Draugasögur Gamanogalvara
SigfúsSig. Iceland@Internet.is   Jólasíða

-

Draugasögur.

Hafðu eins dimmt hjá þér og þú getur meðan þú ert inn á þessari síðu.

 
Share on Facebook

 Deila á Facebook.

 

  

 Deila á Twitter
 

 

DRAUGAR  BEÐNIR  HJÁLPAR

Einum vetri áður en ég var formaður reri ég hjá þeim formanni er Marteinn hét, og var það einn dag að við komum innan úr Ólafsvík; var þá veður allgott en ís lá allt út á Rif því norðanveður höfðu gengið áður. En þá við komum út á Sand fóru allir að róa; við rérum einnig. En þá lítið var liðið á daginn tók að kula austan; rak þá ís fyrir landið allt út á Brimnes, en þegar komið var undir kvöld snéri vindurinn sér til vestur-útsuðurs og þrengdi ísinn þá enn meir að landinu.

Skip sem ég var á og tvö önnur komust eftir langa mæðu í Krossavík og var þá komið undir dagsetur, en hin skipin sigldu í ísinn, en komust ekkert áfram nema sem vindurinn bar, að ólendingum hingað og þangað. Eitt af þessum komst að Sandaflögum, en þá fólkið var búið að bjarga sér ruddist ís svo yfir það svo það fór í spón.

Og annað skip frá Keflavík komst undir land fyrir innan Höskuldsá. Gátu sex menn bjargað sér af því, en skipið tók út aftur með þremur mönnum hverjir allir fóru í sömu búð og eg var. Var formaður sá er Önundur hét sem nú er dauður fyrir tveimur árum. Hafði hann náð landi milli Keflavíkur og Höskuldsár. Var þar allmikil ísskör.

Sendi hann þá til okkar sér til hjálpar, en nær við komum til skipsins var þar illt til hjálpar nema með mannsöfnuði. Var ég þá sendur inn í Keflavík að fá fólk til hjálpar. Mjög var liðið á nóttu, en þá ég kom inn undir Keflavík kom einhver undarleg sjón yfir mig því mér sýndist margir menn standa fyrir framan mig.

Þótti mér þá vænkast ráðið; kalla ég því til þeirra og segi: "Piltar góðir, hjálpið okkur að bjarga skipi hér fyrir utan," en þeir gegndu ekki.

Í annað sinn talaði ég til þeirra: "Blessaðir piltar verið þið ekki svo óguðlegir að hjálpa okkur ekki," en þeir þögðu og enn nú segi ég til þeirra:

"Miklir andskotans menn megi þið vera, að þið viljið ekki hjálpa þegar svo mikið liggur við og ekki svo mikið þið talið."

Í því leit ég undan; sá ég þá ekkert nema kolamyrkur; kom þá nokkur ótti í mig. Fór ég svo til skipsins aftur, hverju við loksins gátum bjargað með mikilli mæðu.

Einn morgun þegar ég var formaður á Sandi gekk ég fyrir afturelding ofan á sjóarbakka að sjá eftir sjóveðri. Sýndist mér þá maður vera í austurkleifinni á Brekkunum. "Guð gefi þér góðan dag lagsmaður þegar hann kemur," segi ég, en hann þagði.

"Því ertu hérna svona snemma á fótum eða heldurðu verði sjóveður í dag?" en hann svaraði öngvu.

Kom þá nokkur ótti yfir mig og hljóp heim. En um morguninn þegar bjart var orðið gekk ég þangað til að sjá hvurt þar væri nokkur för því lausamjöll var, en þar sáust engin deili til að nokkur hefði verið.

Það skeði og svo á einum vetri þegar ég var þar að skip frá Gufuskálum varð að snúa frá lendingu vegna brims. Lenti það á Sandi hvar skipið varð að bíða í viku vegna óveðráttu.

Eitt kvöld varð okkur gengið ofan á bakka að gá að hvurt skipum væri óhætt því hroðaveður var. Ólafur sálugi Þorbjörnsson var einn af þessum. Varð okkur þá litið til skipanna. Sýndist okkur þá öllum sem þar voru, níu menn komnir að skipunum. Gengu þeir í kringum hvurt skip og var sem þeir væru nákvæmlega að gæta að einhverju. Loksins komu þeir að skipinu frá Gufuskálum. Fóru þeir þar allir upp í og skipuðu sér á þótturnar.

Eftir það sótti formaðurinn skip sitt og skömmu þar á eftir fór það í sjóinn í lendingunni með níu manns.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

DJÁKNINN Á MYRKÁ

Í fyrri daga var djákni einn að Myrká í Eyjafirði; ekki er þess getið, hvað hann hét. Hann var í þingum við konu, sem Guðrún hét; hún átti að sumra sögn heima á Bægisá, hinum megin Hörgár, og var hún þjónustustúlka prestsins þar. Djákninn átti hest gráföxóttan, og reið hann honum jafnan; þann hest kallaði hann Faxa. Einhverju sinni bar svo til litlu fyrir jól, að djákninn fór til Bægisár til að bjóða Guðrúnu til jólagleði að Myrká og hét henni að vitja hennar í ákveðinn tíma og fylgja henni til gleðinnar aðfangadagskvöld jóla. Dagana áður en djákninn fór að bjóða Guðrúnu, hafði gjört snjóa mikla og ísalög; en þann sama dag sem hann reið til Bægisár, kom asahláka og leysing, og þegar á leið daginn, varð áin ófær fyrir jakaferðum og vatnagangi, á meðan djákninn tafði á Bægisá. Þegar hann fór þaðan, hugði hann ekki að því, sem skipast hafði um daginn, og ætlaði, að áin mundi enn liggja sem fyrr. Hann komst yfir Yxnadalsá á brú; en þegar hann kom til Hörgár, hafði hún rutt sig. Hann ríður því fram með henni, uns hann kemur fram á móts við Saurbæ, næsta bæ fyrir utan Myrká; þar var brú á ánni. Djákninn ríður á brúna, en þegar hann er kominn á hana miðja, brestur hún niður, en hann fór í ána. Morguninn eftir, þegar bóndinn á Þúfnavöllum reis úr rekkju, sér hann hest með reiðtygjum fyrir neðan túnið og þykist þekkja þar Faxa djáknans á Myrká. Honum verður bilt við þetta, því hann hafði séð til ferða djáknans ofan hjá daginn áður, en ekki orðið var við, að hann færi til baka, og grunaði því brátt, hvað vera mundi. Hann gengur því ofan fyrir túnið; var þá sem honum sýndist, að þar var Faxi, allur votur og illa til reika. Gengur hann síðan ofan að ánni, ofan á svo kallað Þúfnavallanes; þar finnur hann djáknann rekinn örendan á nesinu framanverðu. Fer bóndi þegar til Myrkár og segir tíðindin. Djákninn var mjög skaddaður á höfðinu aftanverðu af ísjaka, er hann fannst. Var hann svo fluttur heim til Myrkár og grafinn í vikunni fyrir jólin.

Frá því að djákninn fór frá Bægisá og til þess á aðfangadaginn, hafði engin fregn farið milli Myrkár og Bægisár um þessa atburði neina sökum leysinga og vatnagangs. En á aðfangadaginn ver veður stilltara, og hafði runnið úr ánni um nóttina, svo að Guðrún hugði gott til jólagleðinnar á Myrká. Þegar leið á daginn, fór hún að búa sig, og þegar hún var vel á veg komin með það, heyrði hún, að það var barið; fór þá önnur kona til dyra, sem hjá henni var, en sá engan úti, enda var hvorki bjart úti né myrkt, því tungl óð í skýjum og dró ýmist frá eða fyrir. Þegar stúlka þessi kom inn aftur og kvaðst ekki hafa séð neitt, sagði Guðrún: "Til mín mun leikurinn gjörður, og skal ég að vísu út ganga." Var hún þá albúin, nema að hún átti eftir að fara í hempuna. Tók hún þá til hempunnar og fór í aðra ermina, en fleygði hinni erminni fram yfir öxlina og hélt svo í hana. Þegar hún kom út, sá hún Faxa standa fyrir dyrum og mann hjá, er hún ætlaði, að væri djákninn. Ekki er þess getið, að þau hafi átt orðræðu saman. Hann tók Guðrúnu og setti á bak og settist síðan sjálfur á bak fyrir framan hana. Riðu þau þá svo um hríð, að þau töluðust ekki við. Nú komu þau til Hörgár, og voru að henni skarir háar, en þegar hesturinn steyptist fram af skörinni, lyftist upp hattur djáknans að aftanverðu, og sá Guðrún þá í höfuðkúpuna bera. Í þeirri svipan rak skýin frá tunglinu; þá mælti hann:

"Máninn lýður,

dauðinn ríður;

sérðu ekki hvítan blett

í hnakka mínum,

Garún, Garún?"

En henni varð bilt við og þagði. En aðrir segja, að Guðrún hafi lyft upp hatti hans að aftan og séð í hvíta kúpuna; hafi hún þá átt að segja: "Sé ég það, sem er." Ekki er sagt af samræðum þeirra fleirum né ferðum, fyrr en þau koma heim að Myrká, og fóru þau þar af baki fyrir framan sáluhliðið; segir hann þá við Guðrúnu:

"Bíddu hérna, Garún, Garún,

meðan eg flyt hann Faxa, Faxa,

upp fyrir garða, garða."

Að því mæltu fór hann með hestinn; en henni varð litið inn í kirkjugarðinn. Sá hún þar opna gröf og varð mjög hrædd, en tekur þó það til bragðs, að hún grípur í klukkustrenginn. Í því er gripið aftan í hana, og varð henni þá það að happi, að hún hafði ekki fengið tíma til að fara nema í aðra hempuermina, því svo var sterklega til þrifið, að hempan gekk sundur um axlarsauminn á þeirri erminni, er hún var komin í. En það sá hún síðast til ferða djáknans, að hann steyptist með hempuslitrið, er hann hélt á, ofan í gröfina opnu, og sópaðist moldin frá báðum hliðum ofan yfir hann.

En það er frá Guðrúnu að segja, að hún hringdi í sífellu, allt til þess að bæjarmenn á Myrká komu út og sóttu hana, því af öllu þessu var hún orðin svo hrædd, að hún þorði hvergi að fara né heldur hætta að hringja, því hún þóttist vita, að hún hefði átt þar við djáknann afturgenginn, þó henni hefði ekki áður komið nein fregn um lát hans, enda gekk hún úr skugga um, að svo hafði verið, er hún náði tali af Myrkármönnum, er sögðu henni upp alla sögu um lát djáknans, og hún aftur þeim af ferðum sínum. Þessa sömu nótt, þegar háttað var og búið að slökkva ljósið, kom djákninn og ásótti Guðrúnu, og voru svo mikil brögð að því, að fólkið varð að fara á fætur, og varð engum svefnsamt þá nótt. Í hálfan mánuð eftir þetta mátti hún aldrei ein vera, og varð að vaka yfir henni hverja nótt. Sumir segja, að presturinn hafi orðið að sitja á rúmstokknum hjá henni og lesa í Saltaranum.

Nú var fenginn galdramaður vestur í Skagafirði. Þegar hann kom, lét hann grafa upp stein einn mikinn fyrir ofan tún og velta heim að skálastafni. Um kvöldið, þegar dimma tók, kemur djákninn og vill inn í bæinn, en galdramaðurinn hneppir hann suður fyrir skálastafn og setur hann þar niður með særingum mikum; veltir hann síðan steininum ofan á, og þar á djákninn að hvíla enn í dag. Eftir þetta tók af allan reimleik á Myrká og Guðrún að hressast. Litlu seinna fór hún heim til sín að Bægisá, og er sögn manna, að hún hafi síðan aldrei orðið söm og áður.


BJARNANESDRAUGURINN

Fyrir nokkru síðan er sagt að prestur sá hafi verið í Bjarnanesi er Jón hét og var Eiríksson. Það var sagt að prestur þessi hafi verið svo harður í tekjum og drottnunargjarn að bændur máttu ei rönd við reisa. Konu átti hann er Ragnhildur hét; var hún ekki síður en bóndi hennar ágjörn og yfirgangssöm.

Það var eitt til merkis hvernig hún var að þegar bóndadætur komu til kirkju og höfðu hreinlegt silki eða klút á herðum þreif prestkonan það af þeim og sagði um leið að slíkt hæfði ekki þeim pútudætrum; það hæfði betur dóttur sinni (því þau hjón áttu eina dóttur barna).

Af þessum ránsgripum var hún búin að fylla þrjár kistur og hafði enginn þorað að mæla eitt orð á móti þessu; svo var yfirgangur þeirra búinn að drepa allan kjark úr sveitarfólkinu.

Einu sinni sem oftar hafði bóndadóttir ein komið til kirkju og hafði sett á herðar sér þaraslæðu í silkis stað. Þegar prestkona sér þetta fagra silki kippir hún í það, en það rifnar fljótt. Verður hún þá byrst og segir að hún hafi gjört þetta til að narra sig. En móðir stúlkunnar tekur undir og segir að það verði að tildra því sem til sé; hún sé búin að sjá fyrir að hún og aðrar hafi ekki skartið.

Einn góðan sunnudag fer prestkonan með kistur sínar upp á svo kallaðan Taðhól fyrir ofan flata túnið og tekur nú allt upp úr þeim og ætlar að viðra og breiðir nú um hólinn; gengur síðan heim og kallar á prest og sýnir honum þessi þing sín álengdar, en hann lætur þá lítið yfir og segir að þó hann hafi þókt vondur þá hafi hann þó ekki rænt leppunum af því - "og brúar mig að þú munir ei lengi njóta".

En hún setur háð í þessar tölur hans. Nú fella þau talið og ganga heim. En eftir lítinn tíma fer hún út aftur að vitja muna sinna; en þegar hún kemur upp á hólinn er þar kominn alrauður kálfur og er búinn að eta allt upp nema hann hefir seinasta silkið í kjaftinum og nær hún því hálftuggnu, en í sama bili hverfur kálfurinn og hefir ekki sézt fyrr né síðar. Nú fer prestkona raunamædd og reið og segir frá óförum sínum, en prestur segir sig hafa brúað við þessu.

Nú líður og bíður að þau eru þarna og breyta ei að heldur háttsemi sinni, að prestur verður einn morgun krankur, en er samt annað slagið á flakki um daginn. En í úthallinu biður hann konu sína að gefa sér skyr að borða.

Hún sækir þá fullan ask af skyri og mjólk og lýkur prestur því, en að því búnu segir hann við konu sína: "Nú vitraðist mér í hvörn staðinn ég fer og mun þess ei langt að bíða að ég dey."

Nú elnar veikin svo mjög að hann hefir öngan frið og svo fer að allir hörfa frá honum úr bæjardyralofti (því þar hafði hann rúm sitt og aðsetur), því bráðum fóru þeir að heyra hoppað og krafsað út á þekjunni eins og ótal djöflar væru þar upp á og seinast kvaldi dóttir hans sig yfir honum þar til hann seint um nóttina dó.

Á venjulegum tíma var prestur grafinn, og eins og þá var siður með heldri menn að þeir voru grafnir innan kirkju var hann jarðaður fyrir framan kórdyrnar.

En bráðum fór að bera á því að prestur þessi lægi ekki kyrr, því menn sáu hann ganga um og á nóttinni var hann með umgang og bústang í bæjardyraloftinu svo menn gátu lítt sofið því þar hafði hann helzt haft maura sína.

Á þessum draugagangi bar stöðugt í Bjarnanesi án þess hann gjörði verulega illt af sér eða að nokkur sögn sé til um það þar til síra Magnús, afi síra Magnúsar sem nú er prestur að Kirkjubæ, kom þangað.

Hjá síra Magnúsi var ráðsmaður sem Ísleifur hét og seinna varð bóndi á Svínafelli í Öræfum. Hann sagði svo frá að einu sinni þegar hann hefði verið í Bjarnanesi hefði hann farið út í kirkju og verið að lesa þar í skruddum sem hann hefði verið gefinn fyrir; hefði hann setið í kvensæti; þegar hann hefði verið búinn að sitja lítinn tíma hefði hann gáð að því að fjalirnar úr gólfinu fyrir framan kórdyrnar hefðu farið að bunga mjög upp og horfir hann á þetta þar til aðrir endarnir á fjölunum spruttu upp.

Þá grípur hann hræðsla svo hann stekkur upp og upp á fjalaendana og svo fram, en lítur við þegar hann er kominn fram fyrir og sér þá hvar mannshöfuð svarthært er komið upp úr gólfinu. Bíður hann þá ekki lengur því hann þykist þá vita að þetta muni prestur vera með því hann hafði orðið var hans áður.

Öðru sinni seinna löngu var það að Jón sonur síra Magnúsar er síðar var bóndi í Hafnarnesi kom utan úr Selós í kuldaveðri. Gengur hann þá í kirkju að kistu sem hann á þar og ætlar að súpa á brennivíni sér til hita, en þegar hann hefir látið lykilinn í skrána verður honum litið inn í kórinn.

Sér hann þar þá vofu er gægist fram úr kórdyrunum. Verður honum þá svo bilt við að hann tekur á rás og út, en dettur í því hann kemur út í garðinn. Sér þá annar maður til og kemur til hans og fylgir honum inn; en í því hann sér í ljósið í baðstofunni steinlíður yfir hann og var hann alla nóttina með þeim öngvitum. Var það sögn að það hefði verið sami draugur er hann sá.

Það hefir verið haft eftir madame Önnu ekkju Páls prófasts Thórarinsens að fyrst um vorið þegar fluttu að Bjarnanesi hafi þau hjón sofið í bæjardyraloftinu áður en síra Þórarinn var fluttur í burt, að hún hafi ekki getað sofnað eitt kvöld fyrir einhvörjum ókyrrleik þar til hún hefði farið að heyra eitthvört þrusk niðri og loksins að gengið var upp í stigann og upp að pallsnöfinni, en sér þó ekkert.

Heyrir hún þá að dimm og ófögur rödd segir: "Þú átt ekki að vera hér; vertu inni!"

Hún kvaðst hafa orðið hálfsmeyk, en svarað þó að hún gæti það ekki meðan hjónin væru.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

BJARNA  -  DÍSA

Maður hét Bjarni. Hann var Þorsteinsson. Hann var á dögum seint á 18. öld og fram yfir 1840. Systur átti hann, er Þórdís hét. Hún var um tvítugt, þegar þessi saga gerðist.

Þórdís var þokkaleg sýnum, en þótti fremur svarri í geði. Hún hélt sér mikið til í klæðaburði og apaði það, sem hún gat, eftir dönsku kvenfólki, enda var hún til vistar í Eskifjarðarkaupstað seinasta árið, sem hún lifði.

Svo bar til, að Bjarni Þorsteinsson ferðaðist ofan á Eskifjörð. og slóst þá Þórdís í ferð með bróður sínum og ætlaði með honum til Seyðisfjarðar, og átti Bjarni þar þá heima.

Er ekki sagt af ferðum þeirra, fyrr en þau tóku sér gisting á Þrándarstöðum í Eiðaþinghá. Þetta var fyrri part þorra. Þar voru þau eina nótt. En næsta morgun, þegar þau vildu ofan yfir Fjarðarheiði, var veður þykkt og snæfall með talsverðu frosti. Innti þá Bjarni til við systur sína, að hún skyldi vera eftir, því veður var ótryggilegt, en hún klædd til stáss en ekki skjóls.

Hún var í einföldum léreftiskjól og léreftsskyrtu ermalausri fyrir framan olboga. Það kallaði hún serk og vildi ei sjá öðruvísi snið á skyrtu. Klút hafði hún á höfði, rauðan og brúnan, og illa klædd til handa og fóta.

Ekki tók Dísa því vel að sitja eftir. Kvaðst hún fara skyldu með honum, hvort hann vildi eða ekki. Sló þegar í deilu með þeim, og héldu svo af stað bæði í illu skapi og lögðu upp á heiðina, þrátt fyrir það þó veðrið versnaði meir og meir.

Nú kom þar, að Bjarni vissi ekkert, hvað hann fór, en Dísa mæddist bæði af kulda og þreytu, en alltaf gat hún nokkuð jagast, uns hana þraut með öllu gang; tók þá Bjarni til að grafa þau í fönn, en þegar hann var að ljúka við það, sýndist honum rifa til í mel skammt í burt; sagði þá Dísu, að hann vildi koma þar og vita, ef hann þekkti melinn. Hún bað hann fara ei frá sér, en það tjáði ei.

Fór svo Bjarni, en þá skellti saman veðrið; fann hann svo hvorki melinn né Dísu aftur; hélt hann samt eitthvað í ráðleysi, uns hann skreiddist í vökulok um kvöldið að Firði í Seyðisfirði, næstum örmagna, mállaus og mikið skemmdur á andliti. Hafði hann villst út eftir fjallinu og hrapað fyrir klungur og kletta, misst af sér höfuðfatið og allt úr góðu lagi.

Þá bjó í Firði bóndi sá, er hét Þorvaldur Ögmundsson. Hann var mikill fyrir sér, rammur að afli og hinn hugrakkasti. Sögðu þeir, sem þekktu hann, að hann kynni ekki að hræðast. Hann var hreinlyndur og jafnlyndur, eldsnar og hinn mesti greiðamaður.

Hann tók vel móti Bjarna og lét hjúkra honum sem mest mátti. En ekki var það fyrri en kvöldið eftir, að Bjarni varð fær að segja ferðasögu sína; svo var af honum dregið. Bað hann þá Þorvald styrkja sig til að leita systur sinnar; en veðrið hélst enn hið sama. Það var útnorðan, mjög hvasst og dimmt, en frost svo mikið, að varla var fært hraustum karlmönnum heima húsa á milli. Þar var Bjarni svo aðra nótt, en á fimmta dægri, eftir að hann skildi við Dísu, rofaði lítið eitt til.

Bjuggust þeir þá til ferða, Þorvaldur, Bjarni og vinnumaður að nafni Jón Bjarnason, duglegur maður og drengur góður; héldu svo upp til heiðar og þó nokkuð frá alfaravegi, því að það var geta Bjarna, að þar mundi Dísu helst að leita.

Þegar þeir voru komnir norður fyrir Stafdalsfell, heyrðu þeir öskur svo mikið, að undir drundi í öllum fjöllum nálægt. Skaut þeim Jóni og Bjarna þá heldur en ekki skelk í bringu, en Þorvaldur vissi ekki, hvað var að hræðast. Hélt hann þá í þá áttina, er hljóðið heyrðist frá, uns hann var í Stafdal austarlega. Voru þá félagar hans farnir að draga sig á eftir. Frýjaði þá Þorvaldur Jóni hugar að fylgja sér betur.

Þá var dagur þrotinn, en veður var nokkuð bjart og frostbitra fram úr keyrandi; tunglskin var á, en skýjarek, svo tíðum dró fyrir það. Þá sá Þorvaldur eitthvað í skafli, sem hann átti þar ei von, og var hann þar þó vel kunnugur. Var það hér um bil teigshæð frá þeim.

Þá mælti hann til þeirra: "Þar mun nú Þórdís vera," og var það sem hann sagði.

Gekk hann svo til hennar. Var hún þá ei liggjandi, sem hann mundi vænta dauðrar manneskju, heldur er hún því líkast sem menn eru á setum sínum; léreftskjóllinn var í göndli um mittið á henni gaddfrosinn og hún ber fyrir neðan og berhöfðuð, snjóhúsið burt fokið, svo aðeins sást botninn.

Talaði þá Þorvaldur til félaga sinna, að þeir skyldu ganga nær og hjálpa sér að búa um líkið á húð, er hann hafði með sér til akfæra. Dröttuðu þeir þá til hans. Sagði hann þá Bjarna að skera frostgarðinn utan af henni, því hann vildi færa hana í buxur, sem hann hafði með sér, svo hún væri ekki nakin í flutningnum. Því hlýddi Bjarni, þó hræddur væri.

Síðan tók Þorvaldur hana upp í fang sér og ætlaði að færa hana í buxurnar, en í því rak hún upp svo mikið orghljóð, að fram úr keyrði; hefur Þorvaldur svo sagt, að það hafi sér þótt óskiljanlega sterkt og mikið.

Hrukku þá félagar hans frá dauðhræddir, en Þorvaldi brá svo við, að hann skaut Dísu hart niður og mælti heldur fljótlega: "Ónýtt er þér, Dísa, að sýna mér þessa hnykki, því þá hræðist ég alls ekki, og haldirðu þeim áfram, skaltu vita, að ég skal tæta þig taug frá taug og kasta svo hræi þínu fyrir varga; en þar á móti verðir þú oss venjulega dæl í flutningi og okkur hankast ekkert með þig ofan, skal ég gera kistu um þig og koma þér í kristinna manna reit, þó mér ímyndist, að þú sért þess ei verðug."

Eftir það tók hann hana, klæddi og bjó um á húðinni, kallaði félaga sína og hélt heimleiðis.

 

Aðrar sögur segja, að Þorvaldur hafi brotið Dísu á bak aftur, til þess að hún væri kyrr, og hætti hún þá að orga. Margar eru fleiri ljótar sagnir um viðureign þeirra. Þorvaldur var maður vandaður, en með hjátrú eins og margir á 18. öld, og mun það réttast, sem hann sagði frá sjálfur.

Sögur segja, að þau Bjarni hafi haft brennivínskút. Mun Dísa hafa verið drukkin og lifað, en Þorvaldur gert út af við hana í hjátrúaræði.

Það hafði Þorvaldur aðgætt, að frá bæli Dísu lágu för hennar með þeim hætti, að hún hafði fetað, svo hvert far var í öðru, hér um bil fjóra faðma burt og stokkið svo öfug í einu hlaupi jafnfætis aftur í bælið að þessu búnu tvívegis. Hafði svo sagt Hermann í Firði í Mjóafirði, sem kallaður var margfróður, að þetta væri vani þeirra, er aftur gengi, og næði þeir að gera þetta þrisvar, þá væri fullkominn afturgangur, en Dísu vantaði þriðja sporið.

Nú héldu þeir ofan af heiðinni; dreif þá yfir veður svo dimmt, að ekki var ratandi; komust þó klaklaust að Fjarðarseli; er þá stutt bæjarleið út að Firði út með fjallsbrekkum, og treysti Þorvaldur sér ekki vel að rata upp fjörð; bað því sér og föruneyti sínu gistingar. En bóndi þverneitaði; kvaðst hafa orðið var við ónotafylgju þeirra.

Tók Þorvaldur þá til sinna ráða, setti líkið inn í kofa gegnt baðstofudyrum og gekk svo með félögum sínum til baðstofu, en bóndi settist með syni sínum á pallstokk. Hétu þeir hvorir tveggja Björn; tóku þeir sér broddstafi í hönd og lögðu jafnt og títt fram í dyrnar. Því héldu þeir af nóttina. Ekki varð Þorvaldi svefnsamt, fór ekki af fötum og gekk einatt út að líta til veðurs. Eitt sinn um nóttina, þegar hann vildi hverfa í bæinn, varð Dísa fyrir honum í dyrum, eins og hún vildi aftra honum inngöngu. En hann veik henni hjá sér og skundaði til baðstofu.

Með degi rofaði veðrið, svo þeir komust heim að Firði. Jafnan þótti skráveifur í kofa þeim, er Dísa var í um nóttina. Nú tók Þorvaldur til kistusmíðis, eins og hann hét, og lét flytja Dísu að Dvergasteini. Þar var þá prestur Þorsteinn skáld Jónsson (d. 1800). Hann veitti Dísu greftrun að kristnum sið. En svo brá við, að næsta morgun eftir var í fótaenda á leiði Dísu hola undarlega djúp; var hún fyllt, en eins var hún opin annan morgun. Enn var hún fyllt, en jafnopin var hún þriðja morguninn sem fyrr. Gekk þá prestur sjálfur til og byrgði fyrir holuna. Segja menn, að upp frá því hafi hún ekki opnast.

Nú er að segja frá Bjarna, að ætíð, þá er hann ætlaði að sofna, kom Dísa og vildi taka um kverkar honum og fór ekki dult með, því jafnt sáu hana óskyggnir sem skyggnir. Það sögðu menn og, að hún hefði oft sótt að honum, þó að ljós væri hjá honum. Fór hann þá til séra Þorsteins, sem áður er getið, og fékk hjá honum einhverjar varnir, svo aldrei vann Dísa á honum sjálfum.

Þrettán börn átti Bjarni, og dóu þau öll ung og bráðlega. Hafa menn haft það fyrir satt, að Dísa hafi flýtt fyrir dauða þeirra allra. Fylgdi hún Bjarna til dauðadags og gerði þá oft mikið vart við sig, drap skepnur manna, og stundum réðst hún á menn til átaka, og eru margar smásögur af brellum hennar, sem of langt yrði hér upp að telja.

Og lýkur svo hér að segja frá Bjarna-Dísu, og er sagan hér skrifuð eftir því, sem Þorvaldur sagði hana sjálfur.


BENEDIKT  BECH  DRUKKNAR

Þegar Benidikt Bekk var sýslumaður í Skagafirði var prestur sá á Grímstungu er Grímólfur hét. Hann hafði þann sið um sumarið að hann svaf frammi í skála og lét smaladreng sofa hjá sér til þess að hann gæti vakið hann í tækan tíma til að smala.

En sunnudagsmorgun einn um sumarið var það að prestur vakti dreng snemma og biður hann að klæða sig fljótt og mælti: "Hlauptu fyrir mig til næsta bæjar áður en þú fer að smala og skilaðu frá mér að ég biðji að orðsending komist fljótlega um sóknina um að ég sé krankur og geti því ekki messað í dag."

Síðan hljóp hann út, en drengur klæddi sig. En er hann kom út sá hann að prestur var hálfboginn eitthvað að starfa út í kirkjugarði. Hljóp þá drengur leið sína og lá hún þeim megin kirkjunnar sem prestur var ekki. En þegar kirkjan bar af þókti dreng gaman að vita hvað prestur væri að gjöra og fór í kirkjuskjólið.

Heyrði hann þá að prestur var að tala við einhvern og heyrir að prestur segi: "Hvað ertú fljótur?"

Var þá svarað: "Eins og hestur á skeiði."

"Vertu kyr," segir prestur.

Síðan kallaði prestur á annan og spyr hvað hann sé fljótur. "Eins og fugl á flugi," sagði sá.

"Vertu kjur," segir prestur.

Skildi þá drengur að prestur væri að vekja upp draug.

Kallaði þá prestur á þann þriðja og spyr hvað hann sé fljótur.

"Eins og hugur manns," anzaði sá.

"Komdú upp," segir prestur.

Síðan þegar hann var búinn að kalla draugsa upp og gera honum til góða og sér undirgefinn heyrir drengur að draugur spyr: "Hvað á ég að gera?"

Sagði þá prestur: "Þú skalt fara norður í Skagafjörð því Benidikt sýslumaður verður ferjaður í dag yfir Héraðsvötnin; skaltu þá vera þar til taks og drekkja honum."

Beið þá drengur ekki lengur og hljóp þá hvað af tók að afljúka erindi sínu, en Benidikt drukknaði í Héraðsvötnunum um daginn.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

BRÚÐKAUPSGESTURINN

Á einum kirkjustað á Íslandi bar það til að lík sálaðs manns skyldi jarða í kirkjugarði sem vanalegt er, en þar sem gröfin var tekin kom fyrir - og var mokað upp úr með moldinni - lærleggur úr manni mikið stór, en einn af þeim sem viðstaddir vóru, ungur maður og kátur, tók lærlegginn og var að bera hann við sig hvað hátt hann tæki sér og var að gjöra sér gaman að leggnum hvað stór hann var og spauga um að gaman væri að sjá þann mann sem svona stór bein hefðu verið í, og mælti: "Þessa og þvílíka pilta væri gaman að hafa í veislunni sinni, og ef ég gæti skyldi ég bjóða slíkum í veisluna mína."

Þá var hann spurður af þeim er hjá stóðu hvert hann mundi þó ekki verða hræddur ef hann kæmi í veisluna hans, en hann kvaðst hvergi mundi hræðast þó hann kæmi, því aðra eins gesti mundi bæði fróðlegt og skemmtilegt að hafa í boði sínu, "og skyldi ég víst segja þann mann velkominn".

Síðan liðu nú ár og dagar og nýir tímar komu, þar til það kom fyrir að þessi fyrrnefndi ungi maður ætlaði að giftast og tíðin leið að brúðkaupsdeginum.

En aðfaranótt brúðkaupsdagsins dreymdi brúðgumaefnið að til sín kæmi maður mikið stór vexti, skrautbúinn og vel í vexti, tignarlegur í andliti og alvarlegur á svip. Hann mælti heldur styggur: "Nú ætla ég að koma til þín á morgun og vitja þess er þú bauðst mér þegar þú varst að gjöra þér gaman að beininu úr mér; þú manst líklega hvað það var, og er þér nú ráð að enda vel orð þín, ella mun þér ekki vel duga; líka læt eg félaga mína fylgja mér."

Að svo mæltu hvarf hann, en hinn vaknaði og þótti draumurinn ekki góður og iðraðist nú heldur hvað fjölorður hann hefði verið forðum í að bjóða þeim er beinið átti, og um morguninn brá mönnum illa við er þeir sáu brúðgumann mjög óglaðan og sem óttasleginn eða kvíðandi í stað þess er þeir áttu von á að sjá hann fjörugan, glaðan og gott hugsandi um brúðkaupið, en enginn vissi hvað slíku mundi valda.

Loksins fór presturinn sem átti að gefa hann saman við konuna að spyrja hann hví hann væri svo hnugginn, og þá sagði hann presti að hann ætti von á gestum sem hann væri hræddvr um að lítil veisluprýði mundi að þykja. Síðan sagði hann presti alla sögu, hvað hann hefði talað fyr við gröfina og svo hvað hann dreymdi.

Prestur kvað hann ekki skyldi það hræðast, "og mun ég," mælti hann, "svo um sjá að þetta verði þér ekki að meini, og var betur þú sagðir mér hið sanna".

Nú sagði prestur svo fyrir að tjalda skyldi litla stofu, setja þar borð og bekki og búa vel um. Síðan lét hann setja þangað flöskur og staup og það fyllti hann af vígðu vatni. Svo lét hann setja á borðin diska og allt það er til máltíðar þurfti, skeiðar, hnífa o. s. frv., en diskana fyllti hann með vígða mold.

Svo var settur til maður að hafa gát á þegar hinir ókunnu boðsmenn kæmu og vísa þeim til sætis í fyrnefnda stofu, og í það mund er fólk settist til borða komu tólf menn stórir vexti og var einn stærstur og gekk sá fyrir, og helst gengu þeir þar sem skjól var eða skugga bar á.

Var þeim þá vísað til sætis og það þáðu þeir. Svo var hellt á staup fyrir þá og þeir drukku vígða vatnið; síðan sátu þeir þar um daginn með glöðu yfirbragði, borðuðu moldina og drukku vatnið, en ekki töluðu þeir orð, og um kvöldið stóðu þeir undan borðum, hneigðu sig hæversklega og gengu burtu, og þókti þessi atburður hinn kynlegasti. En þó sumum þækti þeir geigvænlegir varð engum þar koma þeirra að meini.

Leið svo kvöldið til þess fólk fór í rekkjur, þá háttaði brúðguminn hjá brúðinni og sofnaði sætan eins og þeim mun kunnugt vera er þvílíkt hafa hlotið og reynt, en um nóttina dreymir hann að fyrnefndi stórvaxni gesturinn kom til hans með glöðum svip og þakkaði honum alúðlega veitingarnar og mælti:

"Illa hefði nú farið fyrir þér, hefðir þú ekki notið að þér vitrari manna; en fyrst að þér heppnaðist svo vel að enda orð þín þá vil ég nú sýna þér það vináttubragð aftur á móti að bjóða þér að koma til minna heimkynna og þiggja veitingar hjá mér nú í nótt."

En er hinn ungi maður hugsaði hver munur á því væri að hvíla í faðmi hinnar ungu konu í brúðarsænginni og hinu, að hverfa til bústaða þeirra dauðu í dimmu grafarinnar þar sem er svo kalt og hart, þá fór um hann kuldahryllingur; andvarpaði hann þá og mælti: "Hvernin kann ég sem er lifandi að geta fylgt þér til þinna heimkynna í ríki þeirra dauðu nema svo aðeins að ég yfirgefi allt sem ég hefi hlotið í lífinu og einnin lífið sjálft, og hvernin geturðu ætlast til að mér sé það geðfellt á þessari stundu sem er vordagur yndisins og árstíð ástarinnar? og bið ég þig þess vegna fyrirgefa mér þó ég hafni þessu boði þínu."

Þá mælti hinn aðkomni: "Ekki er annar kostur en þú farir með mér og þiggir boð mitt, og skal ég ábyrgjast að þig skal í engu saka og skal ég fylgja þér heim aftur til konu þinnar með heilu og höldnu áður en ljómar af degi." Sá þá hinn að hann hlaut að fara.

Því næst þykist hann klæða sig með flýtir og fylgja hinum ókunna manni þangað sem að gröfin var tekin um árið og stóri leggurinn kom upp úr. Tók þá förunautur hans í hönd honum og hvarf með hann þar niður í jörðina; liðu þeir svo gegnum þau myrku fylgsni jarðarinnar þar til þeir komu að húsi einu fögru, þar leiddi sá stóri maður gest sinn inn. Húsið var fagurt innan og ljómaði af mörgum ljósum. Þar vóru fyrir ellefu menn og fögnuðu þeim vel. Var þar vín og vistir á borð borið og var það hin ágætasta fæða og besta vín.

Settust þeir síðan allir til borðs og borðuðu og drukku sem þá lysti; vóru þeir allir glaðir og viðmótsgóðir við gest sinn og þókti honum samkvæmið hið skemmtilegasta. En er þeir höfðu lengi nætur setið og glatt sig við vín og vistir, skemmtilegar ræður og frásagnir mælti fyrirmaðurinn við gest sinn: "Nú vænti ég að þér þyki mál komið að ég fylgi þér heim til þín; en hvernig hefur þér þótt að dvelja hjá mér?"

Hinn sagði sem var að honum þókti þar gott að koma og allt fara fram hið besta.

Þá mælti jarðbúinn: "Nú skal ég fylgja þér heim aftur, en svo þú getir sannað að þetta, er fyrir þig hefur borið, er meira en draumur þá skaltú hafa þetta með þér til jarðteikna því valla mun aðra eins síðu að fá í þinni sveit:"

Tók hann þá sauðarsíðu af borðinu og fékk honum og var hún mikið þykkri og feitari en þær er hann hafði áður séð, og stakk hann henni í kápu sína. Því næst kvaddi hinn ungi maður samsætisfélaga sína og fór svo leiðar sinnar og hélt í hönd félaga sínum; liðu þeir svo gegnum myrkurin þar til þeir komu upp á jörðina á sama stað og þeir fóru fyr niður; fóru þeir svo leiðar sinnar þar til þeir komu til rekkjunnar brúðhjónanna; kvaddi þá hinn aðkomni brúðguma með vinsemd og hvarf síðan, en hinn þóktist hátta í öðru sinni hjá konu sinni og vaknaði ekki fyr en um morguninn í faðmi hennar.

Sagði hann þá frá hvað fyrir hann hafði borið um nóttina og sýndi sauðarsíðuna og fór hún víða til sýnis og sást hvergi önnur slík, svo var hún feit og þykk. Þókti þessi atburður allur saman vera hinn merkilegasti.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

BÓNDI  VEKUR  UPP  DRAUG

Þegar séra Vigfús sem var í Aðalvík, sonur séra Benediktar sem var prestur í Vestmanneyjum, var stúdent og var til veru á einhverjum kirkjustað þá hafði það verið venja hans að ganga út í ljósaskiptunum á vetrinn þegar fólkið svaf í myrkrinu. Torfkirkja hafði verið þar eins og alstaðar á þeim dögum. Hafði þakið ekki verið slegið um sumarið og því mikil sina á kirkjunni.

Eitt kvöld í heiðskíru veðri og tunglskini hafði hann verið að ganga um út á hlaði. Þá sá hann hvar maður kom ríðandi. Hann furðar það að hann skuli vera svona seint á ferð og getur ekki vitað hvað hann muni vilja.

Séra Vigfús fer nú inn í kirkjugarðinn og felur sig í sinunni á kirkjuþakinu. Hann sér þegar hinn nálægist að þetta er einn sveitarbóndinn. Þegar bóndi er kominn af baki gengur hann í kirkjugarðinn og skimar sig um hvert hann sjái nokkurn, og þegar hann sér engan þá fer hann að nusa úr hverju leiði og loksins kemur hann að einu leiði nýgröfnu. Hann nusar þar af og að því búnu fer hann að fremja særingarþulur sínar; en ekkert skildi hann af því sem bóndi fór með af öllum sínum fítonsanda nema það að hann fór með öfugt faðirvor.

Eftir tímakorn sér hann að moldin fer að ókyrrast og því næst sér hann að upp úr gröfinni kemur kista og innan úr henni sprettur upp maður; hann var í línhjúp. Bóndi færir hann úr hjúpnum og því næst karar hann hann (sleikti náfroðuna af hönum með tungunni).

Að því búnu ræðst bóndi á drauginn og eftir harðan atgang þá féll draugsi og að því búnu fara þeir heimleiðis. En svo hafði bóndi mikið við félaga sinn að hann gekk sjálfur, en lét draugsa ríða.

Þegar sr. Vigfús kom inn var hann náfölur, en ekki vildi hann segja hvað hann hefði séð fyrr en daginn eftir.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

BEINAGRIND  STAÐARVINNUMANNSINS

Það bar til á Vestfjörðum að gengið var á reka sem tilheyrði kirkju að fannst samtengdin öll af mannsbeinagrind og tunga heil í höfði. Var hún tekin og flutt heim að staðnum og látin á hurðarbaki í kirkju, en þar næst er grafið var var hún látin í gröfina, en morguninn eftir var hún komin upp úr gröfinni og lá ofan á leiðinu og var það reynt þrisvar þá grafið var, að láta hana í gröfina, en allténd fór á sömu leið. Var þetta svo gefið frá sér og hún látin liggja á hurðarbaki í kirkjunni.

Svo kom að því að prestur sama staðar lét prófast sinn taka sig til sakramentis. Fór þá heimaprestur að segja prófasti frá þessum atburðum. En þegar prófastur heyrði það vildi hann fyrir hvern mun fá að sjá beinagrindina og biður prest að láta einhvern af heimafólki sínu sækja hana, en af því myrkt var orðið vildi engi verða til þess nema ein vinnukona.

Hún tók lykilinn og fór út í kirkju, greip beinagrindina kom með hana og kastaði henni á gólfið, en þegar prófastur sér hana verður hann dauðhræddur, biður að taka hana sem fljótast frá augum sér. Bað svo húsbóndi vinnukonunnar hana að fara með hana aftur út í kirkju.

Hún svaraði: "Ég lofaði einungis að sækja hana, en ekki að fara með hana aftur."

Samt gjörði hún það fyrir bón prestsins því ekki var til annara að flýja.

En þegar hún var komin miðja leið sagði beinagrindin á herðum hennar: "Berðu mig, dragðu mig ekki."

Þá segir stúlkan: "Krepptu þig þá."

En þegar hún kemur að sálarhliðinu segir beinagrindin við stúlkuna: "Ég bið þig að standa við meðan ég segi þér frá mér."

Hún gjörði það. Þá sagði beinagrindin: "Ég var fyrir eina tíð vinnumaður á þessum stað hjá presti nokkrum er dóttur átti. Fór þá svo að ég átti barn við henni. Af því varð prestur svo reiður að hann mátti ekki sjá mig. Varð ég svo að fara frá honum því bæði var það að hann vildi mér það aldrei fyrirgefa, enda mátti ég ekki vera á sama heimili og barnsmóðir mín. Nokkrum tíma þar eftir drukknaði ég í sjó og hefi ei getað rotnað meira en þetta.

Nú þegar þú kemur í kirkjuna muntu sjá sönghús kirkjunnar fullt með fólk; muntu þar sjá mann með rauða húfu. Bið ég þig þá að kalla til hans þessum orðum: Þú þarna með rauðu húfuna, viltú ekki fyrirgefa hinum framliðna það sem hann hefir þér á móti gert? - Hann mun því ekki gegna. Skaltú svo kalla í annað sinn sömu orðum. Mun þá koma stans á hann og líta utar eftir og svo skaltu í þriðja sinn kalla eins og fyrr. Mun hann þá segja já.

Að því búnu skaltú fara út, en forðast að líta aftur. Líka bið ég þig að sjá svo til að ég verði grafinn næst þegar grafið verður; mun ég þá liggja kyrr. Hér vestarlega í túni er þúfa. Taktú nú vel eftir hvernig ég lýsi henni svo þú getir fundið hana. Í henni eru peningar sem engi hefir gagn af. Skaltú þá taka og hirða fyrir fyrirhöfn þína á mér. Muntú verða gæfukvenmaður."

Þegar stúlkan kemur í kirkjuna sér hún eins og beinagrindin sagði að allt sönghúsið er fullt af fólki og einn með rauða húfu. Hún kallar og segir: Viltu ekki fyrirgefa etc. -, en rauðhúfumaður veitti því engi andsvör.

Svo kallaði hún í annað sinn; fór þá eins og beinagrindin hafði fyrir sagt og eins í þriðja sinn. Svaraði þá rauðhúfumaður já.

Að fengnu því svari sneri stúlkan sér við. En þegar hún ætlar að ganga út heyrir hún á baki sér að sagt er: "Sjá þú í mín augu hve rauð þau eru."

Þá flettir hún upp um sig að aftan utanhafnarpilsi og segir: "Sjá þú í minn rass hve svartur hann er."

Svo gengur hún inn í stað og lætur engan vita hvað gjörst hafði.

Þegar næst var grafið leggur hún sín orð til að reynt sé að grafa beinagrindina og bar ekki á henni upp frá því.

Hún fann þúfuna eftir ávísun beinagrindarinnar og þar mikla peninga. Síðan giftist hún og eignaðist efnilegan mann, bjó í sókninni til ellidaga og varð mesta lánskona.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

BEINAGRINDIN  OG  RAUÐKLÆDDI  MAÐURINN

Það bar til á einum kirkjustað að þar fannst einu sinni samanhangandi mannsbeinagrind ofanjarðar, liggjandi í kirkjugarðinum.

Þegar jarðað var næst eftir lét prestur leggja hana í gröfina, en ekki leið langt áður en hún kom upp aftur. Prestur lét þó reyna nokkrum sinnum að jarða hana og kom hún alltaf upp aftur. Þá var hætt að reyna það og var hún þá lögð undir bekk í kirkjunni og lá þar lengi síðan.

Það var einu sinni á gamlaárskvöld að prestur ætlaði að fara að lesa. Þá mundi hann að Grallarinn hans var úti í kirkju síðan hann messaði næst áður.

Þá segir hann: "Er nú nokkur svo ómyrkfælinn að geta sókt fyrir mig Grallarann út í kirkju?"

Vinnukona hans gegndi til og sagði það væri hægt að gera. Hún fór og sókti Grallarann, og bar ekkert til tíðinda.

Þá segir prestur: "Ekki ertu myrkfælin, en þá skal ég fyrst hrósa því hvað huguð þú ert ef þú getur sókt beinagrindina út í kirkju."

Hún sagði það væri ekki meira en mannsverk og fór og sókti beinagrindina og bar hana inn til prestsins.

Hann sagði þá: "Huguð ertu, en farðu nú með hana út aftur."

Hún fer, en þegar hún kemur í bæjardyrnar þá heyrir hún að beinagrindin fer að tala og segir: "Þegar þú kemur út í kirkjuna mun hún verða full af fólki og við altarishornið mun sitja rauðklæddur maður með rauða húfu á höfði, og ef þú getur komið mér í sátt við hann muntu verða mesta auðnukona."

Hún hélt síðan áfram út í kirkju, og var það eins og henni var sagt að kirkjan var full af fólki. Henni brá ekki við það og gekk inn að kórstafnum, hvessti augun á rauðklædda manninn og sagði við hann alvarlega: "Láttu beinagrindina þá arna vera í friði héðan af í jörðinni."

"Nei," segir hann, "það get ég ekki fengið af mér."

"Ef þú gjörir það ekki," segir hún, "þá skulu allir árar að þér sækja og láta þig hvurgi hafa frið né ró."

Þá dofnaði í honum hljóðið og sagði: "Fyrst svo mikið er við lagt, þá mun það verða svo að vera að ég láti beinagrindina í friði héðan í frá."

Þá fór hún með beinagrindina þangað sem hún hafði verið og lagði hana þar. Þeir sem þar voru fyrir gáfu henni rúm.

Síðan fór hún út aftur, en þegar hún kom utar á mitt kirkjugólf kallaði rauðklæddi maðurinn á eftir henni og sagði: "Sjáðu í mitt glóðarauga."

Hún hugsaði að ef hún liti aftur mundi hún aldrei út komast. Hún lyfti þá upp pilsi sínu að aftan upp á bak og sagði: "Sjáðu í minn svartan rass."

Og svo fór hún út og inn í bæ og lét ekki á neinu bera, og sá enginn að henni hefði brugðið.

Nokkru seinna var jarðaður maður á þessum kirkjustað og þá sagði vinnukonan að reyna skyldi að grafa beinagrindina. Presturinn vildi það ekki og hélt það væri til lítils. Hún sagði það væri litlu til kostað og varð það úr að beinagrindin var jörðuð og kom hún aldrei síðan upp aftur.

Eftir þetta sagði vinnukonan frá sögunni og þótti hún mikils verð. Litlu síðar giftist vinnukonan efnilegum yngismanni og varð mesta lukku- og sómakona.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

BARÐSGÁTT

Einu sinni kom kaupamaður sunnlenzkur að Barði í Fljótum. Kom hann þar seint um kvöldtíma og var vísað til að hátta í skála þar frammi. Sváfu vinnumenn líka í skálanum. Kaupamaðurinn var ráðinn að Barði til sumarvinnu.

"Hvað heitir prestskonan hérna?" spyr hann um kvöldið.

"Hún heitir Gátt," segja vinnumennirnir.

Um morguninn kemur prestskonan inn í skálann. "Sælar verið þér, Gátt góð," segir kaupamaðurinn.

Vinnumennirnir fóru að hlæja, en hún segir: "Guð blessi þig, en ég heiti ekki Gátt."

"Kannske þið fáið aðra Gátt að hlæja að að ári," segir kaupamaðurinn við vinnumennina.

Nú líða tímar til næsta vors, þá er það eina nótt um það bil kaupamenn komu, að draugstelpa kemur í skálann á Barði og drepur þar tvo vinnumennina.

Stelpa þessi gekk svo bersýnilega að hana sáu skyggnir sem óskyggnir og var hún kölluð Barðsgátt. Loks kom kunnáttumaður henni fyrir í mannslegg og gróf í Barðskirkjugarði.

Liðu nú langir tímar og var saga þessi að mestu fallin í gleymsku og í öllu falli ætluðu menn Barðsgátt útdauða.

Þá er það eitt sinn í tíð síra Sigurðar, um eða litlu eftir 1760, að verið er að grafa í Barðsgarði. Meðal annara beina sem upp koma er mannsleggur með tappa í.

Kippir einn maðurinn tappanum úr og kemur þar út gufa sem svo hverfur. Eftir þetta fór að verða vart um Barðsgátt; drap hún skepnur séra Sigurðar og sókti á þá sem í skálanum sváfu, einkum í vinnumannarúminu gamla.

Tekur þá séra Guðmundur kapelan föður síns sig til og háttar í rúminu og hefir hjá sér rauðskeftan hníf.

Nú líður fram um miðnætti. Finnur hann þá að þrifið er til rúmfatanna; rekur hann þá frá sér hnífinn og finnst hann koma í eitthvað, og tekur það svo hart viðbragð að hann missir hnífinn.

Morguninn eftir er leitað að hnífnum og finnst hann hvergi. En nokkrum dögum seinna fannst hann út og upp á Gerði. Stóð hann þá fastur í mannsherðarblaði. Síðan hefir ekki orðið vart við Barðsgátt.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

ÁTJÁN  DRAUGAR  ÚR  BLÖNDU

Árni sá sem nú lifir á Ásbúðum á Skaga, yfir áttrætt, bjó áður fyrri á Blálandi í Hallárdal og fór þaðan einu sinni fram í sveit og hafði tvo til reiðar.

En er hann kemur að Blöndu á Hrafnseyri var orðið hálfrökkvað. Hann ríður út í ána, en er hann kemur í hana miðja stingur hann fótum fyrir, frýsar og vill ekki lengra fara. Og er Árni kemur honum ekki úr sporum veit hann að hesturinn muni sjá eitthvað það er hann ekki sá sjálfur, og tekur hann klútinn af hálsinum á sér og bindur fyrir augu hestinum og hélt hann þá áfram, en hinn hesturinn kippti þá af honum taumum og snéri við til sama lands.

Heldur nú Árni áfram þangað til hann er að kalla kominn yfir um. Þá sér hann átján manns á bakkanum og heyrir að einn segir: "Hafið þið hljótt, hann Árni frændi minn á Blálandi kemur."

Árni heldur upp á bakkann og veik sér að þeim er hann heyrði kalla sig frænda sinn, heilsar honum og spyr hvernig á frændsemi þeirra standi. Hann kvaðst hafa heitið Þorvarður Hallsteinsson og rakti saman ættir þeirra.

Árni biður hann þá að sækja yfir um fyrir sig hestinn því sér hefði ekki tekist að koma honum yfir um ána. Draugurinn gjörði það, en á meðan dreifðust hinir svo þeir hvurfu allir.

Árni spurði þá hinn er yfir um kom hverjir þessir hefðu verið.

Hinn kvað: "Það erum við sem drukknað höfum í Blöndu."

Síðan hélt Árni leiðar sinnar fram undir Sauðanes; þar var þá konan, Sigríður, nýdáin.

Þegar hann sá til bæjarins sýndist honum hann allur í loga, en þó hélt hann heim, og er hann kom á hlaðið hvarf loginn. En er hann ætlaði að bæjardyrum stóð þar kvenmaður fyrir og bandar honum frá. Hann spyr hver hún sé. Hún kveðst vera húsfreyjan hérna.

Árni gengur hratt að og segir: "Lofaðu mér að, ég ætla að berja," og þá hvarf hún.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

ÁTJÁN  DRAUGAR  ÚR  BLÖNDU

Árni sá sem nú lifir á Ásbúðum á Skaga, yfir áttrætt, bjó áður fyrri á Blálandi í Hallárdal og fór þaðan einu sinni fram í sveit og hafði tvo til reiðar.

En er hann kemur að Blöndu á Hrafnseyri var orðið hálfrökkvað. Hann ríður út í ána, en er hann kemur í hana miðja stingur hann fótum fyrir, frýsar og vill ekki lengra fara. Og er Árni kemur honum ekki úr sporum veit hann að hesturinn muni sjá eitthvað það er hann ekki sá sjálfur, og tekur hann klútinn af hálsinum á sér og bindur fyrir augu hestinum og hélt hann þá áfram, en hinn hesturinn kippti þá af honum taumum og snéri við til sama lands.

Heldur nú Árni áfram þangað til hann er að kalla kominn yfir um. Þá sér hann átján manns á bakkanum og heyrir að einn segir: "Hafið þið hljótt, hann Árni frændi minn á Blálandi kemur."

Árni heldur upp á bakkann og veik sér að þeim er hann heyrði kalla sig frænda sinn, heilsar honum og spyr hvernig á frændsemi þeirra standi. Hann kvaðst hafa heitið Þorvarður Hallsteinsson og rakti saman ættir þeirra.

Árni biður hann þá að sækja yfir um fyrir sig hestinn því sér hefði ekki tekist að koma honum yfir um ána. Draugurinn gjörði það, en á meðan dreifðust hinir svo þeir hvurfu allir.

Árni spurði þá hinn er yfir um kom hverjir þessir hefðu verið.

Hinn kvað: "Það erum við sem drukknað höfum í Blöndu."

Síðan hélt Árni leiðar sinnar fram undir Sauðanes; þar var þá konan, Sigríður, nýdáin.

Þegar hann sá til bæjarins sýndist honum hann allur í loga, en þó hélt hann heim, og er hann kom á hlaðið hvarf loginn. En er hann ætlaði að bæjardyrum stóð þar kvenmaður fyrir og bandar honum frá. Hann spyr hver hún sé. Hún kveðst vera húsfreyjan hérna.

Árni gengur hratt að og segir: "Lofaðu mér að, ég ætla að berja," og þá hvarf hún.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

ARNLJÓTUR  HULDUMAÐUR

Það var einu sinni ekkja sem átti sér eina dóttur eftir manninn sinn og bjuggu þær mæðgur tvær saman í einu koti og var þar ekki annað fólk. Móðirin hafði matseldina á hendi og snúningana heima við, en dóttirin hirti fénaðinn sem raunar var ekki mikill.

Einu sinni þegar hún var að smala kom að henni maður stórvaxinn og alskeggjaður. Hún spyr hann að heiti; hann sagðist heita Arnljótur. "Gjörðu svo vel," segir hann, "og komdu heim til mín og hjálpaðu konunni minni. Hún liggur á gólfi og getur ekki fætt, en þú skalt hafa gott af því ef þú gerir þetta."

"Hvað ætli ég hafi gott af því?" segir hún. "Þú ert ekki mennskur maður og mun vera meira illt en gott hjá þér að hafa, og fer ég hvurgi."

Hann hryggðist við og fór frá henni, en hún fór heim og sagði móður sinni ekki frá þessu.

Og morguninn eftir fer hún að smala og þá kemur Arnljótur aftur og biður hana innilega að koma með sér og hjálpa konunni og sagði að hún þyrfti ekki að óttast það. "En svo er ástatt," segir hann, "að hagur konu minnar getur ekki greiðst nema stúlka af mennsku kyni hjálpi henni."

Hún lét ekki leiðast til að heldur og fór hann enn jafnnær frá henni.

Þriðja morguninn smalar hún enn og kemur Arnljótur enn til hennar og segir að nú sé farið að draga af konu sinni og ef hún komi nú ekki muni verr fara. En daginn áður hafði hún sagt móður sinni frá því sem fyrir hafði komið, og varð hún æfar reið og sagði: "Ef hann kemur í þriðja sinni og þú fer ekki með honum, þá skal ég reka þig frá mér svo þú skalt ekki koma fyrir mín augu framar," og því þorði hún nú ekki annað en fara með Arnljóti.

Hann gekk á undan að einum kletti. Þar sá hún opnar dyr og fóru þau þar inn og komu í dálaglega baðstofu. Þar sér hún konu Arnljóts liggja á gólfinu og hjálpar henni strax. Hún fæddi þríbura.

"Betur hefði farið," segir Arnljótur, "ef þú hefðir komið fyrsta morguninn sem ég bað þig, en þó mun ég verða að borga þér yfirsetukaupið," segir hann og fékk henni þrjá kostgripi og sagði: "Farga þú aldrei þessum gripum og þegar einhvur falar þá af þér þá segðu: "Ekki vill Arnljótur minn að ég fargi þeim." Mundu þetta hvað sem í boði verður."

Hún fer nú heim til móður sinnar og sýnir henni gripina, en trúði henni þó ekki fyrir að geyma þá og hafði þá með sér morguninn eftir þegar hún fór að smala. Þá kemur til hennar ókenndur maður og falar gripina, en hún sagði: "Ekki vill Arnljótur minn að ég fargi þeim."

Hann fór svo búinn frá henni, en annan morguninn kemur hann aftur, og fór á sömu leið. Þriðja morguninn gleymdi hún að hafa gripina með sér. Og nú kemur þessi maður til móður hennar og falar gripina og býður henni fyrir þá svo mikið gull að hún réði það af að selja honum þá.

Þegar dóttirin kom heim og frétti þetta varð henni svo illt við að hún sat með gráti allan daginn. Um kvöldið fór hún fram að loka bænum.

Þá kemur enn að henni ókenndur maður og segir: "Illa hefir Arnljótur farið með þig, því þú mátt trúa því að það var hann sem keypti út gripina því hann unni þér ekki að njóta þeirra."

"Ekki mun hann hafa verið það," segir hún.

Þá tekur hann upp gullskjöld stóran eins og keraldsbotn og sagði: "Þetta vil ég gefa þér, því það er gustuk að gleðja þig eftir gripamissirinn."

Hún þáði það ekki og lokaði sem fastast bænum, en maðurinn fór burt. Hún smalar morguninn eftir og þá kemur Arnljótur til hennar og segir: "Stöðug getur þú verið ef þú værir þar eftir gæfusöm. Ég hefi verið það allt saman sem til ykkar kom, og ég hafði gripina hjá móður þinni og hefi ég verið að reyna þig með þessu," segir hann. "Nú má ég gjalda þess að þú gjörðir svo seint bón mína því nú er kona mín dauð, en komdu nú heim með mér og signaðu börnin mín og lestu yfir þeim faðirvor."

Hún fer með honum og þegar hún kemur inn sér hún að öll börnin liggja í einu rúmi. Hún leggur sig upp í hjá þeim og signaði þau og las faðirvor yfir þeim, en svo tókst óheppilega til að hún lagðist ofan á eitt barnið og kæfði það af ógáti.

Arnljótur varð var við það og sagði: "Satt er það að þú ert ekki gæfusöm, en þó skal ég reyna til enn; taktu nú við gripum þínum, en gjörðu þá bón mína að vera hjá mér hér eftir og vera kona mín."

"Nei," segir hún, "það vil ég vinna til að sjá þessa gripi aldrei oftar að þú biðjir mig ekki um þetta."

Arnljótur sagði þá: "Ekki verður þér við hjálpað, það fylgir þér svo mikil ógæfa. Ég get ekki við því gjört þó svo fari að enginn vilji hafa þig og þú verðir alstaðar út rekin, en það skaltu af mér hljóta að í lengstu lög skaltu hafa uppeldi af yfirsetudæmi."

Hún fór nú heim til móður sinnar og sagði henni frá öllu sem farið hafði. Hún átaldi hana mikið fyrir þetta.

Næsta morgun kemur Arnljótur þar og er erindi hans að biðja kerlingar sér til konu. Hún tók því vel og fór með honum. Hún spurði hvurt dóttirin mætti fylgja sér.

Arnljótur sagðist ekki þora það því ógæfa mundi af henni standa. "Hún er velkomin að koma til okkar þegar hún vill," segir hann, "en aldrei mun ég lofa henni að vera þar um nótt."

Þau gáfu henni búið í kotinu eins og það var og fóru svo í burt, og kom kerling aldrei til mennskra manna upp frá því.

Dóttirin kom oft að finna móður sína og þáði góðgjörðir hjá henni, því hún mátti vel þar sem hún var nú komin, en dóttirin eyddi búinu sínu á stuttum tíma og flakkaði svo milli manna og fékk hvurgi inni því enginn vildi hafa hana af því það stóð svo mikið ólán af henni, og alltaf þegar hún kom að einhvurjum bæ sótti hún svo illa að að annaðhvurt dó kýr eða manni varð illt eða eitthvað þvílíkt, en hjá Arnljóti og móður sinni sótti hún ekki illa að og ekki heldur þegar hún kom til að sitja yfir konu, og það heppnaðist henni alltaf vel og lifði hún á því lengst ævi sinnar því allir borguðu henni það vel.

Svo lauk ævi hennar að hún varð úti milli bæja. Og úti er sagan.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

AР HVERJUM  ANDSKOTANUM  ERTU  AР LEITA?

Þegar ég var á 17. árinu (ca. 1838) átti ég heima í Hvammi í Möðruvallasókn. Bóndinn þar hét Þórður Þórðarson.

Þá var það eina nýársnótt að við stúlkurnar tvær vöktum æði lengi fram eftir; þar vakti og sonur hjónanna, Þorsteinn að nafni, og var að skrifa. Var hann vakandi þegar við sofnuðum.

Eftir það fór hann að hátta og slökkti ljósið, en sofnaði ekki strax, heldur lá vakandi í rúmi sínu. Þegar lítil stund er liðin sér hann hvar ljósgeislar koma inn með hurðinni, og síðan er lokið upp. Kemur þar þá inn ókunnug kona prúðbúin með fléttað hárið.

Var hún svo fríð að hann sagði það hefði verið fallegasti kvenmaður sem hann hefði séð. Kona þessi hafði stórt og skært logandi kerti í hendi; gekk hún beint inn að hjónarúminu. Þar var himinn uppi yfir og ýmislegt á. Fer hún nú að lýsa og leita á himninum.

Var þá drengur hræddur um hún ætlaði að taka eitthvað og segir: "Að hverjum andskotanum ertu að leita?"

Gekk þá konan fremur snúðugt út.

Um morguninn sagði drengur frá þessu. Hélt hann þetta hefði verið prestkonan huldufólksins og iðraðist eftir bráðræði sínu, enda fundu og foreldrar hans að því við hann.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

DRAUGASKIPIÐ

Fyrir mörgum árum fórst skip undir Eyjafjöllum með 14 mönnum. Þrír komust á kjöl og kölluðu á hjálp því að fjöldi manna stóð á sandinum - skipinu barst á skammt undan lendingu - en brimið var svo mikið að ómögulegt var að hjálpa þeim.

En er mennirnir voru allir dauðir og drukknaðir þá snerist skipið við og kom sjálft í land eins og því væri stýrt. Stóð það svo uppi í fjörunni og snart enginn við því fyrr en veturinn eftir er það var sett á ís yfir Holtsós og upp að Steinahelli. Vildi enginn róa því framar því að geigur stóð mönnum af skipinu.

Þegar það var sett á ísnum upp að hellinum stóðu fjármenn frá Steinum, sem er næsti bær við hellinn, uppi undir fjallinu yfir fé. Sáu þeir þá að öll dauða skipshöfnin gekk á eftir skipinu þegar það var sett og var ófrýn á að sjá. Eftir það stóð skipið í djúpri laut sem er öðrum megin við hellinn.

Skömmu seinna reið þar um bóndi utan af Rangárvöllum er Þorkell hét og bjó á Rauðnefsstöðum. Ætlaði hann austur undir Fjöll. Þetta var í svartasta skammdegi og reið Þorkell bóndi um hjá hellinum því þar liggur alfaravegur. Lítill lækur fellur ofan að vestanverðu við hellinn. Þegar Þorkell er kominn yfir lækinn mætir honum maður er hann bar eigi kennsl á og segir sá við hann:

"Settu með okkur, lagsmaður!"

Þorkel grunar ekkert því að skipið sást ekki af götunni og tekur hann vel undir þetta. Ekki mælti maður þessi fleira en snýr við og bendir Þorkeli að koma á eftir sér. Þorkell ríður svo á eftir honum en það þótti honum skrýtið að hestur hans var alltaf að frýsa og virtist nauðulega vilja elta manninn.

Nú koma þeir í lágina þar sem skipið stóð og sér Þorkell þá 13 menn standa í kringum skipið og voru svaðalegir álitum. Þá man Þorkell fyrst eftir skipreikanum undir Fjöllunum um haustið og þykist hann þarna þekkja þá sem drukknað höfðu. Verður hann þá skelkaður mjög og slær upp á klárinn. Tekur hann til fótanna en Þorkell heyrir draugana kveða vísu þessa um leið og hann reið upp úr lautinni:

Gagnslaus stendur gnoð í laut,

gott er myrkrið rauða.

Halur fer með fjörvi braut,

fár er vin þess dauða,

fár er vin þess dauða.

Þorkell nam vísuna. Reið hann nú allt hvað af tók og náði að Steinum um kvöldið. Eftir það fór Þorkell bóndi aldrei einn um þennan veg og lét alltaf einhverja fylgja sér þótt albjartur dagur væri.

Skipið var loks höggvið niður í eldinn en áður höfðu menn oft heyrt högg og brak í því einkum er kvölda tók.

(Bj.Bj.: Sagnakver. -- Hr. Lárusar stúd. Halldórssonar.)

DRAUGSSONURINN

Það var einu sinni prestur sem bjó á kirkjustað eins og gerist. Hann átti dóttur unga og efnilega. Hennar bað maður þar úr sókninni, en prestur neitaði honum, því honum þótti stúlkan of ung og líkaði ekki heldur maðurinn. Manninum gramdist þetta og sagðist þó skyldi komast yfir hana, ef ekki lifandi, þá dauður. Nokkru síðar dó hann og var jarðaður.

Það var ekki löngu eftir það að ókenndur maður kom og bað um að lofa sér að vera og gerði prestur það.

Vinnumaður var hjá presti, aðgætinn og duglegur, og hélt prestur mikið upp á hann. Hann varð var við um nóttina að einhvur hreyfing var í rúmi stúlkunnar. Hann hafði heyrt hvurju biðillinn hafði heitið, en leist ekki á þenna ókennda mann um kvöldið og grunaði hvað vera mundi.

Hann klæddi sig og fór út í kirkjugarð og sér að gröfin biðilsins er opin. Þá tekur hann snæri, bindur stein í endann og hengir ofan í gröfina og heldur í endann og bíður þangað til hinn kemur, og þegar hann kom að gröfinni segir hann við vinnumanninn: "Hvað ert þú að vilja hingað um nótt?"

Vinnumaðurinn sagði það væri ekki meira fyrir sig en hann, - "því þú ert líklega maður," segir hann.

"Harðast stendur það," segir draugurinn, "ég var að sönnu maður, en nú er ég heldur andi en maður. Lofaðu mér nú ofan í gröfina mína."

"Nei," segir vinnumaður, "ekki nema þú segir mér hvað þú varst að fara."

"Það skal vera," segir draugsi; "ég var að komast yfir dóttur prestsins. Ég lofaði að komast yfir hana dauður, ef ekki lifandi."

"Hvað mun leiða af þessu?" segir vinnumaður. "Hún mun verða barnshafandi," sagði draugur, "og ala sveinbarn."

"Segðu mér forlög hennar og barnsins," sagði vinnumaður. "Þú fær ekki að fara ofan í gröfina fyrr en þú ert búinn að því."

"Það verður að vera," segir draugsi. "Stúlkuna mun ekki saka og hún mun seinna verða kona þín."

"Það þykir mér leitt," segir vinnumaður, "að taka rökin eftir draug."

"Svo mun verða að vera," segir draugur, "og mun það ekki saka þig."

"Hvurnig fer fyrir barninu?" segir vinnumaður.

"Það verður," segir draugur, "hinn mesti gáfumaður sem landið hefir borið. Það hefir hann af mér, því ég er andi og veit miklu meira en menn vita. Hann mun verða settur í skóla og mun honum ganga vel að læra, og hann mun verða prestur, en þegar hann snýr sér við fyrir altarinu fyrsta sinni mun kirkjan sökkva með öllu sem í henni er, nema einhvur verði svo hugaður að ganga að honum og reka hann í gegn þegar hann ætlar að snúa sér við. Þá mun ekkert verða eftir af honum nema herðarblað og blóðlifur; það eitt er frá móðurinni. Segðu nú engum frá þessu sem ég hefi sagt þér fyrr en það er fram komið. Þar skal líf þitt við liggja."

Vinnumaður lofaði því og hleypti honum síðan ofan í gröfina og bað hann að fara aldrei oftar á flakk. Hann sagði að ekki þyrfti að óttast það. Gröfin luktist, en vinnumaður fór inn og lagðist í rúmið sitt og lét ekki á neinu bera, og þegar fólk kom á fætur var ókenndi maðurinn í burt og þótti það undarlegt.

Nú liðu stundir og að hæfilegum tíma liðnum fæddi stúlkan sveinbarn og kenndi ókennda manninum. Prestur ól upp sveininn, og bar snemma á gáfum hjá honum. Hann kom honum í skóla, og var hann þar fá ár og útskrifaðist með besta vitnisburði og vígðist síðan kapellán til afa síns.

Þegar hann messaði fyrsta sinn hlökkuðu allir til að heyra til þessa mikla gáfumanns og safnaðist múgur og margmenni til kirkjunnar. Þar var móðir hans og vinnumaðurinn; hann settist í kór nálægt grátunni og var undarlegur á svip, og þegar prestur ætlar að snúa sér við fyrir altarinu stóð vinnumaðurinn allt í einu upp, brá saxi og lagði í gegnum prestinn. Hann hné þar niður.

Allir þustu upp; sumir tóku vinnumanninn og héldu honum, aðrir tóku til líksins og færðu það úr messuklæðunum. Þeim fannst það verða að engu í höndum sínum og fóru að gæta að, og var þá ekkert líkið nema vinstra herðarblað og blóðlifur, aðrir segja þrír blóðdropar.

Þetta undrar alla og kemur stans á fólk. Þá tekur vinnumaðurinn til máls og segir öllum söfnuðinum hátt og skilmerkilega alla söguna um viðurtal sitt við drauginn og allt þar að lútandi.

Þeir voru í kirkjunni sem mundu eftir að þeir höfðu heyrt biðilinn lofa að komast yfir stúlkuna, ef ekki lifandi, þá þó dauður. Þóttist fólk þá vita að vinnumaðurinn sagði satt.

Gamli presturinn þakkaði vinnumanninum þessa hjálp sem hann hafði áunnið öllum söfnuðinum, og elskaði hann enn meir eftir en áður. Og skömmu seinna gifti hann honum dóttur sína. Fóru þau að búa og unntust vel og lengi og urðu mestu gæfuhjón til dauðadags.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

DRAUGUR  DEYR

Á þeirri tíð þegar síra Þórsteinn var prestur á Dvergasteini bar það þar til eitt kveld að barið var að dyrum og strax var gengið til dyra, en enginn sást kominn. En er sá var kominn inn sem til dyranna gekk var aftur barið og aftur gengið til dyranna, en enginn varð séður að heldur; en þegar maðurinn var aftur kominn í bæinn var barið í þriðja sinn, og þá sagði prestur að sá sem gengi til dyranna skyldi segja þegar út kæmi hátt og skýrt: "Ef nokkur er kominn sem vill finna prestinn þá gangi hann inn."

Sá sem út gekk gerði svo, og þá kom maður stór vexti með bjart hár og skinnfataður og gekk snúðugt inn og upp í hús þar sem prestur var, en meðan hann var að berja hafði prestur klæðst messufötum og beið hans svo, og þegar hann kom inn vísaði prestur honum til sætis þar í bekk. Síðan spyr prestur hann hvaðan hann sé og hvað hann ætli að fara.

Þá mælti hinn aðkomni: "Ég er vestan af Vesturlandi, undan Jökli; ég var þar á sjó í dag, en skipið sem ég var á tapaðist og allir menn drukknuðu, en ég sem var formaður skipsins barst að landi aðeins ódauður, en þar sem ég lá máttþrotinn í flæðarmálinu kom að mér maður og hleypti í mig illum anda og skipaði mér að fara austur hingað og drepa þig."

Síðan þagnaði hann. En prestur spurði hann þá hvert hann vildi ekki láta skrifta sér og þiggja svo hjá sér sakramenti, og það þekktist hann.

Síðan skriftaði prestur hönum og veitti honum sakramenti og alla þjónustu sem öðrum kristnum manni, en þegar það var búið var sem hann sofnaði snögglega og fannst þá ekkert lífsmark með honum framar.

Var hann svo flettur klæðum og búið um líkið eftir siðvenju og síðan greftraður og þannig að öllu meðhöndlaður sem hver annar maður sem kristilegan viðskilnað öðlast.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar)

DRAUGUR  SVIKINN

Eitt sinn vóru tveir bræður á Austurlandi sem hétu Jón og Sigurður. Þeir heitstrengdu að hvorugur skyldi giftast, hinum óvitandi, en svo bar til að prestsefni að austan þurfti að ríða til vígslu norður að Hólum. Fékk hann Sigurð til fylgdar sér og ferðast síðan norður.

En meðan prestur dvaldi þar komst Sigurður í kunningsskap við stúlku þar nyrðra og þar kom að þau trúlofuðust. Neyddi hún hann til að fara ei austur aftur, en hann sagði henni frá hvað þeir bræður höfðu við mælst og gaf henni í skyn að bróðir sinn Jón væri margvitur; hún kvað það ei saka. Síðan giftast þau og fóru að búa.

Það þóttist Sigurður vita að bráðum ætti hann von á sendingu frá bróður sínum. Það var og einn dag að hann sótti svo mikill svefn og ógleði að hann lagðist upp í rúm, en konan settist á rúmstokkinn. Leið svo dagur að kvöldi.

Er þá barið eitt högg á dyr og sendir konan mann til dyra, en sá varð engis var. Segir hún þá öllum að leggjast litla stund til svefns, en hún kveikti ljós og kveðst atla að vaka. Og að lítilli stundu heyrir hún að skellt er hurðum.

Þar næst sér hún að draugur ferlegur kemur upp á pallinn og nemur staðar frammi fyrir konunni. Hún mælti þá: "Hvernig er þér háttað? Þú heilsar ei upp á nokkurn mann."

Hann mælti: "Ég er ekki sendur nema til bónda þíns og vil ég þú standir upp svo ég geti fundið hann."

"Þér liggur nú ekki á því," mælti konan, "þú verður nú að leika dálítið fyrir mig áður."

Síðan biður hún drauginn að bregða sér í allra kvikinda líki og það gjörir hann; hrósar hún honum fyrir þetta og spyr hann hvað lítill hann geti nú orðið.

"Sem mýfluga," mælti draugurinn.

Hún tekur þá upp úr vasa sínum ofurlítið glas og biður hann að fara ofan í það í flugulíki. Draugsi var lengi tregur til þess og kvað hana mundi svíkja sig, en hún lofar að gjöra það ekki. Og með fagurmælum sínum telur hún svo um fyrir honum að hann bregður sér í flugulíki og skríður ofan í glasið er stóð í keltu hennar, en jafnsnart rekur hún tappa í það og bindur kapalskæni ofan yfir, stingur því síðan í vasa sinn.

Eftir þetta vekur hún manninn og sýnir honum fluguna í glasinu og kvað aumt fyrir hann að hræðast slíkan yrmling. Eftir það geymir hún glasið í þrjú ár og sendir síðan drauginn aftur Jóni, og drap draugsi hann samstundis.

En upp frá þessu þorði draugurinn aldrei að heimsækja konu Sigurðar aftur því hann óttaðist litla glasið hennar og kapalskænið ofan yfir því.


DRAUGUR  RAK  SIG  Á  HNÍF

Símon Teitsson var húsmaður í Vatnagarði hjá Snorra Jónssyni langafa mínum hér um bil 1780.

Hann fór inn að Miðhúsum til Björns er þar var þá bóndi, með flatningshnífinn sinn til að leggja hann á stein því Björn var smiður. Lá leið hans fyri austan kirkjugarðinn á Útskálum. Þetta var um vökuna.

En er hann kom að kirkjugarðinum sér hann mann framundan kirkjugarðinum og er sá að spíkspora þar. Hann skilur ekki hvað hann muni vera að gera, en forvitnar þó að bíða, gengur að kirkjugarðinum og leggur handlegginn upp á garðinn svo að hann lá á honum með almbogann og hnífinn í þeirri hendinni svo að upp stóð oddurinn.

Að stundu liðinni gýs moldargusa upp úr einu leiðinu og fylgir þar með maður. Sá spyr hvað hann vili sér. "Þú skalt fara norður í land og drepa þar stúlku."

Tilgreinir hann bæinn og stúlkuna. Sendingin á stað og stefnir beint á Símon, en hann líður í óvit. En er hann vissi af sér sér hann hvergi drauginn, en mannsherðablað er á hnífnum, en maðurinn stendur þarna í kirkjugarðinum.

Símon gengur til hans og tekur heldur en ekki ómjúkt á honum fyri þetta sitt tiltæki; sýnir honum samt herðablaðið. Maðurinn viknar við, þakkar honum þetta og segir hann hafi ekki einasta frelsað stúlkunnar líf heldur og sitt og lofar að gera það ekki oftar.

- Þetta var sjómaður á Útskálum norðlenskur.


GÁRÚN,  GÁRÚN,  GRÁTT  ER  MÉR  UM  HNAKKA

Einu sinni bjuggu hjón á bæ nokkurum og er hvorki getið um heiti þeirra né bæjarins. Þau héldu tvö hjú, vinnumann og vinnukonu; hét hann Sigurður, en hún Guðrún.

Sigurður hafði lagst á hugi við Guðrúnu og beðið hennar, en hún vildi með engu móti þýðast hann. Einn vetur fóru þau bæði til kirkju jólaaftan og höfðu einn hest til reiðar er húsbóndi þeirra léði þeim, og riðu þau stundum tvímenning.

Og sem þau riðu þannig tók Sigurður til orða og mælti til Guðrúnar: "Hvort munum við ríða svona saman annan jólaaftan?"

Hún sagði að það myndi eigi verða. Þau þráttuðu síðan nokkuð um þetta þangað til hann mælti: "Við skulum ríða saman jólaaftan að vetri, hvort sem þú vilt eða ekki."

Eftir það felldu þau talið og er eigi getið að fleira yrði til tíðinda í ferð þeirra.

Þenna vetur hinn sama á útmánuðum tekur Sigurður sótt þá er hann leiddi til bana, og var hann færður til kirkju og greftaður.

Nú líða þau misseri fram til jóla veturinn eftir. Og er kemur jólaaftann búast þau hjónin til kirkju og bjóða Guðrúnu að fara líka, en hún vill það ekki og sagðist mundi heima vera, og svo varð.

Nú sem þau eru farin þá sópar hún bæinn og kemur öllu fyrir sem henni þótti best fara; því næst kveikir hún á kerti, tekur síðan kvenhempu og leggur yfir herðar sér, en fer ekki í ermarnar; að því búnu sest hún niður og fer að lesa í bók.

Þegar hún hefir lesið litla stund þá heyrir hún að það er barið að dyrum. Hún tekur ljósið í hönd sér og gengur til dyra; hún sér einhvern dólg standa úti í mannslíki og hest með reiðtygjum, og þekkir hún, að það er reiðhestur prestsins.

Komumaður kastar á hana orðum og segir að nú skuli hún koma og ríða með sér. Hún þykist kenna að þar sé kominn Sigurður kunningi hennar. Hún setur nú frá sér ljósið og gengur út. Hann spyr hvort hún vili að hann láti hana á bak; hún segist eigi þurfa hans hjálp til þess og fer sjálf á bak hestinum, en hann er þegar kominn upp fyrir framan hana.

Stefna þau nú á leið til kirkjunnar og hefir hvorigt orð við annað; en er þau hafa riðið um hríð þá tók hann til orða og mælti: "Gárún, Gárún, grátt er mér um hnakka."

Hún svarar: "Þegiðu smánin þín og haltu áfram."

Eigi er þess getið að þau mæltist fleira við uns þau koma til kirkjunnar. Hann nemur staðar einhvers staðar við kirkjugarðinn og fara bæði af baki. Þá mælti hann:

"Bíddu, bíddu, Gárún, Gárún,

meðan eg flyt hann Faxa, Faxa

austur fyrir garða, garða."

Því næst hverfur hann með hestinn, en hún fleygir sér inn yfir kirkjugarðinn og að kirkjudyrunum, en í því hún vildi inn í kirkjuna þá er þrifið aftan í hana og í hempuna, en hempan var laus á herðum henni og hafði sá hempuna er í kippti, en Guðrún slapp inn í kirkjuna og féll þegar áfram á kirkjugólfið og seig að henni ómegin.

Þetta var í það mund er messa stóð sem hæst. Nú þusti fólk að og fór að stumra yfir Guðrúnu; var hún borin inn í bæ og dreypt á hana; raknaði hún þá við um síðir og sagði allt sem farið hafði um þangaðkomu sína.

Var þá farið til hesthúss að vitja um hest prestsins; fannst hann þar dauður og brotið í honum hvert bein, en hrygglengjan rist í burt. Fyrir kirkjudyrum fundu menn leifar af hempunni; var hún öll tætt í sundur og lágu slitrin víðs vegar.

Síðan var gert að leiði Sigurðar svo hann lá kyrr eftir það.

 

Upp aftur

  

 

©SigfúsSig. Iceland@Internet.is