fara í á aðfangadagskvöldið, en hinir sem ekkert nýtt fat fengu "fóru allir í jólaköttinn", svo hann tók (át?) þá eða að minnsta kosti jólarefinn þeirra og þótti þá góðu fyrir goldið ef kötturinn gerði sig ánægðan með hann. En jólarefur hét það sem hverjum heimilismanni var skammtað til jólanna (ket og flot o.s. frv.) á aðfangadagskvöldið. Af þessu kepptust allir við, bæði börn og hjú, að vinna til þess af húsbændum sínum fyrir jólin að fá eitthvert nýtt fat svo þeir færu ekki í ólukkans jólaköttinn né að hann tæki jólarefinn þeirra, og þegar börnum og hjúum tókst bæði að fá nýja flík, nógan jólaref og þar ofan á jólakerti og það sem mest var í varið, að þurfa ekki að fara í jólaköttinn, var ekki kyn þó kátt væri um jólin til forna"(Jón Árnason II, 1956-1961, bls. 548-549).

Jólakötturinn var hættulegur, mjög stór , illur og ljótur . Hann var á ferðinni um jólaleytið. Hann tók krakka sem höguðu sér illa og líka þau sem fengu engin ný föt fyrir jólin.

Þau sem höguðu sér vel og fengu ný föt fyrir jólin þurftu ekkert að óttast.

Núna er sagt að jólakötturinn sé dauður eða að minnsta kosti horfinn og komi sennilega ekki aftur, því það eru fá börn sem haga sér illa í dag, eða hvað??

JÓLAKÖTTURINN kemur fram í íslenskum þjóðsögum á 19. öld og er sagt þar að sá sem ekki fái nýja flík á jólum fari í jólaköttinn. Talið er að jólakötturinn hafi flust hingað frá Noregi og á leiðinni hingað breyttist hann úr geit í kött því hér voru geitur svo sjaldgæfar.

Það er líka til annar jólasveinn sem heitir Sankti Kláus en hann á heima á Norðurpólnum og ferðast um í sleða sem dregin er af hreindýrum. Við köllum hann alltaf útlenska jólasveininn því hann gefur bara börnunum í útlandinu gjafir í sokk sem börnin hengja upp á arinhilluna. Hann kemur aðeins á jóladag og því fá börnin í útlandinu aðeins einu sinni í sokkinn á ári.
Börnin skilja eftir mjólk og kökur fyrir hann til að narta í á ferð sinni.
Þegar leið fram á 20. öld fór Santi Kláus að hafa áhrif á gömlu íslensku jólasveinanna.

Heilagur Nikulás var biskup í Myra í Litlu Asíu. Hann var gerður að dýrlingi barna og sjómanna. Þjóðirnar hér í Norður Evrópu hættu að vera kaþólskar en Hollendingar gátu ekki gleymt Heilögum Nikulási. Þeir máttu ekki lengur tilbiðja dýrlinga svo þeir fóru að kalla hann Sinterklaas og gáfu gjafir á degi hans, 6. desember og það gera þeir enn. Síðan fluttu Hollendingar hann með sér til Norður-Ameríku og nafn hans breyttist í Santa Claus og fór hann að gefa gjafir á jóladag. Þannig varð hann jólasveinn.

Undir lok 19. aldar var þessi bandaríski jólasveinn orðinn þekktur í Evrópu. Um aldarmótin 1900 fóru að birtast í íslenskum blöðum myndir af jólasveinum í rauðri kápu eins og Santi Kláus og upp úr því fóru gömlu íslensku jólasveinarnir að smitast frá Santa Kláusi.
Í dag eru jólasveinarnir okkar blanda af gömlu íslensku jólasveinunum og Santa Kláusi.