Myrkrið
grúfði sig yfir borgina, þykkt og svart, og að því er virtist
óafmáanlegt. Að vísu teygðu glampar ljósastauranna sig í átt til
himins, en svo stutt, — svo óendanlega stutt. Og þaðan sem
drengurinn stóð úti í glugga, sást ekki einu sinni til
ljósastauranna, því hann átti heima í bakhúsi. Hvergi glytti í ljós
í húsinu fyrir framan bakhúsið. Myrkrið eitt réð ríkjum og virtist
þekja alla veröldina líkt og þykk voð.
Og þó, — út í allt þetta myrkur varpaði máninn skímu sinni.
Hún var að sönnu dauf og harla fjarlæg. En hún var þarna samt.
Auðvitað var þessi mánaskíma þögul. Þó fannst drengnum, eins og með
henni væri máninn að bera fram mótmæli gegn öllu þessu myrkri. Þögul
mótmæli! Og þó voru þessi mótmæli ef til vill ekki svo þögul, sem
þau virtust vera. Ef til vill var mánaskíman söngur, enda þótt
drengurinn heyrði hann ekki. Eða var hann margbrotið tónverk ótal
strengja, lúðra og alls annars, sem þulið gat mönnum heilu
hljómkviðurnar til eyrna? Við slíkri spurningu kunni drengurinn
engin svör. En honum flaug þetta í hug, vegna þess, að fyrir augum
hans dönsuðu þær á svörtu himinhvolfinu, — stjörnurnar, svo smáar,
en ótal margar. Já, þær dönsuðu og glitruðu af svo miklum gáska, að
einhver hlaut að bera þeim dýrðaróma. Og hver annar en máninn gæti
það verið, á þessum biksvarta himni, þar sem ekkert var að sjá,
annað en hann og stjörnurnar?
Enda þótt drengnum væri það ljóst, að hver stjarna væri
sérstök eining út af fyrir sig, og bæri jafnvel heiti því til
staðfestingar, rétt eins og hann sjálfur, þá leit hann á þær allar
sem órofa heild. Var annars himininn sjálfur, sem umlukti jörðina og
stjörnurnar, tungl og sól himinhvolfsins, já, var hann ekki hluti
þessarar heildar? Og þessi heild, — var hún allt? Nei, hugsanlega
var þessi heild ekki allt, kannski voru henni takmörk sett. Og þar
með væri hún ekki óendanleg. Það sem er óendanlegt, er um leið
takmarkalaus.
Kennari drengsins hafði sagt börnunum frá sólkerfunum.
"Jörðin okkar", hafði hann sagt, "er í einu af þessum sólkerfum. En
þau eru fleiri". En honum hafði láðst að geta þess, hvort næsta
sólkerfi væri handan þess sólkerfis, sem jörðin tilheyrði, eða ef
til vill umhverfis það. Eða var það kannski fyrir ofan okkar
sólkerfi, eða fyrir neðan það? Það var aldrei að vita.
Skorturinn á vitneskjunni um þetta, olli drengnum ómældum
heilabrotum. Hann varð að vita, hvort til væri eitthvað, sem hægt
væri að kalla "allt", eða hvort þetta orð væri aðeins blekking, sem
spannaði það eitt, sem mannskepnan sæi, vissi eða skynjaði. Ef svo
reyndist vera, fannst honum, sem orðið "allt", væri eins og hvert
annað merkingarlaust hljóð.
Það var langt liðið á veturinn. Þetta var þriðji veturinn,
sem drengurinn hafði nýtt hverja stund, sem bauðst, til að horfa
rannsakandi augum upp í myrkan næturhimininn og leita lausnar á
þessari miklu ráðgátu: Hvað er allt! Hann var þess fullviss, að
lausnina væri aðeins að finna í náttmyrkri. Myrkrið er
leyndardómsfullt, en birtan sem opin bók. Og svars við leyndardómum
er hvergi að leita, nema í þeim sjálfum, síst af öllu í "opnum
bókum". Þar þótti drengnum, sem ekkert væri að finna, utan það, sem
vitað væri fyrir. Leit drengsins að lausn þess leyndardóms, sem
dýpst hafði grafið um sig í huga hans, hlaut því að takmarkast við
myrkrið. Hann var náttfari!
Enda þótt hugur drengsins reikaði um himinhvolfið og hann
beindi þar af leiðandi sjónum upp í háloftin, þá fór ekki hjá því,
að honum yrði stöku sinnum litið niður í portið milli bakhússins og
hússins við götuna. Og eitt sinn, einmitt þessa umræddu nótt, sá
hann ekki betur en glytti í tvö skærgræn ljós í portinu. Við nánari
athugun reyndust þetta vera glampandi kattarglyrnur. Kötturinn hlaut
að hafa lokast inni í portinu, enda var því lokað á kvöldin.
Kisa stóð þarna kyrr, drykklanga stund og horfði upp í
gluggann, þar sem drengurinn var. Hún hafði sýnilega orðið hans vör.
Og drengurinn horfði á köttinn, eða nánar tiltekið, horfði í augu
hans. Ótal hugsanir tóku að brjótast um í kollinum á honum,
hugsanir, sem smám saman urðu markvissari og beindust að sama
umhugsunarefninu, sem svo lengi hafði gagntekið huga hans.
"Augun eru tvö", hugsaði drengurinn. "Samt mynda þau eina
heild. Og sú heild er hluti af haus kattarins, sem aftur er
tiltölulega lítill hluti af kettinum". Já, og ekki þótti drengnum
kötturinn stór hluti af portinu, sem þó var enn smærri hluti af
borginni.
Þannig hugsaði hann, uns hann komst að þeirri niðurstöðu, að
þessi hugsun yrði aldrei hugsuð til enda. Og fyrst til væri sú
hugsun, sem ekki yrði hugsuð til enda, þá væri til endaleysa. Allt
þetta hugsaði drengurinn, og bætti því við í huganum, að fyrst til
væri endaleysa, þá væri það augljóst, að ekkert væri til, sem hægt
væri að kalla "allt".
Þreyttur og syfjaður, en fullur gleði þess manns, sem telur
sig hafa ráðið lífsgátuna, kom drengurinn sér loks í rúmið. Hann
sofnaði von bráðar, með sigurbros á vör.
