|
Eftir Björn Pétursson.
Niðjar Gunnlaugs Þorvaldssonar og Þóru
Jónsdóttur á Hellu á Árskógsströnd. Mál og mynd,
1998, 2 bindi, 1.114 bls. KROSSAÆTT, kennd við
bæinn Krossa á Árskógsströnd í Eyjafirði, en
þaðan var ættmóðirin, tekur til niðja þeirra
Gunnlaugs Þorvaldssonar frá Ingvörum í
Svarfaðardal og Þóru Jónsdóttur konu hans.
Gunnlaugur var fæddur 1772 og lést 1831.
Þóra fæddist 1780 og andaðist 1862. Átta voru
börn þeirra og eignuðust sjö þeirra afkomendur.
í efnisyfirliti í upphafi fyrra bindis er listi
yfir þrjá fyrstu ættliðina og gefur það góða
yfirsýn. Þá eru niðjar barnanna sjö afmarkaðir
hver frá öðrum með sérstöku titilblaði.
Höfundur þessa mikla rits, Björn Pétursson
kennari, er fimmti maður frá ættforeldrum. Hann
ritar að sjálfsögðu formála að verkinu og gerir
þar skilmerkilega grein fyrir tildrögum þess og
ýmsu öðru er það varðar. Að ósekju hefði kannski
formálinn mátt vera svolitlu lengri. Sjálft er
niðjatalið með hefðbundnu sniði og vandlega
staðlað og skortir hvergi á dagsetningar, ártöl,
fæðingarstað og búsetu.
Ánægjulegt er að sjá, að börn eru hér ávallt
talin í réttri aldursröð hvort sem þau eru fædd
í hjónabandi eða utan þess. Er sú leiða venja að
telja hjónabandsbörn á undan vonandi niður
kveðin. Geysimikill fjöldi mynda er í ritinu,
bæði af niðjum og mökum þeirra, svo og af gömlum
bæjum og stöðum. Segir mér svo hugur, að sumar
þeirra séu fáséðar. Enda þótt niðjatalið sjálft
sé mjög staðlað og því þurrt aflestrar mörgum
vegur vel á móti mikill fjöldi innfelldra greina
og smákafla úr prentuðum bókum. Er það fróðlegur
og gagnlegur lestur.
Fyrir þá sem ættfræðisýsl er hugleikið er þetta
niðjatal góður fengur.
Niðjatöl úr Eyjafirði eru sárafá og fyllir þetta
því í skarðið. Elstu ættliðirnir hafa mikið
haldið sig út með firði að vestan, í
Svarfaðardal, Dalvík, Björn Pétursson
Ólafsfirði, Árskógsströnd og þar í grennd.
Drjúgur hluti ættarinnar heldur sig enn þar
nyrðra, þó að auðvitað hafi yngri kynslóðir
dreifst vítt og breitt um landið, og raunar
lengra.
Hér gefur að líta miklar fylkingar fólks í
Vesturheimi og er þar þó ekki öllu til skila
haldið, sem varla er von. Jafnan hef ég gaman af
að skoða hvaða mannanöfn sérkenna ættir. Þessi
ætt er engin undantekning þar á. Af
karlmannsnöfnum ber talsvert á nöfnunum:
Þorvaldur, Gunnlaugur, Baldvin, Loftur og Anton.
Þá má til gamans geta þess að fjórtán bera
nafnið Kristján Eldjárn. Af kvenmannsnöfnum
staldrar maður helst við Snjólaugarnafnið og
þegar kemur að Laxamýrargrein ættarinnar bætist
við nafnið Líney. Skiptast þau einatt á og sumar
konur heita raunar báðum nöfnum.
Þetta er mikið niðjatal. Hvort tveggja er að
barnafjöldi er oft mikill í hverri fjölskyldu og
niðjar eru nú komnir í níunda lið frá
ættforeldrum þar sem lengst er fram gengið.
Svo er að sjá sem Krossaættin sé á marga lund
mikil fyrirmyndarætt.
Þar er margt gildra bænda, harðduglegra
sjósóknara og útgerðarmanna og margir eru þar,
sem hafa látið að sér kveða í þjóðlífinu. Af
myndum að dæma er fríðleikur algeng ættarfyigja-
Mér varð hugsað til þess, er ég fletti blöðum
þessa mikla rits, að oft er látið í veðri vaka,
að íslendingar séu einstaklega einsleit þjóð,
lítt blönduð öðrum þjóðum. Hafa þeir, sem slíku
halda fram, aldrei skoðað niðjatöl? í þessu
niðjatali, eins og flestum öðrum, hafa margir af
ættinni gifst útlendingum, svo að óneitanlega er
blöndunin orðin nokkur og fer áreiðanlega
vaxandi. Enda væri annað óeðlilegt og bæri vott
um undarlega einangrun á tímum síaukinna
samskipta við aðrar þjóðir. Þetta niðjatal er
hið vandaðasta og myndarlegasta að öllu leyti.
Brotið er stórt, svo að myndir njóta sín vel.
Texti er í þremur dálkum á blaðsíðu og þar sem
hann er mikið brotinn af myndum hefur umbrot
líklega verið nokkuð vandasamt og hætt við að
texti geti fallið niður. Sýnist mér það hafa
orðið einu sinni. Ég gat að sjálfsögðu ekki
athugað hvort villur eru í ártölum, en að öðru
leyti sá ég sárafáar prentvillur og engar sem
ekki má auðveldlega lesa úr.
I lok niðjatalsins eru raktar nokkrar framættir
og ritinu lýkur á geysimikilli nafnaskrá.
Sigurjón Björnsson
| 
