Blómin geta verið hættuleg köttum.

Það eru ekki allir sem vita að blóm geta verið stórhættuleg og þá sérstaklega fyrir loðnu vini okkar, kisurnar. Mörgum kisum finnst gott að naga og éta blóm sem þær finna á heimilinu við misjafnar undirtektir hjá eigandanum,þess vegna er gott að kynna sér þessa síðu:
 http://cfainc.org/articles/lilies.html

Þessi tilteknu eitruðu blóm kunna einnig að leynast úti í görðum sem erfitt er að fylgjast með.
 Yfirleitt þurfa eigendur útikatta ekki að hafa áhyggjur
 en innikettir sem sleppa út kunna ekki á hætturnar í kringum þá.

Þarf kötturinn minn ormahreinsun?

Já, það ætti að ormhreinsa ketti helst tvisvar á ári. Spólormar eru algengir hjá köttum. Spólormar eru langir og þunnir. Kettir geta líka smitast af bandormum.
Innyflaormar eru svo algengir að alla ketti þarf að hreinsa með ákveðnu millibili og að alla kettlinga þarf skilyrðislaust að ormahreinsa jafnvel með styttra millibili en fullorðna ketti.
Einnig er vert að benda á að mikla veiðiketti þarf að ormahreinsa með skemmra millibili heldur en ketti sem eru friðarsinnar. Best er að hafa samráð við dýralækni um skipulagningu ormahreinsunar fyrir köttinn þinn.

Iðraormar: Kettlingar smitast strax með móðurmjólkinni. Smit er algengast hjá útiköttum sem veiða og éta bráð og þar sem margir kettir koma saman. Iðraormar eru hættulegastir kettlingum ungum köttum, því mótstaða þeirra er lítil. Fulloðnir kettir sýna yfirleitt lítill einkenni ormasmits, en eru stöðugir smitberar. Kötturinn getur haft orma þótt þú sjáir engin merki þess. Merki um smit er:

• Niðurgangur 
• Uppköst
• Hósti
• Hiksti
• Mattur feldur
• Smáir kettlingar
• Vanþrif
• Þaninn kviður

Spóluormar,bitormar og bandormar hunda geta borist í ketti og frá köttum til hunda.. Mýs, rottur,fuglar og skordýr geta verið hýslar lifra spóluorma og sumra bandormstegunda. Spóluormar geta smitast í fólk, aðallega til barna á aldrinum 0-5 ára. Spóluormar: Kattaspóluormurinn getur orðið allt að 10 cm langur. Smit berst með saur eða bráð. Lirfurnar bora sig í gegnum þarmveggina og berast með blóðrás til lifrarinnar. Þaðan berast þær til lungnanna. Í lungunum fara þær inn í berkjurnar og berast þaðan um barka upp í kok. Lifrunum er kyngt og úr maga berast þær til smágirnis, þar sem þær verða kynþroska ormar, sem verpa eggjum. Eggin berast út með saur. Smádýr sem mýs, fuglar og skordýr éta eggin. Hjá fullorðnum köttum þróast aðeins fáar lirfur í kynþroska orma vegna mótefna kattarins gegn ormum. Þess í stað berast lirfur til ýmissa líffæra kattarins og leggjast þar í dvala. Eftir got flakka lifrur úr líkama móður yfir í júgur og berast þaðan með mjólkinni í kettlingana. Sé smitálag mikið á meðgöngu, fæðast smærri og þróttminni kettlingar. Tveimur til þremur vikum eftir fæðingu hafa kynþroska ormar þroskast í meltingarvegi kettlinganna og endursmit verður til móður, er hún sleikir þá. Egg spóluorma eru lífseig og lifa árum saman úti sem inni - þola frost,hita,sól og hreingerningar. Stundum ælir kötturinn spólormum eða þeir sjást í hægðum kattarins. Egg spólormsins sjást ekki vegna smæðar, en geta verið í hægðum. Spólormar geta valdið vandamálum eins og þembu, magakveisu og jafnvel hægðastoppi eða garnaflækju.

Bitormar hafa fundist í innfluttum köttum en ekki greinst í íslenskum.

Bandormar: Margar tegundir bandorma geta fundist í köttum, en eru ekki mjög algengir hér á landi. Bandormar eru langir og flatir og liðskiptir, sem líkjast hrísgrjónum í kattaskítnum eða í feldi kattarins. Bandormar smitast sjaldnast beint á milli katta oftast eru smitleiðir í gegnum millihýsla sem geta t.d verið nagdýr eða flær.

Meðferð gegn iðraormum byggist á því að fyrirbyggja smit og útrýma smiti. Tiltölulega auðvelt er að meðhöndla ormasmit í köttum. Mörg mismundi lyf eru á markaðnum, sum hver er jafnvel hægt að kaupa í apóteki án lyfseðils. Rétt er að benda á að ekki eru öll þessi efni jafnvirk og sum virka einungis gegn ákveðnum tegundum orma og öðrum ekki. Best er að láta dýralæknirinn ormahreinsa köttinn um leið og bólusetning fer fram og þess fyrir utan að hreinsa með spólormalyfi (Panacur eða Vermox) þess á milli.

Útiketti er best að ormhreinsa 2-4 sinnum á ári. Inniketti 1-2 sinnum árlega. Best er að ormahreinsa ketti áður en þeir fara á sýningar eða kattahótel. Læðum á að gefa ormalyf fyrir pörun, fyrir got og aftur um leið og kettlingunum, þegar þeir hafa náð 2-3ja vikna aldri og 5-6 vikna aldri. Gott er að gefa kettlingum aftur fyrir bólusetningu 12 vikna gömlum.
(úr bæklingi um Panacur birt með leyfi Thorarensen lyf ehf.)

Drög að heilbrigðisreglugerð: Fyrirbyggja skal sýkingar hjá mönnum af völdum spóluorma í köttum. Kattareiganda eða umráðamanni kattar er skylt að láta ormahreinsa kött sinn árlega og ber hann allan kostnað af hreinsun kattarins, nema að annað komi fram í samþykkt hlutaðeigandi sveitarfélags. Skylt er að hreinsa alla ketti 4 mánaða og eldri. Kattareigandi skal framvísa vottorði frá dýra1ækni um ormahreinsun kattarins ár hvert til viðkomandi sveitarfélags. Láti eigandi ekki hreinsa kött sinn skal heilbrigðisnefnd grípa til viðeigandi ráðstafana. Að öðru leyti gilda ákvæði samþykkta einstakra sveitarfélaga. Setji sveitarfélag sér samþykkt um kattahald skal í henni kveða á um hreinsun katta og merkingu.

Grein á Dagfinni Dýralæknir.

Hvers vegna á að gelda högna?
Högnar fá með aldrinum einkenni sem gerir mönnum erfitt fyrir að halda þá sem gæludýr. Eitt af þessu er mun sterkari hneigð meðal högna en læða til að merkja sér svæði með því að míga umhverfis þau (hland högna gefur frá sér afar sterkan þef) og tilhneigingu til að tileinka sér stór svæði og verja þau af hörku gagnvart öðrum köttum. Þetta þýðir að högnar þvælast mikið að heiman frá sér, oft í nokkra daga í einu, og lenda reglulega í útistöðum og slagsmálum við aðra ketti. Þetta þýðir ekki aðeins að högnar séu líklegir til að fá sár sem þeir fá í slagsmálum, heldur baka þeir líka eigendum sínum óvinsældir nágrannanna með því að ráðast á ketti þeirra.

Allir kettir, hvors kyns sem þeir eru og hvort sem þeir eru ófrjóir eða ekki, eru líklegir til að verja umráðasvæði sín, en þetta vandamál er langmest þar sem um ógelta högna er að ræða.
Breimandi kettir í þéttbýli halda oft vöku fyrir fólki og gerir katti óvinsæla hjá mörgum.
Heimiliskötturinn er bestur vanaður. Geltur köttur er líklegri til að vera heilbrigðari en ógeltur köttur.

Hvað á köttur að vera gamall þegar hann er geltur?
Hægt er að gelda ketti á hvaða aldri sem er, en yfirleitt er mælt með því að það sé gert um fimm eða sex mánaða aldur. Þá hefur kötturinn náð ákveðnum þroska en er varla orðinn nógu gamall til að sýna högnastæla.

Breytast eðliseiginleikar kattarins við geldingu?
Geltur köttur mun að sjálfsögðu ekki fá útlit og eiginleika frjós högna, en gelding ætti ekki að breyta skapgerð hans og eðliseiginleikum. Þar sem geltir högnar eru ekki eins uppteknir af því að verja svæði sín og ógeltir, hafa þeir tilhneigingu til að verða makráðir og fitna oft. Flestir högnar sem haldnir eru sem gæludýr eru reyndar geltir, og veita eigendum sínum yfirleitt mikla ánægju og félagsskap.

Getur verið hættulegt að gelda ketti?
Þar sem hvort heldur ófrjósemisaðgerð á læðum eða gelding högna krefst svæfingar getur nokkur áhætta fylgt slíkum aðgerðum. Upp geta komið vandamál sem eiga rætur að rekja til svæfingarinnar, svo sem innvortis blæðingar í kjölfar aðgerðarinnar eða sýkingar. Þó að hver sá sem lætur gæludýr sitt gangast undir aðgerð verði að vera undir það búinn að einhver áhætta geti verið því samfara, skal lögð á það áhersla að aðgerðir á ungum og heilbrigðum köttum takast í langflestum tilfellum mjög vel og vandamál í kjölfar þeirra eru afar sjaldgæf. Það má staðhæfa að meiri áhætta geti fylgt því fyrir læðu að ganga með og eignast kettlinga en áhættan sem fylgir ófrjósemisaðgerð.

Grein á Dagfinni Dýralæknir.

 Uppeldi katta.

Læður geta eignast nokkur got af kettlingum á ári hverju allt þeirra líf. Læður verða breima með reglulegu millibili árið um kring, þó oft ekki um dimmustu vetrarmánuðina þó reyndar sé engin trygging fyrir því . Nokkrar kattategundir þó einkum Síams og Burmar verða breima með reglulegu millibili allan ársins hring. Það tímabil sem læðurnar eru breima getur verið all misjafnt, frá 3 - 10 dögum. Ef þær verða ekki kettlingafullar á þessum tíma líða oftast fjórar vikur þangað til nýr hringur hefst. Þetta tímabil er misjafnt milli einstaklingat og sérstaklega "orientalkynin" breima með styttra millibili. Breima læða verður hávaðasamari og kelnari en venjulega. Hún veltir sér mikið á gólfinu og lyftir afturendanum ef henni er strokið. Oft kemur fyrir að fólk heldur að þessi breytta hegðun stafi af því kötturinn sé hreinlega veikur en svo er ekki, allt á þetta sér eðlilegar skýringar.

Best er að láta "taka læðuna úr sambandi" nema fólk treysti sér að finna heimili fyrir allan þennan fjölda kettlinga eða er með kattaræktun. Það má ekki gleymast að þrátt fyrir að læðunni sé ekki hleypt út heldur hún kynhvötinni og getur haldið vöku fyrir heimilsfólki svo ekki sé minnst á nágrananna. Breima læða grípur hvert tækifæri sem hún fær til að reyna að skreppa út sem getur leitt til stefnumóts við hverfisfressið!

Hægt er að gefa læðum getnaðarvarnarpillur einu sinni í viku eða sprauta læðurnar á 4- 5 mánaða fresti með getnaðarvarnalyfi. Hafa verður í huga að til þess að sprauturnar eða pillurnar virki verður að gæta fyllstu samviskusemi á þeim tíma er dýralæknir segir til um á milli inngjafa eða sprautumeðferðar. Mjög algengt er að það gleymist að gefa pilluna með þeim afleiðingum að læða verður kettlingafull.

Ef kisa verður kettlingafull er algengasti meðgöngutími 63- 68 dagar en getur þó verið milli 60 og 70 dagar. Á þessu tíma getur orðið einhver breyting á hegðunarmynstri læðunar. Hún getur þarfnast ákaflega mikillar athygli eða hún fer meira sínar eigin leiðir. Þegar fer að styttast í fæðinguna fer kisa að leita sér að bæli. Oft er hægt að létta undir með læðunni og hjálpa henni að búa til fleti t.d úr pappakassa og gömlum handklæðum og láta á hlýjan og rólegan stað. Tiltölulega sjaldgæft er að læður eigi við einhverja fæðingarörðuleika að stríða.

Stöku sinnum kemur þó fyrir að gripa þarf inn í og hjálpa læðunum. Það getur verið að grind læðunnar sé of þröng, að kettlingarnir liggi illa eða læðan verði hreinlega uppgefin ef fæðing gengur illa eða ef kettlingar eru mjög margir. Af áðurgreindum ástæðum getur verið gott að fylgjast með læðunni meðan á fæðingu stendur. Nauðsynlegt er að hringja í dýralækni ef læðan hefur miklar hríðir og ekkert gerist eða ef kettlingur er fastur í fæðingarveginum. Ef upp koma einhver vafaatriði er réttast að hringja í dýralækni og fá nánari upplýsingar. Ef til þess kemur að hjálpa þarf læðunni og toga kettlingana úr fæðingarveginum munið þá eftir að fara að aöllu með gát og rífa naflastrengin og skilja eftir ca 2 cm bút á kettlingnum. Það á alls ekki að klippa á naflastrenginn það getur orsasakað blæðingar. Ef kettlingurinn andar ekki sjálfur gæti verið vökvi lungum hans. Takið kettlinginn í lófann og hallið kettlingnum í lóðrétta stöðu með höfuðið niður og hristið hann varlega til að reyna að fá vökvann úr lungunum. Strjúkið hnakka og kvið kettlingsins með handklæði til að reyna að örva öndunina. Stundum getur verið gott að gefa kettlingnum vænan selbita í nasirnar við það fer öndunin oft í gang. Þegar tekist hefur að koma önduninni i gang skilið þá kettlingnum til læðunnar og andið léttar !

Stundum kemur fyrir að læðan mjólkar ekki eða kettlingur of veikburða til að sjúga. Hægt er að kaupa tilbúna mjólk, en líka er hægt að búa til blöndu.

0,8  lítrar mjólk

Grein á Dagfinni Dýralæknir.

                                                                                                                 

Kynþroski

Flestir kettir verða kynþroska 6 – 10 mánaða, læður heldur fyrr en fress. Kynþroskinn  ræðst að einhverju leyti af því á hvaða árstíma kisa er fædd en einnig  tegund, umhverfi og fóðurástandi. Frávik geta verið veruleg, því þekkt er að læður geti gotið öllum að óvörum 5 – 6 mánaða, sem sannar að þær hafi orðið kynþroska 3-4 mánaða, meðan aðrar læður verða svo kannski ekki kynþroska fyrr en 16 – 18 mánaða. Eðalkettir verða að jafnaði seinna kynþroska en venjulegar kisur og það sama gildir um ketti, sem alfarið er haldið inni.

Meðalaldur kynþroska        

Læður verða í raun aldrei of gamlar til að eignast kettlinga, en sjaldgæft er hins vegar að þær gjóti eftir 14 ára aldur. 

         Við kynþroska byrja fresskettir að merkja sér yfirráðasvæði sitt og merkja þá nánast allt sem fyrir verður, innanhúss sem utan. Lyktin er fremur slæm og getur verið erfitt að losna við hana. Við vönun hætta fress að mekja, enda atferlið kynbundið, og lyktin hverfur nánast einnig.   

Fengitími

læða er árstíðabundinn, en er í lágmarki í svartasta skammdeginu (janúar – september), en nær hámarki um leið og daginn fer að lengja. Sumar læður breima þó árið um kring, sérstaklega þær sem alfarið er haldið inni, því birtumagnið (ljós) hefur áhrif  á kynhormónana.  Fresskettir eru hins vegar tilbúnir til pörunar alla daga ársins þó kynhvötin sé einnig í lágmarki hjá þeim í svartasta skammdeginu.     

Læður verða venjulegast breima viku eftir að kettlingarnir eru teknir undan, þó dæmi séu um að þær geti breimað örfáum sólarhringum eftir got. Þess vegna er nauðsynlegt að halda læðu á kettlingum alfarið inni frá því að hún gýtur og þangað til hún er gerð ófrjó eða sett aftur á pilluna. Tæknilega séð getur læða auðveldlega gotið þrisvar sinnum á ári, miðað við 65 daga meðgöngu.

Gangmálið

Læður breima að meðaltali á  u.þ.b. 3ja vikna fresti og varir gangmálið (breimaástandið) í  6 – 8 daga. Gangmálið skiptist í fyrirgangmál (proöstrus) sem varir í 1 – 3 daga og þá dagana er kisa óvenju kelin og getur merkt umhverfið með því að spræna eins og fress utan í veggi og húsgögn. Venjulegast er engin útferð eða breyting á ytri kynfærum.

Tímabilið sem egglos getur átt sér stað (östrus) er 6 – 8 dagar, en andstætt við tíkur verður aðeins egglos hjá læðum parist hún við fress.

Atferli breima læða fer varla fram hjá nokkrum manni, því kisa gólar í síbylju, veltir sér og nuddar utan í fólk. Lystin minnkar og kisa heldur áfram að spræna hér og þar og með þvaginu skilst út lyktarefnið feromon sem laðar fresskettina að.

 (Heimildir: Astrid Indrebø. NVT. 1993)

Að fá kött inn á nýtt heimili!

Þegar kettir eru bólusettir er bóluefninu sprautað undir húð þeirra. Stungan veldur örlitlum sársauka en að öðru leyti finna þeir lítið fyrir henni. Bóluefnið kennir hvítu blóðkornunum í blóði kattarins að þekkja og ráðast á þá vírusa eða bakteríur sem bóluefnið inniheldur. Þetta hindrar að kötturinn sýkist af þessum ákveðnu sýkingarvöldum.

Bólusetningar.

Kattarfár var ein helsta orsök dauða katta áður en bóluefni gegn kattarfári kom til sögunnar. Sjúkdómurinn er sérstaklega hættulegur kettlingum og ungum köttum og veldur alvarlegum uppköstum og niðurgangi sem á stuttum tíma getur valdið banvænni ofþornun. Vírusinn smitast m.a.með sýktum saur og getur borist í kettlingafóstur gegnum fylgjuna og valdið m.a. fósturláti.

Kattainfluensa.

Nær öll tilfelli öndunarfærasjúkdóma í köttum orsakast af herpesvirus eða calicivirus (stundum báðir saman). Kattainflúensa er sjaldnast banvæn, undantekningar eru þó sýkingar hjá mjög ungum dýrum og dýrum sem þjást af öðrum kvillum fyrir. Einkennin eru þau sömu og við influensusýkingu hjá okkur mannfólkinu: hnerri, nefrennsli og rennsli úr augum, en einnig geta myndast sár í munnholi kattanna. Ef köttur sýkist getur hann borið vírusinn í langan tíma og þannig borið smit í aðra óbólusetta ketti. Sumir kettir sýna aldrei nein einkenni en eru heilbrigðir smitberar meðan aðrir eru með sár í munnholi eða "kvef" sem læknast seint.

Klamidia.

(Clamydia) er sjúkdómur sem veldur sársaukafullum bólgum, sáramyndunum og leka frá augum. Klamidía er einnig álitinn einn af orsakavöldum fósturláts og ófrjósemi í læðum. Þessi baktería veldur aðallega usla þar sem margir kettir eru, eins og t.d. í ræktunarbúðum og á kattahótelum. Ef upp kemur sýking á svona stöðum getur reynst erfitt að losna við sjúkdóminn þar sem hann skýtur oft upp kollinum aftur og aftur. Hjá ungum kettlingum veldur klamidía sárum í augum og augnleka allt frá því þeir eru fárra vikna gamlir. Bólusetning gegn klamidíu er ekki eins mikilvæg hjá hinum almenna heimilisketti en hann getur þó auðveldlega smitast ef hann lendir t.d. á kattahóteli.

Hvenær fer bólusetningin fram?

Þegar kettlingarnir fæðast fá þeir vernd gegn ýmsum smitsjúkdómum með hjálp mótefna sem þeir fá með fyrstu móðurmjólkinni (broddinum). Ónæmi minnkar síðan smátt og smátt upp úr 7 vikna aldri og fyrsta bólusetning fer jafnan fram í kringum 8-9 vikna aldur. Seinni bólusetning fer svo fram 3-4 vikum eftir þá fyrstu og rétt er að halda kettlingnum frá öðrum köttum þar til nokkrum dögum eftir seinni bólusetningu.

Hafið hugfast!

Sú vernd sem flest bóluefni gefa, minnkar með tímanum og mishratt eftir því hvaða tegund bóluefnis á í hlut. Oftast er árleg bólusetning nóg til að viðhalda nægu magni mótefna í blóði kattarins til að ráða við smit. Það er eðlilegt að kötturinn þinn geti e.t.v. orðið dálítið "eftir sig" í 1-2 daga eftir bólusetninguna og kannski myndast smá bólguhnúður á stungustaðnum. Það er sértaklega mikilvægt að endurbólusetja á réttum tíma þá ketti sem oft lenda í slag við aðra ketti, fara á kattasýningar eða gista á kattahótelum.

Enginn hundur eða köttur er fæddur með náttúrulegt mótstöðuafl gegn alvarlegum og oft lífshættulegum sjúkdómum. Veikist þau af sumum þessara sjúkdóma verða þau í flestum tilfellum alvarlega veik eða jafnvel deyja. Sum geta líka hlotið varanlegan skaða.

Ormahreinsun.

Regluleg ormahreinsun er auðvitað mikilvæg fyrir heilbrigði dýrsins, til að efla mótstöðuafl þess og auka virkni bólusetninganna, en ekki síður mikilvæg til að vernda umhverfið (önnur dýr, börn og fullorðna) frá því að smitast af ormi. Sem ábyrgum kattareiganda ber manni skylda til að ormahreinsa dýrin a.m.k. 1-2 á ári. Nánari upplýsingar um ormategundir og smit eru á síðunni ýmsar greinar. Ormahreinsun - af hverju?

Hreinlæti er mjög mikilvægt, þrífa þarf kattasandkassann daglega. Skynsamlegt er að breiða yfir sandkassa sem börn leika sé í (spóluormasmit getur stöku sinnum borist í fólk en aðeins örfá tilfelli leiða til veikinda, öllu verra er bandormasmit).

Meðhöndlun með ormalyfjum. Til eru nokkrar tegundir ormalyfja sem ná til ormanna í görnum dýranna en ekkert lyf nær til lirfa sem liggja í dvala. Skynsamlegt er að ormahreinsa dýrin minnst 1-2 á ári, hvolpa og kettlinga jafnvel oftar. Dýr sem hafa verið ormahreinsuð eru einnig í betra ástandi til að berjast við aðra sjúkdóma. Einnig er mikilvægt að eigendur ormahreinsi dýrin sín reglulega til að koma í veg fyrir fordóma og hræðslu sem stundum grípur um sig þegar rætt er um orma og ormasýkingingar. Það er siðferðileg skylda okkar fyrir samfélagið, heilsu dýranna okkar og okkar sjálfra vegna, að standa okkur í þessum málum. Það er ekkert verra en fordómar og vanræksla dýra af völdum fáfræði um smitleiðir og varnir, sem mjög einfalt er að fylgja eftir.

Athugaðu:

Dýralæknastofan bíður upp á alhliða meðhöndlun á sjúkdómum dýra. Röntgenaðstöðu, blóðrannsókn, skurðaðgerðir, sónarskoðun, rúmgóða biðstofu, verlsun með fóður og ýmislegt tengt dýrahaldi, vingjarnlegt viðmót og umfram allt góða þjónustu við þig og gæludýrin þín.

 Þetta efni er af vef Dýralækningastofunnar í Lyngási 18 Garðabæ

Umhverfisráðuneytinu 15. september 1999

Ingimar Sigurðsson

ER HÆGT AÐ TENGJA LIT Á FELDI VIÐ SKAPGERÐ?
 Copyright 2001, 2003 Sarah Hartwell

Í kattaathvarfinu þar sem höfundur starfar er talað um “óþekkar tortie læður” og “afslappaða svarta ketti”. Einn af dýralæknunum þar notaði líka þessa umsögn um tortie læðurnar og sagði það alþekkt að þær væru mislyndar. Hinsvegar sagði hann að ef þær væru með hvítu þá hefði það róandi áhrif á þær og tortie læður með eru ekki eins uppstökkar og bröndóttar tortie læður. Þær tortie læður sem eru bláar og krem hafa ekki þennan stimpil á sér, mögulega vegna þess að þær eru sjaldgæfari. Rauðir kettir eru sagðir fjörugir og kraftmiklir (og stundum kvikindislegir eða slóttugir) – sem passer vel miðað við litinn á þeim. Marmarabröndur eru mjög heimakærir á meðan tígrabröndur eru sjálfstæðari.

Oft er talað um hinn dæmigerða rauða högna sem flóabitinn uppstökkan flækingskött. Rauðar læður eru “léttúðugar”. Það getur ruglað að stundum er talað um að rauðir kettir séu afslappaðir en það er talað um að þeir séu mjög skapstórir þegar þeir verða reiðir – rétt eins og rauðhært fólk. Það að vera kraftmikill eða ákveðinn getur komið sér vel stundum – bæði fyrir ketti og manneskjur! Marmara bröndur hvort sem er kvenkyns eða karlkyns eru taldar “þægilegar og heimakærar” kisur; róleg og góð gæludýr. Á mörgum kortum má sjá bröndótta ketti sem liggja fyrir framan arininn sem tákn fyrir hlýlegt og þægilegt heimili. Það er sagt að svartir og hvítir kettir séu flakkarar á meðan hvítir kettir eru feimnir eða taugaveiklaðir. Neðst í greininni er listi af einkennum sem eru tengd ákveðnum litum hjá köttum.

Líflegir rauðhausar?

Hversu mikið af þessu er uppspuni og að hve miklu leyti er litur og mynstur katta tengt persónuleikanum? Bæði erfast og stjórnast af genum þannig að mögulega gæti litur á feldi tengst skapgerð. Við ræktum ketti fyrir útlitið en sjaldan vegan persónuleika. Litur á feldi, gerð af feldi og sérstök persónueinkenni gætu tengst erfðafræðilega. Í sumum nagdýrum er hvíti liturinn tendur við meiri undirgefni og aukið þol fyrir meðhöndlun, það gæti verið ástæðan fyrir því að hvítar mýs og rottur eru algengar á tilraunastofum.

FYRRI SKOÐANIR Á LITUM

Árið 1872 tengi Dr. Gordon Stables ákveðin persónueinkenni við mismunandi liti á köttum. Í listum sem hann gerði var hann með ákveðnar lýsingar. Lýsing hans á rauðbröndóttum ketti er svona; rauðbröndóttur köttur ætti að vera svipaður að stærð og lögun og sá brúni. Þeir eru jafn hjartagóðir og skapgóðir og brúnu frændur þeirra en betri veiðikettir. Þeir fara lengra og ráðast á stærri bráð. Þeir eru líka stundum góðir að veiða fiska.  (kettir eru, yfirleitt áhugasamri um veiðar frekar en góðir að veiða fiska). Um brúnbröndótta ketti skrifaði hann að þeir nálguðust mest fullkomnun. Þeir eru undirgefnir, heiðarlegir, trúir og nýta sér sjaldan til fulls hversu sterkir þeir eru. Samkvæmt Gordon Stables árið 1872 notuðu malarar frekar hvíta ketti til að veiða mýs þar sem þeir sáust ekki eins vel upp við hveiti pokana.

R. S. Huidekoper skrifar í bók sinni “Kötturinn” (The Cat, 1895) um liti og skapgerð. Hann sagði um svarta og hvíta ketti “Þeir hafa meiri tilhneigingu en aðrir kettir að verða feitir og latir, eða tættir og vesælir, eins og getur orðið. […] Svartur og hvítur köttur er ástúðlegur og hreinlegur, en sjálfselskt dýr og er ekki er gott að láta börn leika við hann. Huidekoper hélt áfram og talaði um að genið sem olli því að kettir væru með hvítu leiddi líka til hnignandi skapgerðar. Tortie og hvítar læður hafa tilhneigingu til að verða latar þegar aldurinn færist yfir þær – því meira hvítt því latari verða þær. Þær eru sérstaklega hreinlátar og mjög hégómlegar  og eyða miklu af tíma sínum í að þrífa sig. Tortie læður sem eru ekki með hvítu, eru bestu veiðikettirnir, hafa mesta þolinmæði við að veiða mýs og eru gífurlega hugrakkar. Þær eru ekki sérlega ástríkar, og stundum jafnvel grimmar og skapvondar að eðlisfari.

Alveg hvítir kettir eru óframfærnir, mjög hrifinir af klappi og kjassi, hljóðlátir með viðkvæmt skap, heiðarlegir persónuleikar. Þeir vilja frekar fá mat úr skál og af borði á meðan þeir liggja á stól, en að fara út að veiða eða stela úr eldhúsinu. Hvítir kettir eru stundum heyrnalausir, og stundum blindir án þess að það sjáist á augum þeirra.

Árið 1981 skrifaði Phyllis Lauder “ég ræktaði ágætan tortie kettling, sem vann til verðlauna á kattasýningu í London og eldri félagi spurði mig hvort hún léki sér að vatni? Ég viðurkenndi hissa að þessi kettlingur elskaði að leika sér að vatnsdropum úr krananum með loppunni”. “Tortie læður gera þetta alltaf “ sagði vinur minn alvarlegur og ég uppgötvaði að af öllum kettlingunum sem ég hafði ræktað var þetta eina tortie læðan og eini kettlingurinn sem lék sér að vatni.

LEITIN AÐ STAÐLAÐRI ÍMYND

Hluti af vandamálinu er að eigendur búast við því að kettir fylgi ákveðinni staðlaðri ímynd. Ef þú segir við fólk að svartir kettir séu ljúfir að eðlisfari og að rauðir kettir séu skapillir, er líklegt að þetta fólk einblíni á stöðluðu hegðunina og líta svo á að hegðun sem passar ekki sé “ekki í takt við persónuleikann”. Manneskjur eru ekki hrifnar af óreiðu og óvissu og reyna því að finna reglu og mynstur alls staðar – það er þannig sem við höfum orðið árangursríkasta tegundinn á jörðinni – og stundum finnum við eða búum til mynstur þar sem það er í raun ekki til staðar.

Óþekkar Tortie læður?

Ef þeir sem umgangast ókunna ketti trúa því að tortie læður séu skapmeiri en aðrir kettir er líklegt að þeir nálgist þær með varfærni. Kötturinn getur skynjað streituna og er líklegri til að vera óþægur við þann sem er stressaður. Þeir sem trúa því að marmarabröndur og svartir kettir séu róglegir geta, hinsvegar, orðið fyrir því að slasa sig þegar þeir fara ekki nógu varlega að ókunnugum köttum sem eru marmarabröndur eða svartir. 1958 sagði PM Soderberg í bókinni Pedigree Cats : Margir hafa sagt að rauðbröndóttir kettir séu mjög sjálfstæðir en á sama tíma vinalegri en flestir aðrir kettir. Þetta er sennilega bara óskhyggja þar sem venjur katta þróast yfirleitt út frá manneskjunum sem hugsa um þá.

Mögulega er hægt að tengja svartan lit og marmarabröndu við skapgerð sem er laus við árásargirni, ljúfara skap og hærri þolmörk fyrir öðrum köttum en aðrar bröndur. Ef það er satt þá gæti þessi þáttur hafa stuðlað að ketti sem er félagslyndari bæði gagnvart mönnum og öðrum köttum. Það að meira er af svörtum og svart-hvítum köttum í þéttbýli gæti þessvegna verið tengt þessum þætti. Köttur sem er stressaður á erfiðara með að geta af sér afkvæmi og kemur því genum sínum síður áfram. Með tímanum verður því meira af köttum sem hafa lit sem tengist meiri félagsfærni en lit sem tengist félagsfælni. Í sveitum komast þeir kettir betur af sem eru í felulitum, þeir eru líklegri til að vera betri veiðikettir og eignast fleiri afkvæmi en þeir sem ekki eru í felulitum.

Í Bavaríu komu fram þær niðurstöður, í rannsókn sem gerð var á köttum, að svartir og hvítir kettir færu lengra að heiman en aðrir kettir. Rannsóknin var það viðamikil að niðurstöðurnar bentu til þess að þetta tengdist genum en væri ekki bara tilviljun. Margir atvinnu dýraþjálfarar telja svarta ketti vera þrjóska og erfiðara að þjálfa þá til að ganga í beisli en aðra ketti. Sumir segja jafnvel að það sé jafn erfitt að þjálfa svarta ketti eins og ógelda fressketti (höfundur greinarinnar er ekki sammála þessu og ber við eigin reynslu).

Árásargirni og viðbrögð eru tengd stærð nýrnahetta. Heimiliskettir hafa minni nýrnahettur en villtir forfeður þeirra og eru því rólegri. Þeir kettir sem eru rólegri og sýna minni viðbrögð við áreiti eru frekar kyrrir á einum stað og fjölga sér. Ef svartur litur tengist í raun hærri þolmörkum myndi hann líka tengjast stærð nýrnahetta, það er þó ekki neitt til sem styður þessa tilgátu.

Marmarabrendur og svartur litur tengjast víkjandi genum. Tveir svartir kettir eignast svarta kettlinga. Tvær marmarabröndur eignast marmarabröndur ekki tígurbröndur. Þessi víkjandi gen geta verið falin í köttum með aðra liti eða mynstur í margar kynslóðir áður en þau birtast aftur. Ef náttúruval eða tilbúið val (mannfólkið) er meira fyrir marmarabröndur eða svarta ketti myndi ríkjandi brendur deyja út því marmarabrendur og svartir bera bara þau gen. Þar sem víkjandi gen eru falin geta tígurbröndur átt marmarabröndur óvænt þannig að ef náttúruval eða mennirnir velja frekar tígurbröndur eru marmarabrendurnar eða svarti liturinn falin en glatast ekki.

Hvítir kettir eru sagðir óframfærnir eða dálítið tregir. Sumir hvítir kettir hafa arfgengt heyrnaleysi. Hvíti liturinn er stundum tengdur við þau persónueinkenni að vera heimskur eða lengi að hugsa og (sérstaklega læður) feimni, þó gætu þessi einkenni mögulega verið vegna heyrnaleysisins. Heyrnalaus köttur bregst ekki við hljóðum eins og t.d. ef eigandinn kallar nafn hans, mögulega væri hægt að halda þetta vera heimsku.

RÚSSNESK TILRAUN

Í sumum tegundum hefur liturinn verið tengdur við skapgerð. Rauðir refir sem eru ræktaðir í Rússlandi fyrir feldinn eru yfirleitt stressaðir, ef þeir eru truflaðir parast þeir ekki. Ræktendur þeirra vildu fá refi sem væru aðgengilegri. Þó refir séu skyldir hundum hafa þeir aldrei verið tamdir. Rússneski líffræðingurinn D.K. Belyaev valdi gæfustu refina og ræktaði undan þeim, tilfraunin tók 26 ár og er enn í gangi nú 14 árum eftir dauða hans. Eftir 5 kynslóðir hafði hann ræktað refi sem voru mun gæfari en áður en núna eru komnar 30 – 35 kynslóðir. Þessu skapeinkenni fylgdi flekkóttur litur og þeirhéldu sumum einkennum hvolpa eins og t.d. linum eyrum, hringuðum skottum, breiðara nefi, þeir vældu meira, geltu og dilluðu skottinu en misstu niður einkenni eins og að þurfa að verja sér svæði og að veiða.

Refirnir voru ræktaðir eingöngu fyrir skapgerðina. Hinar breytingarnar, þar á meðal flekkótti liturinn og hvítar stjörnur á andliti voru tilviljunarkenndar, hliðarafurðir. Það er erfiðara að greina tengslin á milli litar og skapgerðar hjá köttum þó að heimiliskettir komi í mun fleiri litum en villtir forfeður þeirra. Hvort þetta gerðist í tengslum við það að þeir urðu gæfari eða vegna tilviljunarkenndar stökkbreytinga er óljóst.

HVERS VEGNA MISMUNANDI LITIR?

Ólíkir litir komu upp á mismunandi stöðum í heiminum sem sjálfsprottnar stökkbreytingar í köttunum á svæðinu. Mögulegt er að þessir kettir hafi haft sérstaka persónuleika. Colourpoint mynstrið kom upp í Asíu og kemur náttúrulega fram í Tailandi (Síam) og Malasíu. Lilac liturinn getur líka hafa komið fram á þessu svæði. Blár (grár) litur kom mögulega upprunalega fram í Asíu þar sem hann fyrirfinnst í Korat tegundinni og liturinn hefur sennilega borist til Rússlands ( Russian Blue).

Bletta- og tígurbrendur sjást þegar fornir kettir eru skoðaðir. Alveg eins og brendur á tigrísdýrum eru tígurbrendur felulitir í skóglendi og grasi kvölds og morgna. Aðrir litir myndu sjást vel og kettinum myndi ekki ganga eins vel að veiða eða væri auðveld bráð. Það er talið að marmarabrandan hafi komið fram í Bretlandi og borist annað með nýlendubúum. Marmarabröndur finnast í löndum þar sem Bretar hafa ráðið ríkjum en minna er um þær annars staðar.

Silfur tabby - villt ("Sparkle")

Silfur tabby - milt ("Silver").

Náttúrulegt umhverfi katta er það sem ákvarðar litina sem eru ríkjandi. Svartur og hvítur er ríkjandi hjá köttum í þéttbýli en sveitakettir eru líklegri til að vera  bröndóttir. Úti á landsbyggðinni eru brendur betri felulitir og erfiðara fyrir einlita ketti að komast af. Brendurnar blandast vel við skugga af trjám og skóglendi þegar kötturinn veiðir. Í borgum þar sem kettir eiga auðveldara með að finna sér æti og minni líkur er að þeir séu veiddir kemur það sér ekki illa að vera svartur eða marmarabranda.

Það er talið að dökkir kettir séu algengir þar sem kettir lifa í návígi við mannfólkið og því eldra sem þéttbýli er því hærra hlutfall af dökkum köttum (a.m.k. þangað til gelding kom til). Þessi kenning gefur til kynna að þar sem kettir komu til Ameríku á 17. öld sé meiri fjölbreyttni í litum í eldri iðnaðarsamfélögum þar sem þeir hafa haft meiri tíma til að stökkbreytast og þar sem þéttleiki katta hefur valdið því að félagslyndir kettir hafa orðið ofaná. Líkamsgerð og lengd hára bera þess merki að náttúruval hefur átt sér stað (t.d. kubbslegur frekar en löng líkamsgerð í Amerískum stutthærðum köttum og lengri feldur hjá Main Coon köttum). En kenningin varðandi þróun lita verður sennilega aldrei sönnuð. Algenga bröndótta mynstrið hjá Main Coon köttum endurspeglar líklega þá staðreynd að kettir fylgdu Breskum nýlendubúum um allan heim. Í Ástralíu er hátt hlutfall villtra katta sem hafa brúnt bröndumynstur (með eða án hvíta litarins) sem er besti feluliturinn við veiðar.

FRÁ HVAÐA TEGUNDUM ERU LITIRNIR UPPRUNALEGA?

Svartur var sennilega fyrsta litastökkbreytingin en á eftir komu rauður og hvítur. Svartur litur er til í öðrum kattategundum þannig að það er sennilega einföld stökkbreyting. Mismunandi litir komu upp á mismunandi landssvæðum. Á sama tíma voru mismunandi kynþættir katta (það sem við köllum tegundir) að þróast miðað við staðbundnar aðstæður t.d. síðhærðir kettir þar sem kalt var, kubbslegir stutthærðir kettir þar sem var allra veðra von, grannir austurlenskir kettir í heitu loftslagi. Sumir litir hafa verið tengdir við ákveðnar tegundir og um leið við ákveðin skapgerðareinkenni þessara katta eins og t.d. Síamsketti (colourpoint) í fíngerðu köttunum í Tailandi og Malasíu.

Litirnir og persónueinkenni hafa þróast sem aðgreindar stökkbreytingar; ein er ekki háð hinni. Þegar tegundum er blandað saman er mögulegt að litir og skapgerðareinkenni erfist óháð hvert öðru eða það gæti verið mögulegt að þetta tvennt erfist saman ef genin fyrir lit og fyrir skapgerðareinkenni eru nálægt hvert öðru á litningum kattanna. Um leið og litirnir berast fylgja ákveðin persónueinkenni með þeim.

Útbreiðsla katta og mismunandi lita  tengist flutningum manna. T.d. rauðir kettir eiga uppruna sinn í Asíu en talið er að útbreiðsla litarins hafi verið með víkingum til norður Evrópu. Þess vegna er rauður litur svona algengur í Skotlandi (sem tengdist víkingum) en ekki eins algengur í suður hluta Bretlands þar sem svartir og marmarabrendur eru algengari. Bláir kettir dreifðust út frá Rússlandi og Frakklandi og marmarabrendur frá Bretlandi.

Hlutur áhrifanna kemur með tegundunum sem liturinn erfist frá. Það er viðurkennt að tegundir hafa mismunandi persónueinkenni. T.d. eru Síamskettir fjörugir og bráðþroska kynferðislega og eru þessi einkenni borin áfram til annarra Oriental katta sem eru í raun Síamskettir í dulargerfi. Colourpoint mynstrið hefur komið upp í öðrum tegundum. Það getur hafa komið inn eftir krókaleiðum en það er alltaf hægt að rekja það aftur til forfeðra af Síamsættum þó svo að það sem hægt að rekja það nokkrar kynslóðir aftur til Birma eða Himalaya katta. Það er hægt að tengja fjöruga (extrovert) persónuleikann við colourpoint mynstrið þannig að Himalayans (síðhærðir colourpoint) eru sagðir líflegri en heillitaðir Persar. Ef colourpoint mynstrið hefur náð að halda sér í gegnum margar kynslóðir og paranir er ekki ólíklegt að sum persónueinkenni hafi fylgt því.

Eins er talað um að Abyssiníu/Somalí kettir gefi af sér ljúfa skapgerð um leið og agouti mynstur þegar þeir eru notaðir með öðrum tegundum. Róleg skapgerð British Blue má mögulega tengja því að fyrri ræktendur gerðu ekki greinarmun á British Blue, Russian Blue og Korats og ræktuðu þá alla saman. Russian Blue og Korats eru bæði mjög rólegar tegundir.

Mildir bláir?

TEKUR FÓLK ÁKVEÐNA LITI FRAM YFIR AÐRA?

Rannsóknir gefa til kynna að litur hafi mikil áhrif á hvaða kött fólk velur sér. Vinsælustu litir í þéttbýli á 17. öld voru svartur og hvítur, grár og hvítur eða svartur. Sumstaðar var hjátrúin sú að svartur væri gæfumerki. Í Japan er mi-ke (tortie og hvít) heillavænlegur litur. Í Norður Ameríku er svartur óheillalitur. Í mismunandi löndum eru ólíkir litir taldir heppilegir eða óheppilegir og hefur þetta haft áhrif á litaflóru kattasamfélagsins í viðkomandi löndum því þeir kettlingar sem voru í óheppilegum litum voru drepnir.

Í kringum 1960 í London var rauður litur eða rauður og hvítur í uppáhaldi. Árið 1975 sýndi könnun í Glasgow að íbúar í úthverfum vildu rauða ketti eða ketti með hvítu. Í Southampton vildi fólk frekar svarta ketti. En í fátækari hverfum voru kettir yfirleitt svartir eða bröndóttir. Í nýlegri rannsókn þar sem fólk átti að gefa 8 litum einkunn var grár vinsælasti liturinn, svartur var númer tvö, en tígurbrendur og svartir og hvítir voru jafnir í þriðja sæti. Rauður var í síðasta sæti en tortie í næstsíðasta.

Flestar upplýsingar um tengsl litar og skapgerðar eru til gamans gerðar en kannanir hafa verið gerðar þar sem eigendur eða dýralæknar voru beðnir um að tengja liti við persónueinkenni. Upplýsingar eru aðeins til um tvær kattategundir en litið var framhjá einkennum tegundanna og áhersla lögð á tengsl lita og persónueinkenna.

Nipper: Svartur og hvítur ... eða hvítur og svartur? Feiminn, félagslyndur, þrjóskur? Staðreyndin er sú að persónuleiki Nippers var eins forvitnilegur og mynstrið á honum.

Árið 1973 voru eftirfarandi einkenni tengd við liti í bók sem heitir "Your Guide to Cats & Kittens" by Pedigree Petfoods:-

Snemma á 21. öld kom breskur maður, George Ware með kenningar um liti og skapgerð byggt á eigin reynslu en hann rak kattahótel.

ER HÆGT AÐ TENGJA LIT VIÐ HEILBRIGÐI?

Samkvæmt Albert C. Jude höfundar Cat Genetics 1995, tengist stærð og litir katta oft. Hann sagði að “brúna” genið hefði tilhneigingu til að fylgja aukinni stærð. Dæmi um “brúnan lit” og aukningu á stærð er brún bröndóttur köttur, sem verður virkilega kröftugur við réttar aðstæður. Önnur lita gen hafa tilhneigingu til að auka stærð hjá öðrum dýrum en hingað til hefur það ekki gerst hjá köttum en “silfur” gen hefur þau áhrif að draga úr stærð eins og sést hjá silfur bröndum, chinchilla og (sennilega) Síamsköttum (hann telur silfur vera samsætu (allele) af Síams/Birma albinoisma). Það virðist því vera tengsl milli litar og beinabyggingar, því þar sem brún branda er kröftug er silfur branda, chinchilla og Síams með fíngerðari beinabyggingu.

Rannsóknir árið 2003 gáfu til kynna að svartur litur geti haft áhrif á heilsu katta ef ekki skapgerð þar sem hægt er að tengja svarta litinn við aðrar góðar stökkbreytingar. Svartur feldur hefur þróast sérstaklega í mismunandi tegundum katta. Af 37 tegundum, eru 11 tegundir (heimiliskötturinn er ekki tekinn með) sem hafa gefið af sé einstaklinga með svartan feld: Geoffray köttur, skoskur villtur köttur, Indverskur (Temminicks), gullni kötturinn, hlébarði, blettatígur, jaguar, caracal, gresjuköttur, jaguarondi, gaupa, bobcat og mögulega fjallaljón.

Líklegasta útskýringin er betri felulitir en þetta gæti verið tilviljunarkennt í tengslum við aðrar stökkbreytingar. Stökkbreytingarnar sem leiða til þess að feldur verður svartur eru í sömu genafjölskyldu og þær sem tengjast sjúkdómum í mönnum eins og AIDS. Svartir kettir gætu þess vegna haft meiri vörn gagnvart sjúkdómum en kettir með aðra liti samkvæmt gena rannsóknum hjá Bandarísku krabbameins stofnuninni (US National Cancer Institute) hjá Eduardo Eizirik og Stephen O´Brien.

Dökkur litur getur komið sér vel í myrkri eða í þykkum lágum gróðri á meðan brendur eru betri í skugga að morgni og þegar kvölda tekur. Í gresjuköttum sést svartur litur hjá þeim sem búa á mjög háum stöðum sem gefur til kynna kosti vegna varma. O´Brien stingur upp á að svarta stökkbreytingin hafi lifað af ekki vegna þess að þetta væri betri felulitur held vegna þess að kettir með stökkbreyttu genin hefðu betri varnir gegn vírusum.

Í rannsókninni var sameindagrunnur þáttar sem gæti haft þróunarlega yfirburðið kannaður. Rannsakendur kortlögðu tvö gen sem tengjast svörtum litabreytingum og báru kennsl á breytingar í “agouti” geninu. Agouti stjórnar hversu mikið af svörtu er í hárum heimiliskatta; í köttum sem eru með eitt eða tvö “eðlileg” agouti gen er hvert hár með ræmu/rönd (banded, ticked) af dökkum og ljósum lit. Í köttum sem eru með tvö ekki agouti gen eru hvert hár með einum lit. Í bröndóttum köttum er bakgrunnsliturinn röndótti agouti liturinn og síðan er eitthvað mynstur með. Í Abyssíuköttum og svipuðum tegundum er allur líkaminn agouti.

Rannsóknirnar sýndu að áhrifin tóku til fleiri þátta en bara breytinga á agouti geninu og lit á feldi. Í svörtum köttum hafði líka komið fram breyting á tendgu geni sem er þekkt sem MC1R. MC1R er í fjölskyldu gena sem fela í sér gen í mönnum sem kallast CCR5. CCR5 er með kóða fyrir prótín í frumuhimnunni og er þetta prótín lykill til að hleypa inn hinum ýmsu vírusum eins og HIV. Mögulega eru því svartir kettir ekki eins viðkvæmir fyrir vírusum.

Það er áhugavert að veita því athygli að þar sem þéttleiki katta er mikill er mikið af svörtum köttum (eða svörtum og hvítum – þessir kettir eru erfðafræðilega séð svartir en aukreitis með gen fyrir hvítum blettum). Þetta er yfirleitt rakið til þess að svartir kettir eigi auðveldara með að búa í nálægð við aðra ketti og fjölgi sér því meira. Þar sem þéttleiki er mikill dreifast vírusar hraðar þannig að mögulega er það ástæðan fyrir því að meira er af svörtum köttum þar sem kettir sem eru öðruvísi á litinn smitast frekar á meðan þeir svörtu lifa af og fjölga sér.

Í LOKIN

Sumir sem hafa lesið þetta hafa alveg misskilið það sem hér stendur. Þetta er að mörgu leyti könnun á því hvernig kattaeigendur skynja sambandið á milli litar og skapgerðar. Í þessari grein kemur ekki fram að það séu pottþétt staðfest tengsl á milli litar og skapgerðar. Það sem kemur fram er hvað ólíkt fólk á mismunandi tímum hefur tekið eftir.

Þýtt af Hrund Gautadóttur

Á að eyrnamerkja ketti ? Eyrnamerking er varanlegt kennimark sem auðvelt er að framkvæma meðan kötturinn er í svæfingu t.d fyrir geldingu. Á köttum eru kenninúmer yfirleitt merkt í eyra. Kettir geta týnt lausum merkjum á hálsól, en eyrnamerking fylgir þeim ávallt. Það er auðvelt fyrir nágranna eða aðra að sjá að kötturinn er merktur og geta þá hringt og fengið upplýsingar um eiganda til að koma kisu aftur heim. Kattholt hefur lista yfir eyrnamerkingar og dýralæknastofur um sínar merkingar.

Einnig er hægt að örmerkja ketti. Örmerki er örlítill kubbur, sem er settur undir húð og virkar líkt og strikamerking. 

Í kattasamþykkt höfuðborgarinnar er ákvæði um að allir kettir skulu merktir með örmerki. Örmerking er gerð af dýralæknum. Best er að láta örmerkja um leið og gelding eða ófrjósemisaðgerð er gerð.

Grein á Dagfinni Dýralæknir.

Kettir eru vinsælastir allra gæludýra

Er nauðsynlegt að bólusetja ketti, eru nokkrir alvarlegir smitsjúkdómar á Íslandi sem þarf að hafa áhyggjur af? Já það þarf skilyrðislaust að bólusetja ketti. Hægt er að bólusetja fyrir eftirtöldum sjúkdómum:
1.Kattarfár (Feline panleukopenie) . Áður en tókst að búa til bóluefni gegn þessum sjúkdómi var þetta ein helsta dánarorsök katta. Sjúkdómurinn er einkum hættulegur kettlingum og ungum dýrum og veldur alvarlegum uppköstum og niðurgangi, sem getur leitt dýrið til dauða á 3-5 dögum eftir að einkenna verður vart. 

2.Kattainfluensa (feline rhinotracheitis, feline calcivirus) Kattainfluenza er sjaldan banvæn, nema í mjög ungum köttum og þá helst þeim sem eitthvað eru veilir fyrir. Einkenni eru lík slæmu kvefi hjá mannfólkinu, það rennur úr augum og nösum. Smitaðir kettir geta borið vírusinn með sér þó án þess að sýna einkenni og gerir það baráttuna við sjúkdóminn erfiðari.
Vert er einnig að geta þess að einnig er á markaðnum bóluefni (Felovax IV Vet) sem auk áðurnefndra sjúkdóma veitir vörn gegn chlamydiu sýkingum en það er notað í minna mæli.

Hvenær er best að bólusetja kettlinga? Við fæðingu eru kettlingarnir verndaðir gegn mörgum smitsjúkdómum með mótefnum, sem kettlingarnir fá í gegnum broddmjólk móðurinnar fyrstu klukkutímana eftir fæðingu.
Að bólusetja köttinn fyrir 8 vikna aldur því litla þýðingu, mótefnin gera bóluefnið óvirkt. Eftir u.þ.b. 7 vikur fer magn þessara mótefna hins vegar lækkandi og þá fer að verða tími fyrir fyrstu bólusetninguna ca 8 - 12 vikna.
Sú bólusetning er síðan endurtekin 3 - 4 vikum síðar og þá telst kötturinn grunnbólusettur. Fram að þeim tíma er kötturinn raunverulega ekki verndaður gegn ofantöldum sjúkdómum og ætti að forða honum frá samneyti við aðra utanaðkomandi ketti. Árleg endurbólusetning er síðan nauðsynleg. Ekki er enn bólusett fyrir Hvítblæði í köttum (Feline leukemiavirus (FeLV).

Ekki er hægt að bólusetja fyrir Smitandi lífhimnubólga (Feline Infectious Peritonitis, FIP) né Ónæmisbæling af völdum FIV (Feline immunodeficiency virus)

Sjá Samþykkt um kattahald í Reykjavík

Grein á Dagfinni Dýralæknir.

Kattardýr (Felidae)

Flokkun kattadýra í ættkvíslir og tegundir hefur jafnan verið mjög óljós og á reiki. Algengt er þó að skipa stóru kattardýrunum í pardus-ættkvísl (Panthera) og láta nær alla aðra ketti heyra til katta-ættkvíslar (Felis). Þó eru tvær undantekningar, skuggahlébarða er skipað í milliættkvíslina Neofelis og blettatígur fær sína eigin ættkvísl, Acinonyx.

   Þróunarsaga kattardýra er gloppótt. Fyrstu fulltrúar þeirra eru sverðkettir sem komu fram fyrir um 60 milljón árum. Fyrir 45 milljón árum fara svo skepnur sem kallast falskir sverðkettir að gera vart við sig. Þeir dóu út í upphafi ísaldar og tekur núlifandi kattartegunda ekki að gæta fyrr en fyrir um 10 milljón árum.

   Kattardýr eiga ýmis útlitseinkenni sameiginleg. Höfuð þeirra eru nánast egglaga og ræðst sú lögun af því að trýni og kjálkar eru stutt. Orsakir þess liggja í minni notkun á lyktarskyni við veiðar í samanburði við t.d. hunda. Heyrn og sjón eru þeim mikilvægari skilningarvit í þessum efnum. Sökum þess að kettir eru sérhæfðar kjötætur eru kjálkarnir stuttir og nota þeir því aðeins tvenns konar tennur; rýtingslaga vígtennur til dráps og jaxla til að bíta og klippa með.

   Ekkert skynfæri katta er betur þroskað en augun. Flestir vita hversu vel kettir sjá í myrkri. Augu þeirra eru framan á höfðinu og sjón samhverf. Þess vegna skynja þau fljótt afstöðu og lögun hlutar, fjarlægð og hvort viðkomandi hlutur er á hreyfingu eða ekki. Einnig geta kettir þanið út veiðihárin svo þau minna á blævæng. Getur það verið sérdeilis prýðilegt þegar rata þarf í myrkri. Því má jafnframt bæta við að heyrn katta afar góð. Kettir geta heyrt hljóð sem er tveimur áttundum ofar en það sem mannseyrað greinir.

   Kettir eru rándýr, kjötætur, og eins og áður hefur komið fram eru tennur þeirra mjög mikilvægar við veiðiathafnir. Oft er heili bráðarinnar skaddaður og sum kattardýr þurfa ekki að bíta nema einu sinni til að drepa. Sum stærri dýrin læsa svo skoltinum um barka fórnarlambsins eða hálsbrjóta það með hramminum.

   Talað er um ,,kattliðugt“ fólk og ekki að ástæðulausu. Kötturinn er táfeti eins og önnur hlaupadýr. Kettir geta dregið klærnar inn fyrir tilstilli sinabanda ofan á ristinni með því að kreppa táliðinn. Loppa kattarins er afar hreyfanleg og hentar vel til að læðast hljóðlega að bráð.

   Meðgöngutími kattardýra er mislangur. Tígurkötturinn er kettlingafullur í um 75 daga en ljónynjan hvolpafull í 109 daga (afkvæmi stórra kattardýra eru nefnd hvolpar á íslensku). Meðgöngutími húskattar er svo 63 dagar en gaupa fæðir eftir 69 daga. Ungar kattardýra fæðast blindir og öðlast sjón eftir um það bil eina til tvær vikur.

   Til eru afar margar tegundir kattardýra og myndi það æra óstöðugan að ætla að gera skil á þeim öllum. Þó má nefna nokkrar, svo sem evrópskan skógarkött, sem líkist um margt húsketti, núbíukött (afrískur villiköttur), og rauðgaupu. Einnig þekkja flestir kvikindi á borð við tígrisdýr, jagúar, parduskött og hlébarða. Húskettir eru svo ein vinsælustu gæludýr í heimi og munu áreiðanlega verða það áfram um ókomna tíð.