Á
síðari hluta fimmta áratugs síðustu aldar (1946) fundust
ummerki eftir einhverskonar sjávardýr í seti sem einna helst
líktust hveljum. Það var steingervingafræðingur að nafni
Reginald C. Sprigg sem kom auga á þessar steingervinga í
Ediacara hæðum í suður Ástralíu , en af því er nafnið
Ediacara dregið af. Þessar leifar lífvera voru frá lokum
forkambríum eða um 630- 540 milljónir ára gamlar og eru
þetta elstu steingervingar af fjölfrumugerð. Öll dýrin sem
fundust í Ediacara áttu eitt sameiginlegt að hafa mjúkan
líkama, þ.e þau voru hvorki með skeljar né bein. Varðveisla
þeirra í fínkornóttu sandseti nálgast kraftaverk ef höfð er
í huga líkamsbygging þeirra og aldur bergsins. Þó svo að
Ediacara séu lítil og frumstæð miðað við nútíma dýr eru þau
miklu flóknari að gerð en eldri steingervingar sem hafa
fundist. Það hlýtur að hafa tekið lífið margar milljónir ára
að þróast frá frumstæðum gerlum og bakteríum til
hveljukenndu dýranna í Ediacara. En vitneskja um það sem
gerðist á þessum tímabili verður að bíða þar til að einhver
finnur steingerving sem brúar bilið milli gerlanna og
hveljudýranna.. Vísindamenn eru einnig að reyna leysa þá
ráðgátuna um afdrif Ediacara fánunar. Sumir telja að
Ediacara lífverurnar hafi dáið út nokkrum milljónum árum
fyrir upphaf fornlífsaldar sem kallað er Kambríum tímabilið.
Einnig eru ágætis rök fyrir því að þau hafi ekki öll dáið
út, heldur hafi hluti af þeim lifað til byrjun fornlífsaldar
(Kambríum) og séu jafnvel forfeður dýra sem eftir komu.
Fyrir nærri 3,5-4 milljörðum ára , var líf sem þá byrjaði að
þróast einungis einfaldar lífverur svo sem bakteríur, gerlar
og svo blágrænþörungar. Það var ekki fyrr en rúmum 600
milljónum árum síðan að lífverur tóku að þróast í
fjölbreyttari og flóknari form. Þau lífverur sem talið er að
hafi markað fyrstu flóknu lífrikin kallast Vendian eða
Ediacara fánan. Frá og með 1947 var talið að “ Kambríum
sprengingin” ein og hún er kölluð, hafi markað fyrstu
eiginlegu lifandi fjölfrumunga. Eigi að síður uppgötvaðist
að það stæðist ekki eftir að steingervingafræðingar að nafni
Reginald C.Sprigg og Douglas Mawson uppgötvaði fyrir
tilviljun fjöldan alla af steinrunnum sjávardýrum í Ediacara
hæðum, og voru meðvitaðir um að upprunalegu voru þau talin
tilheyra sandsteinslagi í neðstu jarðlögum kambríum tímans.
Í fyrstu voru þessir fundir steingervinga ekki viðurkenndir
heldur var þetta álitið vera tilviljunarkennd ólifræn för í
bergi. Nokkrum árum síðar fundust menjar einhverskonar
liðorma, ormaslóðir og för eftir tvo aðra líffara sem
svaraði ekki til neinnar núlifandi lífvera, lifandi eða
útdauðra. Þessir steingervingar voru síðar rannsakaðir af
steingervingafræðingi Martin Glaessner sem sýndi fram á að
þessar menjar sjávarlífvera voru staðsettar vel neðan elstu
kambríum jarðlaga, og jarðlögin sýndu síðan að í raun voru
þau frá síðari hluta forkambríum. Nokkrum þúsundum sýna
hefur verið safnað saman í Ediacara. Öll þau sýni, sem
safnað hefur verið sýna fram á að dýrin hafi haft mjúkan
líkama. Líkami dýranna virðast hafa verið úr vefi sem haldið
væri saman af nálum úr kalsíumkarbónati, sem hefur virkað
sem stoðgrind.
Ediacara voru sjávarlífverur. Sumar skriðu eftir botninum,
sumar syntu frjálsar í höfunum og önnur voru botnfastar við
sjávarbotninn. Ásýnd þeirra er steypt í hart
sandsteinsbergið sem hefur skolast eftir af leðju og
varðveist sem mót í harðri sandsteinseti. Steingervingar eru
oftast harðir líkamshlutar dýra svo sem bein, skel eða
tennur. Sennilega hafa dýrin rekið á land, upp í fjöru þar
sem þau hafa sólbakast og hulist fljótt í fíngerðum sandi.
Því fínna sem lagið er ofan á þeim því meiri líkur á þau
varðveitist. Það er erfitt að átta sig á því að lífverur með
mjúkan líkama líkt og Ediacara skuli geta varðveist í
jarðlögum sem m.a hafa hreyfst til vegna iðustrauma.
Víðáttumiklar rannsóknir hafa leitt í ljós skýringu á
þessari varðveislu dýranna. Flest lífveranna hafa skolast
upp að ströndum þar sem ríkt hefur rólegt veðurfar. Sólin
hefur unnið á leifum dýranna , þurrkað þau á milli
sjávarfalla og myndað djúpar holur í jörðina. Vegna
veðurfarsbreytinga hafa sandar síðan fokið og hulið
leifarnar af dýrunum, sem hafa grafist í enn meiri af sand
með tilkomu næsta flóðs. En steingert mót þeirra hefur getað
varðveist eftir allan þennan tíma þar sem sandurinn lenti
undir æ meiri fargi og þjappaðist saman í hörð sandsteinslög
og mót þeirra varðveittist þar af leiðandi í berginu. Óvíða
hafa vísindamenn rekist á heillegri steingervinga en í
Burgess-skarði í klettafjöllum Kanada. Þeir mynduðust fyrir
um það bil 530 milljónum ára, á miðju því jarðsögutímabili
er nefnt er fornlífsöld (Kambríum). Þetta eru einnig
steingervinga lindýra líkt og fundust í hæðum í Ediacara í
suður-Ástralíu, þó svo þau hafi varðveist á annan hátt.
Fundarstaðir:
Ediacara steingervingar hafa fundist um nær allar
heimsálfur, nema á Suðurskautslandi en þar eiga þeir ef til
vill eftir að finnast. Helstu staði í heiminum er að finna á
Nýfundnalandi. Mistaken point á Avalon skaganum á
vesturströnd Nýfundnalands (en þar finnast einna af elstu
steingervingarnir), klettafjöllum í norður Kanada, Hvíta
hafi í norvestur Rússlandi, Namibíu í suðvestur Afríku (þar
er mikilvægur staður fyrir steingervingafræðinga því þar
finnast yngstu leifar af þessum lindýrum) og svo þekktasti
staður eða Ediacara í Flinder range þjóðgarðinum í suður
Ástralíu. Einnig er minna þekktari staði eru að finna á
Wales í Englandi, Brasilíu, Síberíu og í Kína.
Steingervingarnir fundust fyrst í Namíbíu 25 árum áður en
menn rákust á þá í Ediacara, en þeir voru aldrei
skilgreindir né aldursgreindir á nákvæman hátt fyrr en þeir
fundust 25 árum seinna.
Steingervingarnir:
Vendian fánan er flókin flokkur dýra, þar sem vísindamenn
hafa reynt að skilja og túlka þessar undarlegu lífverur.
Steingervingafræðingar hafa verið að flokka þá eftir
þróunarstigi sem og flokka þá níður eftir mismunandi
myndunarformum. Myndunarformin eru flokkuð í 4 mismunadi
ásýndir.
Eitt algengasta formið eru hringlaga form sem benda til
liðfiska og hveljur ekki ólíkt þeim sem við þekkjum í dag.
Mörg þeirra eru mjög lík þannig að ekki hefur verið hægt að
flokka þau niður í ættkvíslir. Önnur myndunarform í þessum
flokki eru hringlaga form talin vera sogskálar eða
einhverskonar rætur laufblaða sjávargróður svo nefnt
sæfjöður.
Næsta myndunarform eru margbreytilegar slóðir og
holumyndanir. Vitað eru að slóðirnar eru meira og minna
láréttar og hlykkjóttar sem bendir til þess að lífveran sé
að færa sig úr stað, sem sagt vitneskja um hreyfanlegar
lífverur.
Þriðja og algengasta formið eru leifar af einhverskonar
botnveru, þar sem sum þessara dýra eru það lík að um
skyldleika sé að ræða. Þetta eru liðormar svo sem Spriggina
og Dickinsonia.
Sældgæfustu formin en jafnframt auðkennilegustu af öllum
hinum þremur myndunarformum eru laufblaða lífverur, sem
sumir telja að eigi skyldleika til sæfjaðra og annarra
kóralla okkar daga. disklagaform, bendir til
einhverskonar liðfiska (marglyttu), c)-d) liðormar s.s
spriggina og dickinsonia, e) Tribrachidium
Svarið við því hvað þessir steingervingar eru hefur enn ekki
verið útkljáð. Á löngum tíma hafa þeir verið taldir hluta af
þörungum, mosum, frumstæðum skrápdýrum og jafnvel einstök
lífríki aðskilið sig frá öllu öðru lífríki sem finnast nú á
dögum. Sumir af þessum steingervingum eru einföld hringlaga
form sem mætti túlka á alla vegu. Sum líkjast ormum,
liðfætlum og marglyttum. Flest þau sýni sem safnað hefur
verið saman eða um 1500 steingervingar hafa verið flokkaðir
í tegundir. Um það bil 30 tegundir hafa verið aðgreindar og
þær helstu hafa verið gefin nöfn.
Spriggina: er einn af þeim kynlegum ormum sem talið er hafa
skriðið eftir hafsbotninum eða synt með spaðalaga blöðkum.
Lífveran hafði mánalaga höfuðform og fjöldan allan af
hálfgerðum fálmurum eftir öllum skrokknum. Lífveran er talin
tilheyra liðormum eða liðdýrum.
Dickinsonia: er talin hafa verið sívalur ormur, sem hefur
hlykkjast eins og slanga eftir sjávarbotninum líkt og
Spriggina. Dickinsonia er þekkt frá jarðlögum , bæði í
Ástralíu og Nv-Rússlandi. Hún er talin til liðorma vegna
samsvarandi vaxtarlags og skyldleika.
Rangea, Charnia: Var ein af stærstu Ediacara
steingervingunum og gat verið allt að 1m að lengd. Hún er
talin eiga skyldleika til kóraldýra sem hafa myndað sambú,
og eru þau í laginu eins og gamaldags fjaðrapenni sem
stungið er niður í sjávarbotninn. Haldið var fram að þessu
laufblaða lífverur hafi verið í hópi þörunga en flestir eru
sammála um að þær eigi skyldleika til núverandi sæfjaðra og
kóralla.
ya) Sjávarbotn á síðari hluta forkambríum. b) Spriggina. c)
Rangea, Charnia. d) Parvancorina. e) Tribrachidium
Tribrachidium: þessi óvenjulegu lidýr er mjög furðuleg í
vexti. Disklaga form sem skiptist í þrjá parta með
einhverskonar krókbogna fálmara. Skyldleiki lífverunnar er
enn ráðgáta , en tilgátur hafa verið settar fram um að hún
eigi nánin ættartengsl til kóralla , ammoníta eða jafnvel
ígulkera og sæstjarna okkar tíma.
Parvancorina: lýktist flugdreka í vexti sem hugsanlega hafi
hlykkjast eftir sjávarbotninum líkt og Dickinsonia. Hún
hefur haft hrygg í miðju með fálmurum út frá því.
Eoporpíta: einkennist af þykku hringlaga skífuformi. Hún er
talin tilheyra til botnlægra skrápdýra sem einhverskonar
sjávar ameoníta.
Umhorfs í lok forkambríum
Endalok Ediacara
Af einhverjum ástæðum dó fjöldinn allur af þessum dýrum í
lok forkambríum. Vísindamenn eru enn að reyna að skilja og
túlka afdrif þeirra. Mikill ágreiningur er á milli
fræðimanna um hörfun þessara dýra og skiptast þeir í nokkra
hópa þess efnis. Ediacara steingervingarnir virðast hafa
horfið í miklu mæli mörgum milljónum ára fyrir Kambríum.
Hvað gerðist er enn mikil ráðgáta. Ekki er til ein afgerandi
niðurstaða. Hvort miklar nátturuhamfarir hafi átt sér stað
er talið ólíklegt þar sem engin vitneskja er um það í
jarðlögum. Það er óljóst hvort um aldauða lífveranna hefur
verið að ræða eða að hugsanlega hafi lífverurnar ekki allar
dáið út, heldur hafi hluti þeirra lifað til byrjun
fornlífsaldar. Ediacara lífverurnar voru ekki áberandi í
byrjun Kambríum. Hugsanlega hafa þær verið étnar af þróaðri
dýrum, sem hafa verið ofar í fæðukeðjunni eða einungis verið
undir í þróuninni og þurkast þar af leiðandi út.
Vísindamaður að nafni Adolf Seilacher heldur því fram, að
Ediacara hafi verið ein stór fruma, sem hefur skipað sér í
flokka lífvera sem hafa dáið út löngu fyrir Kambríum.
Steingervingafræðingur Gregory Retallack er á sama máli um
að Ediacara hafi ekki verið dýr heldur samblanda af
einhverskonar þörungum og sveppum, sem hafa mistekist í að
þróa líf og dáið út fyrir Kambríum. Hinsvegar hafa
vísindamenn einnig talið að þessar lífverur hafi ekki allar
dáið út. Þeir telja að Ediacara svipi til þeirra lífvera,
sem eftir komu bæði í útliti og í vexti. Þeir telja þar af
leiðandi að Ediacara hafi getað samlagað sig til byrjun
fornlífsaldar og séu ef til vill forfeður dýra, sem á eftir
komu..