Snemma á 19 öld var það orðinn almennur siður að
gefa hverju barni kerti á jólunum og jafnvel öllu
heimilisfólkinu. Og þekktist það sumstaðar að eftir jólamessu
væru kertastubbunum úr kirkjunni deilt milli barnanna.
Um það bil á 15. öld var farið að gera kerti úr
tólg, en fyrir þann tíma höfðu þau verið gerð úr býflugnavaxi, sem bæði var dýrt og þurfti að
flytja inn. Tólgarkertin var auðvelt að gera á Íslenskum
heimilum og var þá tólgin brædd og hellt í djúpt ílát með heitu
vatni í botninum. Ofan í þetta var svo kveiknum dýft en hann var
oft gerður úr gömlum léreftsflíkum sem rifnar höfðu verið í
ræmur, en kveikurinn var einnig oft gerður úr hrosshári, snúinni
ull eða fífu, þó þekktist það einnig að kveikurinn hafi verið úr
innfluttu ljósagarni.
Kveikir á kertum voru
kallaðir rök. Rökin voru fest á lítið prik sem var kallað
kertará. Síðan var þeim dýft ofan í tólgina og tólgarlagið látið
storkna. Þegar það hafði storknað var þeim dýft aftur í tólgina
og þannig haldið áfram þangað til kertin voru orðin mátulega
digur.
Til var það að kerti voru einnig
steypt í kertaformi, en það var hólkur úr málmi. Kerti sem voru
þannig voru gerð þóttu fínni enda höfðu þau sléttara yfirborð.
Fyrir jólin voru auk einfaldra kerta steypt svonefnd kóngakerti.
Þau greindust í þrennt að ofan og voru tákn vitringanna þriggja
frá austurlöndum. Kóngakerti voru búin til með því að binda þrjú
rök neðan í spýtu og hnýta endarökin á mitt miðjurakið.
Enn þann dag í dag eru kerti
ríkur þáttur í jólahaldi okkar, þrátt fyrir að rafmagnið hafi
leyst þörfina fyrir kerti af hólmi, kveikja flestir á kertum á
heimilum sínum um jólin.
Ekki gleyma að ganga vel úr
skugga um að dautt sé á kertum áður en þau eru yfirgefin eða
farið er að sofa.
