Einu sinni var kóngur og drottning í ríki sínu og karl og kerling í koti sínu. Kóngur var auðugur mjög að gangandi fé, en ekki átti hann nema eina dóttur barna og bjó hún sér í veglegri skemmu með meyjum sínum. Karlinn var fátækur; hann átti ekkert barn, en hafði viðurværi sitt og kerlu sinnar af einni kú sem þau áttu.

Einu sinni sem oftar fór karlinn til kirkju og lagði presturinn út af gjafmildinni og fyrirheiti hennar. Þegar karlinn kom heim frá kirkjunni spurði kerling hvað hann segði sér gott úr messunni. Karlinn lét ríflega yfir því og var hinn glaðasti, sagði að í dag hefði verið gott að heyra til prestsins; því hann hefði sagt að sá sem gæfi, honum mundi gefast þúsundfalt aftur.

Kerlingu þótti þetta æði djúpt tekið í árinni og hélt að karl sinn hefði ekki tekið rétt eftir orðum prests. En karl var fastur á því og körpuðu þau um það stundarkorn, en hvort hélt þó sinni ætlan um þetta.

Daginn eftir tekur karlinn sig til, fær sér fjölda manna og byggir sér fjós fyrir eina þúsund kúa. Kerling amaðist mjög við heimsku þessari sem hún kallaði svo, en fékk engu tauti við ráðið.

Að fjósbyggingunni endaðri fer nú karlinn að hugsa um hverjum hann eigi að gefa kúna sína. Vissi hann nú engan nógu ríkan til þess að gefa sér fyrir hana þúsund kýr nema ef það væri kóngurinn sjálfur, en hann kom sér ekki að því að fara til hans. Hann réð þá loksins af að fara til prestsins því hann vissi af honum vel efnuðum og hélt að hann mundi og síst láta orð sín til skammar verða.

Fer nú karlinn og teymir kúna sína til prestsins hvernig sem kerlingin setti sig á móti því. Finnur hann prest og gefur honum kúna. Prestur undrast það og spyr hverju þetta sæti. Karl segir honum allan aðdraganda og orsök gjafarinnar.

Prestur brást þurrlega við og sneypir karlinn fyrir ranga eftirtekt og hártognn orða sinna og rekur hann heimleiðis aftur með kúna. Fer karl þá og teymir eftir sér kúna og þykir ferðin orðin ill.

En á leiðinni gjörir á hann niðmyrkan norðanbyl með frosti svo hann villist og sér nú ekki annað en hann muni sjálfsagt missa kúna og líklegast verða úti sjálfur. En í því hann er að hugsa um þessi bágindi sín kemur að honum gangandi maður með stóran sekk á bakinu.

Maðurinn spyr karlinn hvernig á því standi að hann sé þar í slíku veðri með kú á ferð.

Karl segir honum þá allt hvernig á standi. Hinn segir að hann megi vera viss um að missa kúna og óvíst að hann komist lífs af sjálfur. "Er þér miklu betra, karl minn," segir hann, "að láta mig fá kúna fyrir sekkinn sem ég ber; því þú getur vel komist áfram leiðar þinnar með hann, en í honum er kjöt og bein."

Og hvort sem þeir töluðu um þetta lengur eða skemur þá höfðu þeir kaupin. Tók maðurinn kúna og fór burt með hana, en karl vasaði á stað með sekkinn og þótti hann firna þungur.

Komst nú karl heim og sagði kerlingu sinni hvernig farið hefði um kúna, en lét drýgilega yfir sekknum. Byrstist þá kerling, en karl bað hana hið skjótasta að setja upp pott með vatni. Setti hún upp stærsta pottinn í kotinu og fyllti hann með vatni.

Þegar vatnið sauð fór karlinn að leysa frá sekknum og var nú heldur en ekki hreifingur í honum. En þegar hann var búinn að leysa frá sekknum hljóp upp úr honum lifandi maður fulltíða í gráum fötum frá hvirfli til ilja og sagði að þau mundu verða að sjóða eitthvað annað en sig.

Varð nú karlinn hissa, en kerlingin bálvond og sagði að þarna væri hann kominn með flónskuna. "Fyrst hefur þú skilið okkur," segir hún, "við þann eina bjargargrip sem við áttum, svo nú erum við bjargarlaus með öllu, og þar á ofan bætt á okkur heilum manni til að fæða."

Jöguðust þau karl og kerling nú góðan tíma út úr þessu þangað til Grámann segir að ekki tjái þetta, hann skuli fara á stúfana og vita hvort hann geti ekki útvegað þeim og sér eitthvað að éta því skamma stund muni þau þrífast á nöldrinu.

Stökk þá Grámann burt út í myrkrið og kom bráðum aftur með gamlan og feitan sauð og bað þau skera hann og matreiða. Voru þau fyrst treg til þess því þau þóttust vita að sauðurinn væri stolinn, en þó gjörðu þau það á endanum. Lifðu þau nú glatt í kotinu á meðan sauðurinn entist og undireins og hann var búinn sótti Grámann annan og svo hinn þriðja, fjórða og fimmta. Þótti nú karli og kerlingu mjög vænt um Grámann fyrir aðdrætti hans og lifðu í allsnægtum á tómu sauðakjöti.

Nú víkur sögunni heim í kóngsgarð. Sauðamaður konungs fór að taka eftir því að honum voru smátt og smátt að hverfa sauðir úr hjörðinni. Hann kunni ekki lag á því og segir nú kóngi frá að sig vanti fimm sauði sem hafi verið að smáhverfa og hann skilji ekkert í hvernig farist hafi; þar hljóti að vera þjófar í nágrenninu.

Fór þá kóngur að rannsaka hvort nokkur maður væri nýfluttur inn í sveitina og komst að því á endanum að maður væri nýkominn til karls og kerlingar í garðshorni sem enginn vissi nein deili á.

Gjörði hann þá boð eftir manninum að finna sig upp í kóngsgarðinum. Grámann brá við og fór, en karl og kerling urðu dauðhrædd um að nú mundu þau missa þenna bjargvætt sinn, því hann mundi nú verða hengdur fyrir þjófnað.

Þegar Grámann kemur í kóngsgarð spyr kóngur hann hvort hann hafi stolið frá sér fimm sauðum gömlum sem sér hafi horfið.

Grámann segir: "Já, herra, það hef ég gjört."

Kóngur spurði þá hvers vegna hann hefði gjört það.

Þá segir Grámann: "Ég gjörði það af því að karl og kerling í garðshorni eru vita bjargarlaus og hafa ekkert til að éta og eiga ekki neitt til af neinu, en þú, konungur, hefur allsnægtir og átt miklu meira til en þú þarft á að halda og kemur ekki mat þínum í lóg. Nú þótti mér þetta miklu jafnara að karl og kerling hefðu nokkuð af því sem þú þurftir ekki á að halda en að þau brysti, en þú hefðir ofnóg."

Kóngur varð hálfhissa við orð Grámanns og spyr hvort það sé hans eina eða hans besta list að stela. Grámann lætur lítið yfir því.

Þá segir kóngur að hann skuli gefa honum upp sökina ef hann geti á morgun stolið uxa sínum fimm vetra sem hann ætli að senda menn sína með út á skóginn. En geti hann það ekki, þá skuli hann verða hengdur.

Grámann segir að þetta sé ómögulegt því hann muni láta passa uxann. Kóngur segir að fyrir því verði hann sjálfur að sjá.

Fer nú Grámann heim og fagna þau honum vel karlinn og kerlingin. Grámann segir karlinum að taka til handa sér reiptagl því hann þurfi að halda á því í bítið á morgun. Karl gjörir það. Sofa þau nú öll um nóttina.

Snemma um morguninn fer Grámann á fætur, tekur reiptaglið og gengur í burtu. Gengur hann út á skóg þar sem hann vissi að leið kóngsmanna með uxann lá um. Snýr hann þar að eik einni stórri skammt frá veginum, bregður reipinu um háls sér og hengir sig upp í eikina.

Skömmu síðar koma kóngsmenn með uxann. Þeim verður litið við og sjá hvar Grámann hangir í eikinni. Þá segja þeir að við einhverja hafi Grámann gletst fleiri en kónginn; því þarna hafi þeir nú einhverir hengt hann og muni þeir ekki þurfa að óttast piltinn að hann taki af þeim uxann héðan af. Veittu þeir svo þessu ekki meiri gaum og héldu áfram sína leið.

Þegar kóngsmenn voru komnir í hvarf fer Grámann niður úr eikinni og hleypur eftir leynistig um skóginn fram fyrir kóngsmenn og hengir sig þar aftur upp í eik eina spottakorn frá veginum. Þegar kóngsmenn koma þar verður þeim litið á hvar Grámann hangir í eikinni.

Kynjar þá nú á þessu og skilja ekki í, hverjum brögðum þeir séu beittir. "Ætli þeir séu þá tveir til, óræstis Grámennirnir þeir arna?" segja þeir. "Það væri gaman að forvitnast um það og skulum við snöggvast skreppa til baka og sjá hvað hinum Grámanninum líður og vita svo hvort þetta er sá sami," segja þeir.

Binda þeir nú uxann við eik og snúa aftur. En er leiti bar á milli þaut Grámann niður úr eikinni, leysti uxann og leiddi hann hið skjótasta heim til sín í garðshorn. Skipaði hann karli og kerlingu að slátra uxanum í snatri, lét flá belg af honum og steypa tóm kerti úr tólginni. Var nú heldur en ekki glatt á hjalla í kotinu.

Nú er að segja frá kóngsmönnum. Þegar þeir koma að eikinni sem hinn fyrri Grámann hékk í var þar enginn Grámann; hlupu þeir þá að hinni eikinni, en gripu þar eins í tómt því þar var enginn Grámann og uxinn var horfinn frá eikinni sem hann átti að vera við. Nú sáu kóngsmenn fyrst hverjum brögðum þeir voru beittir og fóru heim og sögðu kónginum frá hvar komið var.

Lætur þá kóngur undireins boða Grámann á sinn fund og verða þau karl og kerling dauðhrædd því nú töldu þau víst að Grámann sinn yrði miskunnarlaust hengdur. En Grámann kærði sig hvergi og fór þegar á kóngsfund.

Þá segir kóngur: "Stalstu uxanum mínum, Grámann?"

"Já, herra," segir hann, "ég mátti til til að bjarga lífinu."

Þá segir kóngur: "Ég skal enn gefa þér þessa sök upp ef þú stelur í nótt rekkjuvoðunum úr rúminu undan okkur, mér og drottningunni minni!"

"Það getur enginn," segir Grámann, "eða hvernig á ég að komast inn í kóngsgarðinn og fara að því?"

"Það máttu segja þér sjálfur," segir kóngur, "en líf þitt liggur við."

Skilja þeir nú og fer Grámann heim í garðshorn; þykjast þau karl og kerling hafa heimt hann úr helju og fagna honum vel. Hann tekur þá nokkrar merkur af mjöli og biður kerlingu sjóða graut og hafa hann í þykkara lagi. Hún gjörir það og þegar grauturinn var búinn lætur Grámann hann í dálitla skjólu og hefur lok yfir skjólunni svo grauturinn kólni ekki mikið.

Síðan labbar hann með skjóluna heim í kóngsgarðinn og getur laumast inn í hann um kvöldið svo enginn varð var við og felur sig síðan inni í einhverju skúmaskoti. Síðan var kóngsgarðinum rammlega lokað því nú átti ekki að láta Grámann komast inn í hann.

En þegar Grámann vissi að allir voru sofnaðir inni í kóngsgarðinum og kóngur og drottning í fasta svefni, þá gengur hann inn að rúminu þeirra mjög hljóðlega og lyftir ofan af þeim fötunum ofan að miðju. Síðan lætur hann grautinn drjúpa með hægð úr skjólunni niður í rúmið milli kóngs og drottningar og hverfur svo frá rúminu út í horn á herberginu.

Drottning vaknar við þegar grauturinn draup á hana. Henni verður bilt við, vekur kóng og segir: "Hvað er þetta? Þú hefur gjört í rúmið, elskan mín."

Kóngur vildi ekki kannast við það og kenndi drottningu um og kýttu þau um það dálítið. Á endanum réðu þau það af að þau tóku rekkjuvoðirnar úr rúminu og fleygðu þeim með öllu saman fram á gólf. Síðan sofnuðu þau aftur.

Tekur þá Grámann rekkjuvoðirnar, vefur þær saman, stingur undir handkrika sér og labbar með þær heim í kot til karls og kerlingar. Fær hann þeim rekkjuvoðirnar, segir þeim að hreinsa úr þeim grautarvelluna og reyna svo að nota þær í bólið sitt.

Morguninn eftir þegar kóngur og drottning vakna sjá þau að rekkjuvoðirnar eru horfnar. Skilur þá kóngur hvernig á öllu muni standa, að Grámann muni hafa stolið þeim. Gjörir hann nú boð fyrir Grámann og nú telja þau karl og kerling víst að hann muni verða hengdur og kveðja hann vandlega.

Grámann gengur tafarlaust upp í garðinn og kóngur spyr: "Stalstu rekkjuvoðunum úr rúminu í nótt undan okkur drottningu minni?"

"Já, herra," sagði Grámann, "það gjörði ég; því ég mátti til að leysa líf mitt."

Þá segir kóngur: "Ég skal gefa þér upp allar þínar sakir við mig ef þú stelur nú í nótt okkur báðum, mér og drottningunni minni, úr rúminu okkar. En ef þér mistekst það skaltu vægðarlaust verða hengdur," segir hann.

"Það getur enginn maður," segir Grámann.

"Sjá þú fyrir því," segir kóngur.

Skilja þeir nú og fer Grámann heim í garðshorn. Fagna þau honum alúðlega, karl og kerling, og þykjast nú hafa heimt hann úr helju, hann Grámann sinn.

Um kvöldið þegar myrkt var orðið tekur Grámann feikilega kollháan hatt og barðamikinn sem karlinn átti, stingur á kollinn á honum gat við gat og raðar þar í nautstólgarkertunum og svo um börðin öll allt í kring. Síðan festir hann ótal kerti utan um sig allan kroppinn hátt og lágt.

Í þessum búningi, með hattinn á höfðinu og uxabelginn í hendinni, labbar hann nú heim í kóngsgarðinn og inn í kirkju; þar leggur hann belginn af sér í kórnum. Síðan kveikir hann á öllum kertunum á sér og gengur svo til klukknanna og hringir.

Vakna þau við klukknahljóðið, kóngur og drottning, og líta út um gluggann til að sjá hvað um væri að vera. Þau sjá þá ljómandi mannsmynd standa við kirkjudyrnar og geislaði út af henni á alla vegu. Kóngur og drottning urðu hissa við sjón þessa og þóttust vita að hér væri kominn engill af himnum til að boða einhver stórtíðindi á jörðu. Kom þeim ásamt að fagna slíkum gesti vel, biðja hann miskunnar og veita honum sæmilega lotningu.

Klæðast þau nú skjótt í kónglegan skrúða og ganga út til engilsins. Ávarpa þau hann knékrjúpandi og biðja sér miskunnar og fyrirgefningar á syndum sínum. En hann sagðist ekki veita þeim bæn þeirra annarstaðar en fyrir altarinu í kirkjunni.

Fylgja þau nú englinum þangað og þegar þar var komið segist hann skuli fyrirgefa þeim allar þeirra syndir, en þó með vissu skilyrði. Þau spyrja hvert það skilyrði sé. Hann segir það sé það að þau fari bæði ofan í belginn sem liggi þarna hjá þeim á kórgólfinu. Þeim þótti kosturinn góður og skriðu undireins bæði ofan í belginn.

En óðar en þau voru komin það greip engillinn fyrir opið á belgnum og batt rammlega fyrir. Kóngur spurði hvernig á þessu stæði. Engillinn segir þá og hristir um leið af sér öll ljósin: "Ég er enginn engill, kóngur minn," og um leið dregur hann belginn óþyrmilega fram eftir kirkjugólfinu, "heldur er ég kunningi þinn, Grámann í garðshorni. Er ég nú búinn að stela þér og drottningu þinni eins og þú skipaðir mér í gærkvöldi og ætla nú að fyrirgefa þér syndirnar með því að drepa ykkur bæði nema þú veitir mér undireins eina bón sem ég ætla að biðja þig um og vinnir mér eið að því áður en ég hleypi þér upp úr belgnum."

Kóngur sá sér nú ekki annað fært en gjöra allt sem Grámann vildi, og sór þegar að hann skyldi veita honum hverja bæn sem hann beiddi sig um. Leysti þá Grámann frá belgnum og hleypti þeim út kóngi og drottningu.

Segir þá Grámann kónginum að hann ætli að biðja hann að gefa sér dóttur sína og hálft kóngsríkið með og leyfa sér að hafa karlinn og kerlinguna í garðshorni hjá sér. Kóngur játti þessu og bundu þeir það fastmælum.

Síðan fer Grámann niður í garðshorn og hittir karl og kerlingu. Er hann nú drjúgur yfir sér við þau og biður þau að dubba sig dálítið upp því þau eigi nú að flytja búferlum.

Það datt ofan yfir karl og kerlingu að heyra þetta og þó gekk enn meira yfir þau þegar Grámann sagði þeim allt sem til stóð.

Um daginn fór Grámann með karl og kerlingu upp í kóngsgarðinn og var honum þar vel tekið. Gekk hann þá að eiga kóngsdóttur og tók við hálfu ríkinu.

En til skemmtunar í brúðarveislu sinni sagði Grámann frá því að hann væri sonur nágrannakóngsins. Hefði hann orðið áskynja um ráðabrugg karlsins í garðshorni og tekið sig saman við prestinn kóngsins að láta orð hans sem karlinn byggði allt á rætast, og segist hann nú vona að karlinn sé búinn að fá kúna sína þúsundfalt borgaða.

Lifði Grámann síðan lengi og vel með drottningu sinni og tók við ríkinu öllu eftir kóngsins daga og stýrði því með snilld og prýði til elli. En karl og kerling voru hjá honum til dauðadags í góðu yfirlæti.

Og lýkur hér sögu Grámanns.

Nostradamus og spádómarnir um Ísland

Nostradamus og spádómarnir um Ísland eftir Guðmund Sigurfrey Jónasson hefur að geyma spádóma eins mesta sjáanda allra tíma. Michel Nostradamus (1503-1566) hefur verið kallaður ,,sagnfræðingur framtíðarinnar" því sagt er að hann hafi séð fyrir óorðna atburði og aldir. Spádómar hans hafa vakið furðu og eiga vísindamenn erfitt með að útskýra framsýni hans. Skömmu eftir útkomu spádómanna fóru ýmsir þeirra að rætast og í dag er talið að meira en helmingur þeirra hafa komið fram. Nefna má að í fyrri bókum Guðmundar Sigurfreys um spádóma Nostradamusar var m.a. sagt fyrir um stjórnarbreytinguna í Sovétríkjunum, hrun kommúnismans og Persaflóastríðið, mörgum árum áður en þessir atburðir komu fram. Spádómar Nostradamusar um nánustu framtíð eru ekki síður nákvæmir. Þeir benda á gjörbreytta tíma fyrir mannkynið. Í þeim hildarleik gegnir Ísland mikilvægu hlutverki og þaðan kemur merkur leiðtogi. Í bókinni er jafnframt birtur frumtexti Nostradamusar, ásamt orðskýringum, þannig að íslenskir lesendur hafa nú í fyrsta sinn forsendur til að túlka inntak spádómanna upp á eigin spýtur. Nostradamus og spádómarnir um Ísland segir ennfremur frá öðrum sjáendum sem einnig hafa skýrt frá mikilvægi Íslands í heimi framtíðarinnar. Vikið er að spádómi Gamla testamentisins um Eldeyjuna í vestri og greint frá kínverskum spádómi um Íslendinga. Einnig er fjallað um spádóma Pýramídans mikla og á hvern hátt þeir vísa á Ísland.

GRAUTARDALLS  SAGA

Það var einu sinni karl og kerling í koti sínu. Þau voru bláfátæk og höfðu ekkert sér til lífsbjargar nema þau áttu dall einn sem aldrei þraut grautur í.

Son áttu þau einn, en sagan getur ekki um nafn hans. Þrír menn voru þess vegna í kotinu og engin kvik skepna önnur. Þó að kotbúum þætti leiðinlegur grauturinn þá sá karlinn samt að dallurinn var öldungis ómissandi því hann var það eina sem hélt lífinu í hyskinu.

Einhverju sinni bar svo til að prestur kom í kotið í húsvitjun. Að afloknu því andlega starfi fer prestur að ræða um hitt og þetta við karlinn. Meðal annars spyr prestur karlinn að hvernig hann geti lifað í þessu koti. Karl biður prest að minnast ekki á það, það sé aumt líf sem þau eigi. Af því karlinn elskaði prestinn sinn hafði hann ekki getað fengið annað af sér en bjóða presti graut úr dalli sínum, og segir því við prestinn að það sé einungis þessi dallur sem haldi þeim við lífið; dallurinn hafi þá náttúru að það þverraði aldrei grautur í honum þó etið væri úr honum.

Þegar prestur heyrir þetta falar hann dallinn af karlinum og segir hann skuli ekki hafa skaða á skiptunum. Karl segir að þó sér vilji leiðast sá sífelldi grautur þá þori hann samt ekki að gjöra nein kaup í þessu tilliti, en prestur gengur samt svo fast að að karl lofar að senda dreng sinn með dallinn. Nú fer prestur, en karl og kerling eru mjög þungbúin út af þessu loforði, samt senda þau að fáum dögum liðnum drenginn með dallinn.

Í milli kotsins og prestagarðsins var konungsborg; fer nú drengur fram hjá henni og kemur ekki í bústað konungsins, heldur fer beina leið til prestsetursins. Drengur afhendir nú presti dallinn, en prestur fær honum aftur dúk, segir að ekki þurfi annað en breiða hann á borð og segja: "Hans dúk, Hans dúk, fullt með besta mat," þá komi réttir á borðið hvað á fætur öðru.

Prestur segir sendisveininum að hann verði að halda beina leið heim, en megi ómögulega koma í konungsborg. Piltur lofar þessu, kveður prest og heldur sína leið.

En er hann er kominn nálægt borginni (eða kóngsríkinu) þá tekur hann að brenna af löngun til að koma í hana, heldur að það muni lítið saka þó hann skoði sig þar dálítið um og fer inn í borgina. Þar verður á vegi fyrir honum kóngsdóttir; spyr hún hvað hann sé að fara. Drengur verður ekki of þagmælskur og segir henni alla sögu.

En þegar hann getur um dúkinn þá biður hún hann fyrir alla muni að selja sér hann, segist hún skuli margborga honum dúkinn. Við þessar fortölur linast drengur, afhendir henni dúkinn, en fær í staðinn skæra skildinga sem honum þykja bæði margir og fallegir, þykist ekki hafa farið illa að ráði sínu og gengur nú sem fætur toga heim í kotið.

Karl fagnar ekki svo mjög yfir þessari ferð og heldur að þetta muni eyðast einhvern tíma.

Þetta varð líka orð og að sönnu; því áður langir tímar liðu verður hann uppiskroppa og sendir son sinn í annað sinni til prestsins og biður hann fyrir alla muni að hjálpa upp á sig því nú hafi hann ekkert til að lifa við.

Drengur fer nú eins og áður til prestsins. Prestur verður hálfbyrstur við strákinn og segir hann hafi prettað sig og farið inn í borgina. Piltur segir hið sanna. Prestur kveðst þá verða að hjálpa þeim dálítið, fer í burt og að lítilli stundu liðinni kemur hann aftur og teymir eftir sér trippi og segir dreng að ekki þurfi annað en segja: "Hriss-trippa, hriss-trippa," þá hristi trippið sig og velti peningarnir út úr því.

Ennþá tekur presturinn drengnum vara fyrir því að koma ekki í konungsborg og gefur drengur fögur heit í því tilliti.

Nú leggur hann á stað, en er hann nálgast borgina brennur hann í skinninu af löngun að fara inn í hana. Telur hann sér trú um að hann muni geta staðið sig þó einhver freisting komi fyrir hann. Í þessu trausti beygir hann leið sína að borginni og fer inn í hana með trippið í taumi.

En þegar hann var inn kominn kemur kóngsdóttir móti honum, heilsar honum vingjarnlega og spyr hvað hann sé nú að ferðast. Drengur gleymir nú nærri því sjálfum sér og segir henni að það sem hann hafi fengið áður hjá henni hafi orðið endarjótt svo hann hafi þurft að fara að finna prestinn, hafi hann hjálpað föður sínum um þetta trippi sem ekki þurfi annað en segja við: "Hriss-trippa; hriss-trippa," og þá velti peningar út úr því á allar hliðar.

Nú verður kóngsdóttir öldungis óð og uppvæg, biður drenginn með mörgum blíðum og fögrum orðum að selja sér trippið hvað sem það eigi að kosta og lofar honum miklu meira og betra gjaldi heldur en hið fyrra sinn. Drengur lætur loksins til leiðast, tekur á móti gjaldinu og fer heim í kot til foreldra sinna og lætur ekki neitt á neinu bera.

Karl þykist að vísu fá mikið hjá presti, en svo fer sem fyrri að eigurnar taka að þrjóta, því nú hafði karlinn líka keypt þeim nýjan og þokkalegan klæðnað þar hann hugsaði að það sem nú kom mundi lengi duga.

Það er ekki að orðlengja það að karl verður félaus og sendir son sinn í þriðja sinni til prestsins. Þó að drengur þori ekki að láta neitt á neinu bera þá verður hann samt mjög smeykur; óttast hann mjög að klerkur muni verða þungorður við sig og jafnvel gefa sér skammir fyrir alla frammistöðuna.

Samt herðir hann upp hugann, fer beinlínis til prests, kveður hann svo kurteislega sem hann getur, biður hann fyrir alla muni að reiðast sér ekki og greiða eitthvað úr vandræðum sínum, segist hafa farið móti boði hans inn í borgina og ekki getað komist undan kóngsdóttur að hún fengi trippið.

Klerkur atyrðir nú ekki drenginn, en fer frá honum, kemur aftur og hefur með sér kylfu eina ekki alllitla sem hann fær drengnum. Hann getur ekkert um til hvers hún eigi að brúkast eða hvað hún vinni, en til þess hún gjöri það sem henni sé ætlað þá eigi að segja: "Upp, upp, kylfa, upp, upp, þegar þú mátt."

Prestur tekur drengnum engan vara fyrir að koma í konungsborg, en biður dreng vel að lifa og lætur hann fara á stað. Drengur er nú allkátur, heldur leiðar sinnar beint í borgina og hugsar að nú skuli hann finna kóngsdóttur fyrst honum hafi ekki verið tekinn vari fyrir að koma í þá skrautlegu borg.

Þegar drengurinn er kominn inn í borgina þarf hann ekki að hafa mikið fyrir að finna kóngsdóttur. Hún hefur augastað á þeim gamla skiptavin sínum og sér hvar hann fer; hugsar hún nú gott til og fer að finna hann. Hún spyr hann ennþá hvað hann sé að fara og segir hann henni eins og var, að hann hafi farið í nauðsyn föður síns til að finna prestinn sinn og hafi hann hjálpað sér um kylfu þessa sem ekki þurfi að segja annað við þegar hún eigi að starfa [en]: "Upp, upp, kylfa, upp, upp, þegar þú mátt."

Kóngsdóttir ímyndar sér nú að það muni vera einhver furðuverk sem kylfan eigi að gjöra og falar í ósköpum kylfuna. Það fer á sömu leið sem fyrri, að hann selur kóngsdóttir kylfuna, en fer með borgunina heim í kot til karlsins föður síns.

Eftir að kóngsdóttir er búin að eignast alla þessa gripi kemur hún að máli við föður sinn og biður hann að leyfa sér að stofna til voldugrar veislu. Kveðst hún vilja reyna gripi sína og láta aðra sjá hvílíka dýrgripi hún eigi. Konungur lætur þetta eftir henni og býður til veislunnar miklu og mörgu stórmenni.

Boðsfólkið kemur á tilteknum tíma og þegar það er komið er sú stóra höll konungsins alskipuð. Konungsdóttir kemur á settum og réttum tíma með dúkinn, óskar nú á hann einum réttinum í þetta sinn, öðrum í hitt sinnið og svo koll af kolli, bæði vín og vistir, þangað til enginn þykist geta neytt meiri matar eða drykkjar.

En þegar máltíðinni var lokið og fara átti að skemmta boðsmönnum sækir kóngsdóttir trippið og leiðir það inn í höllina og segir: "Hriss-trippa, hriss-trippa," og þá hristir trippið sig, en peningarnir velta út úr því á allar hliðar.

Þykir mönnum mikils vert um þetta og eru mjög kátir. En nú á samt að auka fögnuðinn og því sækir kóngsdóttir kylfuna, ber hana inn í höllina og segir við hana: "Upp, upp, kylfa, upp, upp, þegar þú mátt." Á sömu stundu tekst kylfan á loft og rotar á svipstundu hvert mannsbarn sem í höllinni var nema kóngsdóttur.

En þegar karlssonur - sem komið hafði heim í borg til að komast í einhverjar veisluleifarnar og hafði staðið við hallardyrnar -- sér þetta hleypur hann inn í höllina, þrífur kylfuna og segir við kóngsdóttur að hún skuli nú velja um tvo kosti, annaðhvert að ganga að að eiga sig eða hann skipi kylfunni að rota hana líka.

Kóngsdóttir kveðst mundi kjósa þann fyrri kostinn og þegar tími var til kominn lét hann prestinn sinn gefa sig í hjónabandið, varð konungur, tók karl og kerlingu heim í borg til sín og veitti þeim marga ánægju og gleðidaga; ríkti síðan vel og lengi.

Og svo kann ég ekki þessa sögu lengri.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar - Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)

GORVÖMB

Einu sinni var kóngur og drottning í ríki sínu; þau áttu einn son og eina dóttur. Dóttir þeirra var væn stúlka og vel að sér, en sonur þeirra var illur í skapi og hinn mesti óþokki.

Nú liðu tímar og fer konungur að eldast, en syni hans leiðist hvað hann lifir lengi og loksins tekur hann það fyrir að hann drepur foreldra sína og systur sína. Kóngssonur fær nú ríkið eftir föður sinn og vill kvongast, en það gengur honum illa sökum orðstírs þess er af honum fór. Þó fer svo á endanum að hann fær sér konu þegar langur tími er frá liðinn. Um samfarir þeirra er ekki getið annað en það að þau áttu dóttur eina barna sem Ingibjörg er nefnd; hún var afbragð annara kvenna fyrir sakir fríðleiks og fegurðar.

Svo er frá sagt að móðir hennar leggst eitt sinn mjög veik. Þá kallar hún Ingibjörgu dóttur sína fyrir sig og mælti: "Svo segir mér hugur um að ég muni nú deyja. Ekkert get ég hjálpað þér þó ég vildi, en hér er lindi sem þú skalt jafnan hafa yfir um þig, og meðan þú hefur hann mun þig ekki mat bresta. Hér er einnig tík sem ég gef þér því þegar ég er dauð mun faðir þinn vilja sofa hjá þér og mun hann þá hafa á þér taug og skaltu þá hafa einhver ráð að koma tíkinni í taugina, en forða sjálfri þér."

Nú deyr drottning. En hið næsta kvöld skipar konungur dóttur sinni að sofa hjá sér. Hún færist undan, en hann hótar að drepa hana ef hún ekki hlýði, þá þorir hún ekki að færast undan lengur. Ingibjörg kvaðst samt þurfa að læsa höllinni áður en hún gangi til sængur.

"Þetta eru ósannindi," mælti konungur, "og þú ætlar þér að sýna mér pretti."

Ingibjörg lætur ekki af svari sínu að heldur.

Konungur mælti: "Með því einu móti sleppi ég þér frá mér að ég hafi á þér taug," og það gjörir hann. Nú fer Ingibjörg til hallardyra og hnýtir þar tíkinni í taugina sem kóngur dregur að sér, en hún forðar sér út úr höllinni. Myrkur var á úti og gengur hún í myrkrinu alla nóttina. Um morguninn kemur hún á sjóvarkletta, þar liggur kaupskip undir. Hún biður kaupmenn hjálpar þannig að hún biður þá að flytja sig í land nokkurt er hún til tekur. Það gjöra þeir.

Nú stígur hún á skip og skipið siglir leið sína og byrjar kaupmönnum vel. Þeir koma við land þar sem Ingibjörg hafði til tekið og skilja hana þar eftir. Hún gengur á land og kemur að litlum bóndabæ; þar biður hún að lofa sér að vera og fær hún það.

Í landi þessu var ungur konungur og ókvæntur og bjó nærri bóndabæ þeim sem Ingibjörg var á. Bóndi þessi hafði það starf á hendi að hann varðveitti föt og skrúða konungs og lét þvo klæðnað hans og lín. Konungur veitti því athygli að klæðnaður hans var betur varðveittur en áður og það svo að hann undraðist þá breyting sem á því var orðin.

Einhverju sinni gjörir hann sér ferð til bónda. Þar sér hann Ingibjörgu og finnst mikið um fegurð hennar og atgjörvi. Og loksins fer hann þess á leit að fá hana fyrir konu og tekur Ingibjörg því vel og kurteislega. Síðan er veisla til reidd og brúðkaup þeirra haldið með miklum sóma.

Einhverju sinni mælti Ingibjörg drottning við konung: "Ég bið þig einnar bónar, konungur, að taka engan mann til veturvistar áður en ég veit af." Konungur lofar henni því.

Nú líða nokkur ár svo að ekki ber til tíðinda. Einu sinni kemur aldraður maður til konungs og biður hann veturvistar.

"Því vil ég ekki lofa," segir konungur, "fyrr en ég hef talað við drottningu mína."

"Það er þó ætlan mín," segir aðkomumaður, "að þú megir svo miklu ráða í ríki þínu sem að taka mann til veturvistar og enda má þykja lítilmótlegt fyrir kóng að þurfa að spyrja drottningu sína um þvílíkt; var ég og einu sinni konungur og get því borið um slíka hluti."

Hann er þangað til að tala um fyrir konungi að hann lofar aðkomumanni veturvist. Konungur segir drottningu frá þessu, en hún kvað það miður hafa orðið og tekur því þunglega.

Nú kemur að því að drottning verður ólétt og svo er sagt að þegar hún leggst á sæng þá getur hún ekki fætt. Konungur lætur kalla til sín alla hina bestu lækna, en allt verður það árangurslaust. Konungur leitar ráða til vetrarsetumanns síns og kveðst hann muni reyna að hjálpa drottningu með því móti að enginn sé viðstaddur meðan hann sé hjá henni. Það lætur konungur eftir honum.

Vetrarsetumaður hjálpar drottningu og gengur það fljótt. En þegar barnið er fætt sem var fallegur sveinn þá tekur hann það og kastar því út um hallargluggann og tekur hvolp og sýnir konungi og segir að þetta hafi hún fætt af sér.

Drottning verður bráðum ólétt í annað sinn og atvikast allt á sömu leið með fæðinguna og barnið eins og sagt var um fyrsta barnið.

Nú líður nokkur tími og verður drottning ólétt í þriðja sinn. Þá vill svo til að konungur fær boð frá Herrauði konungi bróður sínum svolátandi að hann biður konung að koma sér til hjálpar og hafa með sér herlið svo mikið sem hann geti því óvinaher sé kominn í ríki sitt. Konungur vill nauðugur fara og því síður vill drottning að hann fari, en þó verður það úr að hann fer að hjálpa bróður sínum sem var hættlega staddur, en biður hinn gamla vetrarsetumann fyrir drottningu sína.

Þegar konungur er fyrir litlum tíma úr landi farinn fær drottning jóðsótt og elur fagurt meybarn. Vetrarsetumaður kastar barninu út um hallargluggann að vanda.

Vonum bráðar kemur konungur úr herferðinni heim í ríki sitt. Er drottning þá orðin heilbrigð og fagnar vel konungi.

Vetrarsetumaður kemur eitt sinn að máli við konung, færir honum ótugtarlegan hálfblindan kettling og mælti: "Hér sérð þú, konungur, afkvæmi það sem drottning þín hefur nú fætt í heiminn og sýnist mér það ekki samboðið veldi yðar og tign að eiga þá drottningu sem samlagar sig við auðvirðilegustu kvikindi."

Við þetta verður konungur óglaður mjög og þungbúinn í skapi. Hann tekur það fyrir að hann lætur smíða tréstokk og er drottning lögð í hann. Síðan eru um stokkinn spenntar þrjár járngjarðir, borið á hann hunang og borinn síðan út á skóg. Þar er stokkurinn lagður á meðal trjánna með drottningu í.

Nú koma villudýr og sleikja þau stokkinn, hrekkur þá ein járngjörðin í sundur svo að dýrin fælast. Dýrin koma bráðum að sleikja stokkinn aftur, en þá hrekkur önnur járngjörðin svo þau hlaupa frá. Þegar lítill tími er liðinn koma dýrin enn að sleikja stokkinn; hrekkur þá þriðja járngjörðin með svo miklum bresti að dýrin fælast og hlaupa langt frá út á skóg.

Nú opnast stokkurinn og rís drottning upp og litast um; tekur hún það þá fyrir að ganga um skóginn. Hún gengur lengi þangað til hún kemur að litlu húsi nokkru. Þar sest hún niður.

Að lítilli stundu liðinni kemur þar út kona. Hún mælti: "Illa ertu komin, Ingibjörg kóngsdóttir."

Konan býður drottningu að koma í húsið og það þiggur hún. Þar er uppbúið rúm í húsinu sem konan býður henni að hvílast í og þegar konan hefur smurt allan líkama hennar leggst hún fyrir og sofnar fljótt. Hún sefur vært, en þegar hún vaknar aftur er bjart í húsinu og sólskin fagurt inn um gluggana.

Konan talar við drottningu og segist nú ekki geta hjálpað henni eins og hún vildi, "en hvern þann hlut sem þú sérð hér í húsinu máttu kjósa þér ef þú vilt," segir hún.

Þá veltur þar fram nokkurs konar ófreskja, engum hlut líkari en gorvömb og mælti: "Kjóstu mig, kjóstu mig, kjóstu mig."

"Á ég að kjósa þetta?" mælti drottning.

"Eigi mun þér það lakara," mælti konan og þá kýs hún sér gorvömb þessa. En í sama vetfangi hverfur rúmið, húsið og konan, en drottning er þar ein eftir hjá Gorvömb.

"Nú skaltu elta mig, drottning," mælti Gorvömb.

Hún veltur þá á stað og veltur lengi og langan veg þangað til þær koma að sjóvarströnd. Þá mælti Gorvömb: "Komdu nú á bak mitt, drottning, því hér ætla ég yfir um."

Það gjörir drottning. Síðan botnveltist Gorvömb yfir sjóinn þangað til þær koma við eyju eina. Þar var fjárhús og bú konungs þess er drottning átti. Þær fara á land og koma að einu fallegu húsi. Þar fer Gorvömb inn og drottning líka.

"Í þessu húsi verðurðu nú að vera fyrst um sinn," mælti Gorvömb við drottningu; "ég á það sjálf."

Er drottning þar um nokkurn tíma og lifir í allsnægtum hjá Gorvömb.

Einn dag safnar Gorvömb saman miklum eldiviði og gjörir bál mikið. Bálið sást frá höll konungs.

Þá mælti vetrarsetumaður til konungs: "Nú eru óvildarmenn komnir í eyju þína, konungur, og þarf að reka þá á burt."

Konungur fellst á það og leggur vetrarsetumaður af stað á skipi til eyjarinnar. En þá verður stormur og sjógangur svo mikill að hann má hverfa til sama lands aftur.

Gorvömb safnar eldsneyti og gjörir bál mikið næsta dag og fer þá vetrarsetumaður af stað aftur, en allt fer eins og fyrri daginn að hann má vegna ofsaveðurs hverfa heim við svo búið.

Hinn þriðja dag gjörir Gorvömb bál mikið að nýju og það svo að hirð konungs og sjálfum honum ofbýður. Gjörir þá konungur út stórt skip og fer sjálfur með vetrarsetumanni sínum til eyjarinnar. Þeim gengur ferðin vel og þegar þeir koma til eyjarinnar kemur Gorvömb til sjóvar.

Þá mælti vetrarsetumaður konungs: "Það mun vera þú sem ert að ræna og spilla hér í eyju konungsins."

"Við skulum seinna tala um það," mælti Gorvömb.

Gorvömb býður konungi heim til sín og það þiggur hann. Gorvömb hafði herbergi afsíðis í húsi sínu. Þar lætur hún konung og vetrarsetumann fara inn og setur konung á gullstól, en vetrarsetumann á járnstól með hespu sem hún spennir um bringspalir hans.

"Nú bið ég þig bónar, konungur," mælti Gorvömb, "að þú látir nú þennan vetrarsetumann þinn segja ævisögu sína."

"Það vil ég gjöra, mælti konungur, en þegar konungur skipar honum það færist hann undan. Þó byrjar hann loksins að segja frá.

Þá mælti Gorvömb: "Þú segir ekki rétt frá," og herðir á hespunni sem var svo tilbúin að í henni voru járnbroddar sem stungust inn í brjóst karlsins. Vetrarsetumaður byrjar í annað sinn.

Þá mælti Gorvömb: "Þú sleppir undan og segir ósatt," og herðir á hespunni svo karlinn hljóðar. Vetrarsetumaður byrjar í þriðja sinn og segir langan kafla.

Þá mælti Gorvömb: "Þú bæði skilur eftir og lýgur," og herðir hún þá járngjörðina svo karlinn emjar hástöfum; hugsar hann þá að hún muni ætla að kreista úr sér lífið. Hann byrjar þá söguna að nýju og segir hana til enda.

"Nú er rétt frá sagt," mælti Gorvömb, "og þykir þér ekki konungur að þessi maður sé búinn að lifa nógu lengi?"

"Jú," sagði konungur og grét.

Þá dró Gorvömb hellu undan járnstólnum; var þar undir sjóðandi bikketill og féll þar vetrarsetumaðurinn niður í og endaði þar líf sitt.

"Hvað viltu nú borga mér, konungur," mælti Gorvömb, "ef ég gæti komið með drottningu þína og börnin ykkar öll?"

"Þá mundi ég vilja gjöra fyrir þig allt hvað ég gæti," sagði hann.

Gorvömb sækir þá drottningu og verður þar sá fagnaðarfundur að þau föðmuðu hvort annað og grétu gleðitárum. Síðan sækir Gorvömb börnin þrjú og eykst þá enn meir gleði þeirra.

"Þess bið ég þig nú, konungur," mælti Gorvömb, "að þú giftir mig Herrauði bróður þínum."

"Það er þyngri þrautin," mælti konungur, "en þó skal ég leggja mitt besta til."

Nú fer konungur og drottning og Gorvömb með þeim heim í ríkið; gjörir þá konungur boð eftir Herrauði bróður sínum, og þegar hann kemur ber hann upp erindið og gengur allt mjög tregt, en þó verður það fyrir fylgi konungs og drottningar að Herrauður lofar að eiga Gorvömb.

Nú er Gorvömb leidd fyrir unnusta sinn og bregður honum þá mjög við. Þó er nú veisla til reidd og brúðkaup haldið og fer allt fram með mikilli viðhöfn; er brúðguminn mjög dapur, en Gorvömb hin kátasta og ræður hún sér varla fyrir gleði.

Nú kemur að því að þau brúðhjón eiga að ganga í eina sæng bæði og sjá menn þá að brúðguminn kvíðir fyrir því mjög. Þó sænga þau bæði saman eins og siður er til. Líður nú nóttin.

Um morguninn vaknar Herrauður og sér fyrir ofan sig fagra mær, en hamurinn af henni er fyrir framan rúmið. Herrauður brennir haminn og er nú hinn glaðasti. Var mær þessi kóngsdóttir í álögum og hafði stjúpa hennar lagt á hana. Eftir þetta fer Herrauður og drottning hans heim í ríki sitt og sátu síðan báðir konungar að ríkjum alla ævi eftir þetta og fór vel ríkisstjórn þeirra. Endar svo saga þessi.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar - Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)

BÓNDADÆTURNAR

Ekki alllangt frá konungsborg nokkurri bjó bóndi einn vel efnaður. Hann átti þrjár dætur. Var hin elsta tvítug, en hinar yngri, þó allar gjafvaxta.

Einhverju sinni er þær voru á gangi fyrir utan bæ föður síns þá sjá þær hvar konungur - er var ógiftur - kom með tveimur fylgdarmönnum; átti annar þeirra að hafa verið skrifari, en hinn skósmiður.

Þá segir sú elsta: "Ég vildi ekki óska mér meir en ég ætti skósmiðinn."

Sú næsta henni sagði: "En ég skrifarann."

Þá sagði sú yngsta: "En ég konunginn sjálfan."

Konungur sem heyrt hafði að þær voru eitthvað að tala segir við fylgdarmenn sína: "Ég vil fara til kvenmanna þessara og vita hvað þær hafa verið um að ræða; mér heyrðist ein segja: "konunginn sjálfan"."

Þeir svöruðu að það mundi ekki hafa verið merkilegt sem þær hefðu haft fyrir umtalsefni. Konungur segir þeir skuli nú til þeirra fara og ríða þeir nú allir samt til stúlknanna. Konungur spyr hvað þær hafi verið um að ræða þegar þeir hafi verið komnir nálægt þeim; fer nú svo að þær segja eins og verið hafði. Þá mælti konungur að svo skyldi einnig verða sem þær hefðu óskað, og það varð.

En þegar sú yngsta systirin var orðin drottning þá fóru hinar að líta óvildar- og öfundarauga til hennar og vildu fyrir hvern mun hrinda henni úr tigninni.

Þegar drottningin varð þunguð og komið var nærri þeim tíma þá hún skyldi barnið fæða, þá fengu þær því til vegar komið að þær sátu yfir henni. Þegar hún hafði barnið fætt þá sáu þær um að barnið var tekið og farið með það á burt, og átti eftir tilætlun þeirra að kasta því í díki eitt fyrir utan borgina sem haft var til að láta í saur og annan óþverra úr borginni.

Sá sem sendur var að framkvæma starf þetta lét barnið á bakkann, en karl einn sem um gekk fann það og bar heim til sín.

Systurnar létu nú í skarðið hjá drottningu hvolp einn sem þær útötuðu í blóði og sögðu síðan að drottning hefði átt hann. Konungur varð mjög hryggur við þessi tíðindi, en stillti þó harma sína.

Þannig fór í annað og þriðja sinn sem hún átti barn, og börnin lentu hjá hinum sama karli; voru það tveir synir og ein dóttir.

Karlinn lét gefa börnunum heiti og kallaði eldri sveininn Vilhjálm, en hinn Sigurð. Nafn stúlkunnar sem yngst var er óvíst.

Þegar drottning hafði átt þriðja barnið varð konungur afar reiður og bauð að setja hana í hús nokkurt hvar ljón var látið inni vera, en í stað þess að það rifi hana í sundur þá gaf það henni ætíð af því sem því var fært til að éta svo hún tórði þarna hjá því án þess nokkur þó vissi að hún væri á lífi.

Nú víkur sögunni til karlsins sem fóstraði börnin. Hvern sem hann hitti eða til hans kom spurði hann hvert hann vissi ekkert um börn þessi, en allir luku upp sama munni að þeir vissu ekkert.

Börnin uxu upp og voru mjög efnileg, en karlinn tók nú að gjörast mjög aldraður. Réði hann þá börnunum til að þau skyldu halda sama vana og hann hefði haft að reyna til að komast eftir ætt sinni. Eftir þetta andaðist karlinn og gjörðu börnin þá eins og þeim hafði verið boðið.

Einhverju sinni kom til þeirra gamall maður. Fréttu þau hann hins sama og aðra; hann kvaðst sjálfur ekki geta sagt þeim neitt um það, en gæti vísað þeim á þann er það vissi. Hann sagði að nokkurn veg þaðan í burt væri steinn einn stór og upp á honum sæti fugl sem bæði skildi og gæti talað mannamáli. Kvað hann þeim mundi best að finna hann, en þar á væri nokkurt vandhæfi því margir hefðu þangað farið, en enginn aftur komið. Konungabörn sagði hann að hefðu viljað vita fyrir forlög sín, en ekkert af þeim er komið hefði hefði haft það til að bera sem með þyrfti.

Svo sagði hann stæði á að sá sem upp vildi komast á steininn yrði að vera svo staðfastur að hann liti ekki aftur hvað sem hann heyrði því hver sem það gjörði yrði að steini og allt það er þeir hefðu meðferðis. Þessa stillingu kvað hann að hefði vantað hjá öllum, en væri hún, þá gæti hver og einn upp komist.

Ef nú einhver kæmist upp sagði hann að sá gæti lífgað hitt allt því á klettinum uppi væri pollur einn og lok yfir, á hverju fuglinn sæti; leyfði fuglinn hverjum sem til hans kæmist að taka af vatninu og dreifa því yfir þá sem að steinum hefðu orðið, og við það lifnuðu þeir aftur og yrðu eins og þeir áður voru.

Þetta virtist börnunum ekki mikil þraut, létu þó bræðurnir drjúgmannlegast, og þökkuðu þau karli fyrir sögu sína. Litlu þar á eftir leggur eldri bróðirinn Vilhjálmur á stað, en segir svo bróður sínum að ef þrír blóðdropar komi á hnífinn hans þegar hann borði einhvern tíma þá megi hann koma, því þá hafi farið fyrir sér sem hinum öðrum.

Hann heldur nú sem hann eftir gamla mannsins tilsögn vissi að leið lá, og er ei getið um för hans, en eftir hér um bil þrjá daga, svo sem svaraði ferð hans að steininum, þá kom blóðið á hníf Sigurðar. Honum brá mjög í brún og segir systur sinni að hann verði að leggja á stað, og gjörir sömu ráð fyrir við hana og bróðir hans hafði gjört.

Leggur hann nú á stað og fer allt á sömu leið. Þá leggur systirin á stað, kemur að steininum og sér þar í kring ótölulegan grúa af steinum alla vega mynduðum, sumir líkir kistlum, sumir skápum o.s.frv. Hún leggur að steininum og fer að klifrast; heyrir hún þá mjög mikið mannamál og þar á meðal þekkir hún róm bræðra sinna. Ei að síður gætir hún þess að líta ekki við og kemst upp á steininn.

Fær hún þá mikið hrós hjá fuglinum fyrir staðfestu sína og heitir henni að fræða hana um það er hún vilji. Henni verður fyrst fyrir að vilja lífga steinana og það fær hún. Bendir fuglinn henni á einn og segir að ef hún vissi hver þar væri þá mundi hún vilja koma af honum steinhamnum. -- Án þess að orðlengja það lífgar hún alla og þakka þeir henni lífgjöfina.

Því næst spyr hún fuglinn til hverra þau systkinin hafi ætt sína að rekja eða hverjir séu foreldrar þeirra. Fuglinn segir að þau séu börn konungsins í landinu og greinir frá hvernig systurnar hafi að farið þegar þau fæddust. Líka getur hann um við þau að móðir þeirra sé ennþá á lífi hjá ljóninu, en sé orðin nær dauða en lífi bæði af hryggð og skorti á öllu góðu.

Í steini þeim sem fuglinn hafði vísað henni á var hinn tíguglegasti konungsson. Hann leit strax ástarauga til lífgjafa síns og leist hverju vel á annað. Hafði hann einkum haft með sér það er var í hinum kistlamynduðu steinum; voru það kassar fullir með dýrgripi.

Eftir að fuglinn hafði frætt um það er menn girntust að vita, þá leggja systkinin á stað og þessi eini konungsson með þeim. Þau fara inn í borgina, fá sér verkfæri og brjóta gat á múrinn á húsi því hvar ljónið var inni.

Fundu þau þar móður sína í öngviti, því hún hafði hrædd orðið við aðgang þeirra að brjóta múrinn. Lifnaði hún samt við; færðu þau hana í almennileg föt og lögðu síðan að konungshöllinni og báðu sér orðlofs að tala við hann. Þetta veittist þeim, og þá segjast þau nú vera komin börnin hans með móður sína úr ljónsbælinu og láta hann vita allt sem fuglinn hafði frætt þau á.

Síðan var haldinn rannsóknarréttur yfir systrum drottningar; kom þá upp hið sanna. Var þeim þá kastað inn til sama ljónsins sem reif þær og tætti í sundur.

Drottningin komst nú í tign sína aftur; dóttirin átti þann mikla konungsson sem með systkinunum fór til borgarinnar og settist að ríkjum eftir föður sinn. Vilhjálmur giftist og tók við ríki eftir föður sinn látinn, en Sigurður giftist konungsdóttir úr öðru ríki og komst þar að eftir föður hennar. Lifðu síðan öll í lukku og velgengni.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar - Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)

BANGSÍMON

Einu sinni var kóngur og drottning í ríki sínu. Þau áttu son sem Sigurður hét. Í garðshorni skammt þaðan bjó karl og kerling; hann hét Bangsímon. Þau áttu eina dóttur sem Helga hét. Hún var jafngömul Sigurði kóngssyni og léku þau sér oft saman í æsku.

Svo bar við að kóngur missti drottningu sína; syrgði hann hana mjög og sat oft á haugi hennar og sinnti ekki ríkisstjórn. Ráðgjöfum hans og hirðmönnum þótti svo mikið mein í þessu að þeir gengu fyrir kóng og báðu hann hætta harmatölum sínum og buðust til að fara og leita honum kvonfangs. Honum líkaði þetta ráð vel, en bað þá um að taka hvorki eyjafífl, annesjafljóð né skógarkonu.

Þeir hétu honum góðu um það og bjuggust síðan til ferðar. Fengu þeir svo hafvillur miklar og sjóvolk og gekk þeim seint ferðin. Loksins sáu þeir sorta mikinn fyrir stafni og það með að þetta var eyland. Þeir gengu á land og fóru þangað til þeir komu að tjaldi einu. Sáu þeir þar fríða konu sem sat á stóli og var að greiða hár sitt með gullkambi. Hún spurði þá hvert þeir væru að fara og hvert erindi þeirra væri. En þeir sögðu til hið sanna.

Hún sagði: "Það er þá líkt á komið með kóngi yðar og mér; því fyrir stuttu hef ég misst mann minn. Hann var yfirkóngur tuttugu smákónga; víkingar réðust á ríkið, kóngur féll, en ég flýði hingað."

Báðu þeir hennar svo til handa kóngi sínum og tók hún þeim málum vel. Síðan stigu þau öll á skip og gekk þeim ferðin vel heim.

Þegar kóngur sá til ferða þeirra lét hann aka sér í vagni til strandar og bauð hann drottningu að stíga í vagninn hjá sér og var þeim svo báðum ekið heim.

Með því kóngi geðjaðist vel að drottningu þessari hóf hann bónorð sitt til hennar og tók hún því vel. Lét hann þá efna til mikillar veislu og drakk brúðkaup sitt til hennar. Sigurður kóngsson skipti sér lítið af stjúpu sinni og vildi sem minnst eiga saman við hana að sælda.

Nú líður og bíður þangað til drottning verður veik og þótti kóngi það illt. Spurði hann þá drottningu hvort þetta mundi verða helsótt eða skrópasótt. En hún lést ætla að það mundi verða helsótt og bað hún kóng að gera það fyrir sig að láta Sigurð son sinn vaka yfir sér þrjár fyrstu næturnar í herbergi því sem hún tók til þegar hún væri dáin.

Fór nú svo sem drottning gat til að þetta var helsótt og lét kóngur flytja lík hennar í herbergi það sem hún hafði til tekið og búa um það eins og hún hafði sagt fyrir. Síðan bað kóngur son sinn að vaka yfir líkinu, en hann mæltist undan því í fyrstu. Kóngur varð þá byrstur við hann og skipaði honum það svo Sigurður þorði ekki annað en lofa að gera það.

En af því hann var bæði myrkfælinn og líkhræddur fór hann til Helgu karlsdóttur og bað hana að fá Bangsímon föður sinn til að vaka fyrir sig. Karl var tregur til þess í fyrstu, en lét þó til leiðast og hét að vaka fyrstu nóttina; fór hann svo heim í herbergi það sem líkið lá í um kvöldið.

En þegar hann kom þar inn spyr drottning: "Hver er þar?"

"Bangsímon karl í garðshorni," segir hann.

"Svei þér, skömmin þín; ekki átt þú að vaka yfir mér; Sigurður kóngsson á að vaka yfir mér. Eru fölir fætur mínir?" segir hún.

"Fölir svo sem grasstrá," segir hann.

"Þá er best að bera sig til," segir hún.

Með það reis hún upp af líkbörunum og réðst á Bangsímon og áttust þau við allt til dags.

Þegar dagur rann lagðist hún fyrir eins og áður, en karl fór heim í kot sitt. Allt eins fór aðra nóttina og eftir það neitaði karl með öllu að vaka hjá henni þriðju nóttina, en gerði það þó fyrir bænastað dóttur sinnar að vera þar þá einu nóttina sem eftir var. En áður en hann fór sagði hann þeim Sigurði og Helgu að þau mættu giftast að þremur árum liðnum ef hann yrði ekki kominn aftur innan þess tíma.

Fór karl svo heim í kóngsríki og í herbergi það sem líkið var í og fórust þeim drottningu og honum sömu orð í milli og áður og glímdu síðan til dags.

Þegar dagur rann varð hún að gammi, en hann að flugdreka; flugust þeir á í loftinu og flugu yfir láð og lög uns þau komu að landi einu; þar varð drottning undir í skiptunum og ætlaði karl að bíta hana á barkann. Baðst hún þá friðar og hét karli að launa honum lífgjöfina þegar hún væri orðin kóngsdóttir í því ríki.

"Hvernig ætlar þú að fara að því?" segir karl.

"Ég ætla að gera mig að dálitlu barni og láta kónginn finna mig þegar hann fer á dýraveiðar," segir hún.

Karl lét hana þá lausa og fór hún í skóg einn mikinn skammt þaðan.

Næsta dag eftir fór kóngurinn í ríkinu á veiðar og fann í skóginum frítt meybarn; tók hann það heim með sér og ól það upp sem eigin dóttur sína því þau kóngur og drottning voru áður barnlaus. Mær þessi dafnaði svo fljótt að furðu gegndi.

Karlinn Bangsímon hafði komið til kóngshallar og dvaldist þar; var hann látinn berja fisk og gera annað slíkt.

Þegar fram liðu stundir tók fósturdóttir kóngsins upp á því að bíta sig í fingurna svo blæddi úr; sagði hún að karlinn sem hérna væri færi svona með sig. Þótti kóngi og drottningu mjög fyrir við karl; en þó var hann ekki rekinn burtu að heldur.

Einu sinni þegar kóngsdóttir þessi var á gangi ein sér spurði Bangsímon hana nær hún ætlaði að launa sér lífgjöfina. Hún lést mundi gera það þegar hún væri orðin kóngsdrottning þar í ríkinu.

"Hvernig ætlarðu að fara að því?" segir karl.

"Ég ætla," segir hún, "að biðja drottninguna að sýna mér gripasafnið því hún lætur allt eftir mér. ég ætla að láta hana fara upp stigann á undan mér sem þangað liggur upp; en sjálf ætla ég á eftir og þegar hún er komin í efstu stigarimina ætla ég að kippa stiganum undan henni svo hún hálsbrotni, dysja hana þar undir stiganum, fara í fötin hennar, og svo ímyndar kóngurinn sér að ég sé konan hans."

Síðan skildu þau karl.

Fám dögum síðar saknaði kóngur dóttur sinnar og sagði drottning að líkast væri að fiskakarlinn sem hefði einlægt verið að hrekkja hana hefði séð fyrir henni. Var karl þá tekinn fastur og átti að leiða hann á bál og brenna hvernig sem hann bar það af sér að hann hefði drepið kóngsdóttur.

Var hann síðan leiddur að bálinu og voru þau kóngur og drottning þar við einnig. En áður en karli væri hrundið á bálið baðst hann þess að kóngur veitti sér eina bæn og þó ekki líf. Kóngur hét honum því. Bað karl þá drottningu að segja ævisögu sína. Hún sagði það væri fljótgert því hún hefði verið kóngsdóttir og síðan hefði hún gifst kónginum sem hún ætti nú og síðan vissu allir um framferði sitt.

Karl sagði þá upphátt alla ævi hennar frá því hún kom þar á land. Brást hún þá í flugdreka líki og flaug á karlinn. En hann tók belg undan skikkju sinni og kastaði yfir höfuð henni svo hún lenti á bálinu og brann.

Réð karl þá kóngi til að láta grafa upp hjá stiganum sem lá upp í gripasafnið. Var það svo gert og fannst allt eins og karl hafði frá sagt; þakkaði kóngur karli með mörgum fögrum orðum að hann hefði frelsað sig frá þessari ókind, gaf honum skip og menn á og sigldi karl síðan heimleiðis.

En ef Sigurði er það að segja að hann hafði misst föður sinn meðan Bangsímon var erlendis og hafði tekið við ríkisstjórn. Þegar karl kom heim var Sigurður að halda brúðkaup sitt til Helgu; því þá voru liðin þrjú ár frá því karl fór að heiman; varð þar því hinn mesti fagnafundur.

Lifðu þau hjón síðan lengi saman með veg og virðingu og lýkur svo sögunni af Bangsímon.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar - Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)

BÚKOLLA  -  II

Einu sinni voru karl og kerling í koti sínu. Þau áttu einn son, en þótti ekkert vænt um hann. Ekki voru fleiri menn en þau þrjú í kotinu. Eina kú áttu þau karl og kerling; það voru allar skepnurnar. Kýrin hét Búkolla.

Einu sinni bar kýrin, og sat kerlingin sjálf yfir henni. En þegar kýrin var borin og heil orðin, hljóp kerling inn í bæinn.

Skömmu seinna kom hún út aftur til að vitja um kúna. En þá var hún horfin. Fara þau nú bæði, karlinn og kerlingin, að leita kýrinnar og leituðu víða og lengi, en komu jafnnær aftur.

Voru þau þá stygg í skapi og skipuðu stráknum að fara og koma ekki fyrir sín augu aftur, fyrr en hann kæmi með kúna; bjuggu þá strák út með nesti og nýja skó, og nú lagði hann á stað eitthvað út í bláinn.

Hann gekk lengi, lengi, þangað til hann settist niður og fór að éta. Þá segir hann: "Baulaðu nú, Búkolla mín, ef þú ert nokkurs staðar á lífi."

Þá heyrir hann, að kýrin baular langt, langt í burtu.

Gengur karlsson enn lengi, lengi. Sest hann þá enn niður til að éta og segir: "Baulaðu nú, Búkolla mín, ef þú ert nokkurs staðar á lífi."

Heyrir hann þá, að Búkolla baular, dálítið nær en í fyrra sinn.

Enn gengur karlsson lengi, lengi, þangað til hann kemur fram á fjarskalega háa hamra. Þar sest hann niður til að éta og segir um leið : "Baulaðu nú, Búkolla mín, ef þú ert nokkurs staðar á lífi."

Þá heyrir hann, að kýrin baular undir fótum sér. Hann klifrast þá ofan hamrana og sér í þeim helli mjög stóran. Þar gengur hann inn og sér Búkollu bundna undir bálki í hellinum. Hann leysir hana undir eins og leiðir hana út á eftir sér og heldur heimleiðis.

Þegar hann er kominn nokkuð á veg, sér hann, hvar kemur ógnarstór tröllskessa á eftir sér og önnur minni með henni. Hann sér, að stóra skessan er svo stórstíg, að hún muni undir eins ná sér.

Þá segir hann: "Hvað eigum við nú að gera, Búkolla mín?"

Hún segir: "Taktu hár úr hala mínum, og leggðu það á jörðina."

Hann gjörir það. Þá segir kýrin við hárið: "Legg ég á, og mæli ég um, að þú verðir að svo stórri móðu, að ekki komist yfir nema fuglinn fljúgandi."

Í sama bili varð hárið að ógnastórri móðu.

Þegar skessan kom að móðunni, segir hún: "Ekki skal þér þetta duga, strákur. Skrepptu heim, stelpa," segir hún við minni skessuna, "og sæktu stóra nautið hans föður míns."

Stelpan fer og kemur með ógnastórt naut. Nautið drakk undir eins upp alla móðuna.

Þá sér karlsson, að skessan muni þegar ná sér, því hún var svo stórstíg.

Þá segir hann: "Hvað eigum við nú að gera, Búkolla mín?"

"Taktu hár úr hala mínum, og leggðu það á jörðina," segir hún.

Hann gerir það. Þá segir Búkolla við hárið: "Legg ég á, og mæli ég um, að þú verðir að svo stóru báli, að enginn komist yfir nema fuglinn fljúgandi."

Og undir eins varð hárið að báli.

Þegar skessan kom að bálinu, segir hún: "Ekki skal þér þetta duga, strákur. Farðu og sæktu stóra nautið hans föður míns, stelpa," segir hún við minni skessuna.

Hún fer og kemur með nautið. En nautið meig þá öllu vatninu, sem það drakk úr móðunni, og slökkti bálið.

Nú sér karlsson, að skessan muni strax ná sér, því hún var svo stórstíg.

Þá segir hann: "Hvað eigum við nú að gera, Búkolla mín?"

"Taktu hár úr hala mínum, og leggðu það á jörðina," segir hún.

Síðan segir hún við hárið: "Legg ég á, og mæli ég um, að þú verðir að svo stóru fjalli, sem enginn kemst yfir nema fuglinn fljúgandi."

Varð þá hárið að svo háu fjalli, að karlsson sá ekki nema upp í heiðan himininn.

Þegar skessan kemur að fjallinu, segir hún: "Ekki skal þér þetta duga, strákur. Sæktu stóra borjárnið hans föður míns, stelpa!" segir hún við minni skessuna.

Stelpan fer og kemur með borjárnið. Borar þá skessan gat á fjallið, en varð of bráð á sér, þegar hún sá í gegn, og tróð sér inn í gatið, en það var of þröngt, svo hún stóð þar föst og varð loks að steini í gatinu, og þar er hún enn.

En karlsson komst heim með Búkollu sína, og urðu karl og kerling því ósköp fegin.

BÚKOLLA  -  I

Einu sinni var karl og kerling í garðshorni; þau áttu þrjár dætur; þær hétu Sigríður, Signý og Helga. Karli og kerlingu þótti vænt um Sigríði og Signýju, en ekkert þótti þeim vænt um Helgu, og lá hún ávallt í öskustó.

Það er mælt, að karl og kerling ættu engan grip í eigu sinni nema kú eina, sem Búkolla hét. Hún var sá dánumannsgripur, að þó hún væri mjólkuð þrisvar á dag, þá mjólkaði hún ekki minna en fjörutíu merkur í hvert sinn. Karl reri til fiskjar á degi hverjum og reri alltaf á keraldi, og á hverjum degi flutti Sigríður dóttir hans honum mat á fiskimið og flutti hann einnig á keraldi.

Það bar einu sinni til í garðshorni, að kýrin Búkolla hvarf, svo enginn vissi, hvað af henni varð. Ræða þau nú um það karl og kerling, hvað úr skuli ráða, og verður það, að Sigríður er send á stað að leita og látin hafa nesti og nýja skó.

Hún gengur lengi, þar til hún kemur á einn hól; þar borðar hún og mælti: "Baulaðu, kýrin Búkolla, ef ég á að finna þig."

En ekki baular kýrin.

Nú gengur hún á annan hól, borðar þar og mælti: "Baulaðu, kýrin Búkolla, ef ég á að finna þig."

En ekki baular hún að heldur.

Hún gengur á þriðja hólinn, borðar þar og mælti síðan: "Baulaðu, kýrin Búkolla, ef ég á að finna þig."

Þá baular kýrin langt frá uppi í fjalli. Sigríður gengur upp í fjallið, þar til hún kemur að hellisdyrum. Hún gengur í hellinn. Þar sér hún, að eldur logar á skíðum, kjötpottur er yfir eldi og kökur á glóðum. Þar er og Búkolla og stendur við töðustall og er bundin með járnhlekkjum.

Sigríður tekur köku af eldi og kjötbita úr pottinum og snæðir. Hún ætlar að leysa Búkollu, en getur ekki, og sest hún þá undir kverk hennar og klórar henni.

Að litlum tíma liðnum fer hellirinn að skjálfa, og kemur tröllskessa mikil í hellinn. Hún mælti: "Þú ert þá komin hér, Sigríður karlsdóttir, þú skalt ekki lifa lengi, þú hefur stolið frá mér."

Skessan tekur hana þá, snýr úr hálsliðnum og hendir búknum í gjótu í hellinum.

Víkur nú sögunni heim í garðshorn. Karl og kerlingu fer að lengja eftir Sigríði og ætla hún muni nú dauð. Þau ráða þá af að senda Signýju að leita að Búkollu, og fer hún af stað. Verða nú forlög hennar eins og Sigríðar að öllu leyti, og seinast drepur skessan hana í hellinum.

Nú biður Helga karl og kerlingu að lofa sér að leita að Búkollu. En þau halda það verði til lítils, þegar hinar góðu gulldætur sínar hafi ekki getað fundið hana og séu nú líklegast dauðar.

Það verður þó, að Helga fær að fara. Hún fær skrápskinnsskó á fæturna og í nestið fær hún bræðing, roð, ugga og skófir.

Hún gengur nú lengi, þangað til hún kemur á hól nokkurn. Þá mælti hún: "Hér hafa systur mínar borðað, hér skal ég borða líka."

Fer hún nú að naga úr nesti sínu. Síðan mælti hún: "Baulaðu, kýrin Búkolla, ef ég á að finna þig."

En ekki baular kýrin.

Nú gengur hún á annan hól og fór eins að og á fyrra hólnum.

Hún gengur á þriðja hólinn. Þá mælti hún: "Hér hafa systur mínar borðað, hér skal ég borða líka."

Þegar hún hefur borðað, mælti hún: "Baulaðu, kýrin Búkolla, ef ég á að finna þig."

Þá heyrir hún, að Búkolla baular uppi í fjalli. Hún gengur upp í fjallið á hljóðið. Loksins kemur hún að hellisdyrum. Hún gengur í hellinn. Þar stendur kjötpottur yfir eldi, og kökur eru á glóðum. Hún hagræðir kökunum, snerpir á undir pottinum, en tekur ekkert og sest síðan hjá Búkollu, sem þar stendur við töðustall.

Litlu síðar heyrir hún hark úti, og hellirinn fer að skjálfa. Síðan kemur tröllskessa í hellinn, mikil vexti og ærið fasmikil. Hún mælti til Helgu: "Þú ert þá komin hér, Helga karlsdóttir; þú skalt nú lifa, því þú hefur engu stolið frá mér."

Líður nú nóttin, og gefur skessan Helgu mat.

Nú ætlar skessa út á skóg til veiða um daginn; þá mælti hún til Helgu: "Þú skalt nú vinna nokkuð í dag: þú skalt sækja brjóstnál, sem ég átti, þegar ég var heimasæta hjá Daladrottningu systur minni."

Helga spurði, hvar hún væri.

"Það máttu segja þér sjálf," mælti skessan, "og ef þú verður ekki komin með hana í kvöld, þá drep ég þig."

Fer nú skessan, en Helga er ráðalaus og sest nú fram í hellisdyr og grætur.

Þá kemur til hennar maður, æði-ófrýnilegur á að líta. Hann var í skorpnum skinnstakki, sem náði á ristar að framan, en á herðablöð að aftan. Horinn náði úr nefinu og niður á tær. Hann spyr, af hverju hún gráti. Hún kvað það vera til lítils að segja honum það, hann mundi lítið geta úr því bætt.

"Ég veit, hvað að þér gengur," segir hann, "og ef þú vilt kyssa mig í kvöld, þá skal ég hjálpa þér að ná nálinni."

Hún kveðst skuli gera það. Helga spyr hann að nafni, en hann kvaðst heita Dordingull. Þau ganga nú bæði frá hellinum, þangað til þau koma að litlu húsi. Við dyrnar á húsinu er páll og reka. Þá segir Dordingull: "Páll, sting þú; reka, moka þú."

Þá taka þau páll og reka til starfa, þangað til þau koma niður að nálinni. Tekur þá Dordingull hana upp og segir, að hér sé nú nálin, og spyr Helgu, hvort hún vilji nú ekki kyssa sig; en það segist hún ekki geta.

Fer nú Helga heim í hellinn og leggur brjóstnálina í rúm skessu. Um kvöldið kemur skessa heim og spyr, hvar nálin sé.

"Hún er í rúmi þínu," segir Helga.

"Vel er unnið," mælti skessa, "en varla muntu hafa verið ein í ráðum."

Næsta morgun segir skessa: "Verk hef ég ætlað þér í dag, Helga: þú skalt sækja tafl, sem ég á hjá Daladrottningu systur minni; hef ég lengi viljað fá það, en ekki fengið."

Helga spyr, hvar Daladrottning sé.

"Það máttu segja þér sjálf," mælti skessa, "og ef þú kemur ekki með taflið, skal ég drepa þig."

Fer nú skessa burt, en Helga situr eftir ráðalaus og sest í hellisdyrnar og grætur.

Þá kemur þar Dordingull og kveðst muni hjálpa henni, ef hún kyssi sig í kvöld. Helga kveðst fegin vilja ganga að þeim kostum og þó meira væri.

Síðan ganga þau frá hellinum og ganga nú lengi, þangað til þau sjá höll mikla nokkuð langt frá. "Í þessari höll," segir Dordingull, "býr nú Daladrottning. Skaltu nú fara þangað, og mun hún taka þér vel og fá þér taflið. Hún mun bera fyrir þig mat, en þú skalt engan bita borða, en þrjá bita skaltu taka og stinga í vasa þinn, og vel skaltu signa borðbúnaðinn, þegar þú ert setst undir borð. Þegar þú ert komin á stað, mun hún senda á eftir þér þrjá varga, og skaltu þá fleygja sínum bitanum í hvern."

Fer nú Helga til hallarinnar. Daladrottning tekur henni vel og ber fyrir hana mat á borð. Kveðst hún vita, í hvaða erindum hún sé.

En þegar allt er á borð borið, segir Daladrottning: "Skerðu hana, gaffall, sting þú hana, hnífur, og gleyptu hana, dúkur."

Þá svaraði hnífurinn, gaffallinn og dúkurinn: "Við getum það ekki, hún Helga signdi okkur svo vel."

Nú fór Daladrottning frá Helgu um stund; tekur hún þá þrjá bita og stingur þeim í vasa sinn, en ekkert borðaði hún sjálf.

Daladrottning fær nú Helgu taflið, og fer hún síðan af stað. Þegar hún er komin nokkuð frá höllinni, koma þrír vargar á eftir henni, og telur hún víst, að þeir muni eiga að ráða sér bana. Helga tekur bitana og kastar fyrir þá, en vargarnir éta sinn hver og detta þegar dauðir niður.

Helga fer nú leiðar sinnar og í hellinn og leggur taflið í rúm skessunnar.

Um kvöldið kemur skessan heim og spyr Helgu, hvar taflið sé. Hún segir það sé í rúminu.

"Vel er unnið," mælti skessan, "en það grunar mig, að þú sért ekki ein í ráðum."

Næsta morgun kveðst skessan hafa ætlað Helgu starf í dag. "Þú skalt," segir hún, "elda fyrir mig, búa um rúmið mitt og hella úr koppnum mínum og vera búin í kvöld, ella mun ég drepa þig."

Helga kvað þetta hægt verk vera. En þegar skessan er farin, ætlar Helga að fara að búa um rúmið, en þá eru fötin föst, og þegar hún ætlar að taka pottinn, þá er hann fastur, og koppurinn er líka fastur.

Nú sest hún í skáladyrnar og grætur. Þá kemur Dordingull og bauð henni hjálp, ef hún kyssti sig í kvöld. Hún lofar því.

Fer Dordingull að búa um og elda, og er allt laust fyrir honum. Hann lætur sjóðandi bikketil undir rúm hennar og segir Helgu, að í ketilinn muni hún detta, þegar hún setjist á rúmið, því í kvöld muni hún verða þreytt og éta mikið, en undir kodda hennar sé fjöregg, sem hún skuli brjóta á ásjónu hennar, í því hún falli í ketilinn, og þá skuli hún nefna sig, ef hún vilji.

Dordingull fer nú burt. Þegar skessan kemur heim um kvöldið, segir hún, að vel sé unnið, en undarlegt sé, ef hún sé ein í ráðum. Hún sest á rúmið og fellur í ketilinn. Helga sprengir þá eggið á ásjónu hennar og nefnir Dordingul. Hann kemur þegar.

Skessan lætur þar líf sitt, og brenna þau hana upp. Verða þá dynkir miklir, svo Helga verður hrædd og kyssir Dordingul þrjá kossa; segir hann, að Daladrottning sé nú að drepast líka, því þær hafi átt sama fjöreggið báðar.

Dordingull og Helga sváfu nú saman um nóttina, en um morguninn varð Helga þess vör, að fríður kóngsson var fyrir ofan hana í rúminu, en hamurinn þar hjá. Hún dreypir á kóngsson, en brennir haminn; hafði Dordingull verið kóngsson í álögum. Hann átti nú Helgu fyrir konu.

Þau tóku það, sem fémætt var í hellinum, og þar á meðal Búkollu; svo tóku þau líka allt fé úr höll Daladrottningar, sem var býsna mikið. Þau fóru síðan utan, Dordingull og Helga, og settust að í ríki föður hans, en að honum önduðum erfðu þau ríkið.

Þau lifðu lengi eftir þetta, og var sambúð þeirra hin besta; og lýkur svo þessari sögu.

BRJÁMS  SAGA

Það var einu sinni að kóngur og drottning réðu fyrir ríki sínu. Þau voru rík og mektug og vissu varla aura sinna tal. Þau áttu eina dóttur; hún ólst upp sem flest önnur sögubörn. Þar bar hverki til titla né tíðinda, frétta né frásagna í þann tíð nema logið væri.

Karl og kerling bjuggu í garðshorni. Þau áttu sjö syni og eina kú til bjargar; hún var so væn að hana þurfti að mjólka þrisvar á dag og gekk hún sjálf heim úr haganum um miðdegið.

Það var einu sinni að kóngur reið á jagt með sveina sína; þeir riðu hjá nautaflokki kóngs; þar var kýr karls saman við.

Kóngur talaði til og sagði: "Væna kú á ég þarna."

"Ekki er það yðar kýr, herra," sögðu sveinarnir, "það er kýr karls í kotinu."

Kóngur sagði: "Hún skal verða mín." Síðan reið kóngurinn heim.

En þegar hann var setstur til drykkju talaði hann til um kúna og vildi senda menn til karls að fala hana fyrir aðra. Drottningin bað hann að gjöra það ekki því þau hefði ekki neitt annað til bjargar.

Hann hlýddi því ekki og sendi þrjá menn að fala kú karls. Karl var úti og börn hans öll; þeir skiluðu fyrir kónginn að hann vildi kaupa kú hans fyrir aðra.

Karl sagði: "Mér er ekki mætari kýr kóngs en mín."

Þeir leituðu fast á, en hann lét ekki af þangað til þeir drápu hann. Þá tóku öll börnin til að gráta nema sá elsti sonurinn sem hét Brjám. Þeir spurðu börnin hvar þau hefði tekið sárast; þau klöppuðu öll á brjóstið nema Brjám, hann klappaði á rassinn á sér og glotti. Þeir drápu öll börnin sem á brjóstið klöppuðu, en sögðu það gilti einu þó hitt greyið lifði því hann væri vitlaus.

Kóngsmenn gengu heim og leiddu með sér kúna, en Brjám gekk inn til móður sinnar og sagði henni tíðindin; hún bar sig illa. Hann bað hana að gráta ekki, þau tæki ekki mikið upp á því; hann skyldi bera sig að gjöra svo sem hann gæti.

Það var so einu sinni að kóngur var að láta smíða skemmu dóttur sinni og hafði hann fengið smiðunum gull að gylla hana bæði utan og innan. Brjám kom þar með fánahátt sinn.

Þá sögðu kóngsmenn: "Hvað leggur þú hér gott til, Brjám?"

Hann sagði: "Minnki um mælir mikinn, piltar mínir," og so gekk hann í burt.

En gullið sem þeim var fengið til að gylla með minnkaði so það dugði ekki meir en til helminga.

Þeir sögðu kóngi til; hann hélt þeir hefði stolið því og lét hengja þá. Þá fór Brjám heim og sagði móður sinni.

"Ekki áttirðu so að segja, sonur minn," sagði hún.

"Hvað átti ég þá að segja, móðir mín?"

"Vaxi um þrjá þriðjungana! áttirðu að segja."

"Ég skal segja það á morgun, móðir mín."

Hann fór so heim um morguninn eftir, mætti þeim sem báru lík til grafar.

Þeir sögðu: "Hvað leggur þú hér gott til, Brjám?"

"Vaxi um þrjá þriðjungana, piltar mínir!" sagði hann.

Líkið óx so þangað til þeir felldu það niður. Brjám fór heim og sagði henni frá.

"Ekki áttirðu so að segja sonur minn," sagði hún.

"Hvað átti ég þá að segja, móðir mín?" sagði hann.

"Guð friði sál þína hinn dauði! áttirðu að segja," sagði hún.

"Ég skal segja það á morgun móðir mín," sagði hann.

Hann fór so heim um morguninn að kóngsríki og sá hvar einn rakkari var að hengja hund; hann gekk til hans.

"Hvað leggur þú hér til gott, Brjám?" sagði hann.

"Guð friði sál þína hinn dauði!" sagði Brjám.

Rakkarinn hló að, en Brjám hljóp heim til móður sinnar og sagði henni.

"Ekki áttirðu so að segja sonur minn," sagði hún.

"Hvað átti ég þá að segja?" sagði hann.

"Hvört er þetta þjófsgreyið kóngsins að þú fer núna með? áttirðu að segja."

"Ég skal segja það á morgun móðir mín."

Hann fór so heim um morguninn; þá var verið að aka drottningunni í kringum borgina. Brjám gekk til þeirra.

"Hvað leggur þú hér til gott?" sögðu þeir.

"Er þetta nokkuð þjófsgreyið kóngsins, sem þið farið núna með piltar mínir?"

Þeir skömmuðu hann út, drottningin bannaði þeim og sagði þeir skyldi ekki leggja neitt til drengsins. Hann hljóp heim til móður sinnar og sagði henni frá.

"Ekki áttirðu so að segja, sonur minn," sagði hún.

"Hvörninn átti ég þá að segja móðir mín?" sagði hann.

"Er þetta nokkuð heiðurslífið kóngsins þið farið núna með? áttirðu að segja."

"Ég skal segja það á morgun, móðir mín," sagði hann.

So fór hann heim um morguninn og sá tvo menn sem voru að birkja kapal. Hann gekk til þeirra.

"Hvað leggur þú hér gott til Brjám?" sögðu þeir.

"Er þetta nokkuð heiðurslífið kóngsins þið farið núna með piltar minir?" sagði hann.

Þeir sveiuðu honum; hann hljóp heim til móður sinnar og sagði henni frá.

"Farðu ekki þangað lengur," sagði hún, "því ég veit aldrei nær en þeir drepa þig."

"Ekki drepa þeir mig móðir mín," sagði hann.

Það bar til einu sinni að kóngur skipaði mönnum sínum að róa til fiski; þeir ætluðu so að róa á tveimur skipum. Brjám kom til þeirra og bað þá að flytja sig; þeir sveiuðu honum í burt og hæddu hann; þó spurðu þeir hann að hvörnin hann ætlaði veður myndi verða í dag.

Hann horfði ýmist upp í loftið eða ofan í jörðina og sagði: "Vind og ei vindi! vind og ei vindi! vind og ei vindi."

Þeir hlógu að hönum og reru so fram á mið og hlóðu bæði skipin full, en þegar þeir fóru heimleiðis gjörði storm. Drukknuðu bæði skipin.

Þá bar ekkert til tíðinda fyrri en kóngur hélt veislu öllum sínum vinum og vildarmönnum. Brjám bað móður sína að lofa sér heim að vita hvað fram færi í veislunni.

Þegar allir voru setstir gekk Brjám út í smiðju og fór að smíða spýtur. Þeir sem komu spurðu hvað hann ætlaði að gjöra með þær.

Hann sagði: "Hefna pápa, ekki hefna pápa."

Þeir sögðu: "Þú ert ekki óþesslegur." So fóru þeir í burt.

Hann stálsetti spýtur sínar allar í oddinn og læddist so inn í höllina og negldi niður fötin allra þeirra sem við borðin sátu og fór so í burt; en þegar þeir ötluðu að standa upp um kvöldið, þá voru allir fastir og kenndi hvör um öðrum, þangað til hvör drap annan so ekki varð móður manns barn eftir.

Þegar drottningin heyrði það harmaði hún og lét grafa þá dauðu.

Brjám kom heim um morguninn og bauð sig til að verða þénari drottningar; hún varð því fegin því hún átti ekki mörgum á að skipa. Hönum fór það dáindis vel og varð það so af að hann átti kóngsdóttur og varð so kóngur og settist þar að ríki og lagði af allan gapahátt; og ekki kann ég þessa sögu lengri.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar - Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)

BÁRÁÐUR

 

"Þau fóru með hálft ellefta svín þangað og ætluðu að gæta þeirra." -

"Með hálft ellefta svín," segir Rauðskeggur, "það er ómögulegt. Annaðhvort hafa þau hlotið að vera tíu eða ellefu. Eða hvernig getur þú fullvissað mig um það, sonur góður, að það hafi verið hálft ellefta svín, sem þau fóru með?" -

"Ég segi þér það ekki, nema þú lofir mér að vera í sjö ár enn hjá móður minni," segir Báráður.

"Það má ég alls ekki," mælti Rauðskeggur, "því að þá verður þú orðinn mitt ofurefli."

Hvort sem þeir þráttuðu lengur eða skemur um þetta, þá fór svo að lokum, að Rauðskeggur lofaði Báráði að vera sjö ár enn hjá móður sinni, ef hann segði sér, hvernig það væri lagað með svínin. Báráður er þá ekki seinn á sér, hleypur inn í svínastíuna, tekur hálfa svínið, fleygir því í Rauðskegg og segir: "Þarna er hálft svín, hinn helminginn batt ég á bak á einu lifandi svíni, svo að þau fóru með hálft ellefta svín út í skóginn." -

"Ó, svei kerlingunni, sem soðið drakk og beinin át. Hvorki ætlaðist ég til, að í þér yrði aflið né vitið," segir Rauðskeggur og rýkur af stað.

"Blessuð veri móðir mín fyrir það," segir Báráður og sat nú inni, þar til karl og kerling komu heim. Urðu þau mjög glöð, þegar þau sáu Báráð og spurðu, hvort enginn hefði komið. Hann sagði þeim sem var og það með, að Rauðskeggur ætlaði að lofa honum að vera hjá þeim sjö ár enn. Gleði þeirra karls og kerlingar var ósegjanlega mikil yfir þessu óvænta láni.

Skammt frá kotinu var kóngsríki. Þangað gekk Báráður oft, því að honum þótti dauflegt heima. Bar þar margt fyrir augu, sem honum þótti gaman að sjá, en sérstaklega hafði hann gaman af að líta eftir öllu smíði, einkum húsasmíði.

Einu sinni fór hann til kóngsins og bað hann að gefa sér spýtur. Kóngur spurði, hvað hann ætlaði að gera með þær. Báráður kvaðst ætla að reyna að smíða hús úr þeim. Konungur gaf honum þá eins mikinn við og hann vildi í húsið og smíðatól. Tekur Báráður þá að flytja viðinn heim að kotinu og byrjar á hússmíðinni. Er hann að þessu smíði í sjö ár. Húsið var fremur óbrotið og lítið, með einum glugga, og lágu stigar tveir upp í hann, annar inni í húsinu, en hinn úti, og náðu þeir saman uppi í glugghúsinu.

Þegar þessi sjö ár eru liðin og afmælisdagurinn kemur, þegar Báráður er #21 árs, segir hann við karl og kerlingu: "Nú verður sjálfsagt ekkert undanfæri. Ég verð að fara með Rauðskegg, þegar hann kemur. Ég held, að það sé bezt, að þið séuð heima í dag, því að í sjálfu sér gildir það einu, hvort þið sjáið mig fara eða ekki."

Þau kváðust það gera mundu fyrir hans orð og óskuðu nú af heilum hug, að hann þyrfti ekki að fara frá þeim. Þau sitja nú öll inni og bíða átekta.

Áður langt er liðið á daginn, er barið. Báráður fer til dyra og sér, að Rauðskeggur er kominn. "Heill sértu, sonur góður," segir hann.

"Það sértu einnig, en ég er ekki þinn son, því að ég er sonur karls og kerlingar," segir Báráður.

"Já, svei kerlingunni, sem soðið drakk og beinin át. Hvorki ætlaðist ég til, að yrði í þér aflið né vitið." -

"Blessuð veri móðir mín fyrir það," segir Báráður.

"Ósköp ertu búinn að smíða þarna fallegt hús, sonur góður," segir Rauðskeggur.

"Og ekki held ég það geti nú heitið," segir Báráður. "Ég hef verið að dunda við þetta að gamni mínu." -

"Hvað ætlarðu annars að gera með húsið?" segir Rauðskeggur.

"Ég ætla að hafa það til þess að tala við hálfan inni og hálfan úti," segir Báráður.

"Tala við hálfan inni og hálfan úti. Hvernig ferðu að því, sonur góður?" -

"Það skal ég sýna þér. Gáttu hérna upp stigann," segir Báráður við Rauðskegg, en hljóp sjálfur inn í húsið og upp stigann, sem inni var, og var fljótari upp en karl. Þegar karl kemur upp í gluggann, beygir hann sig inn í húsið. En þá höggur Báráður með öxi þvert um bakið, svo að sundur tók manninn í miðju, en sinn veg féll hvor hlutinn. "Svona er nú farið að tala við hálfan inni og hálfan úti," segir Báráður.

Eftir það fór hann inn og sagði karli og kerlingu, hvernig komið var, og bað þau að hjálpa sér að brenna karlinn. Þau urðu glöð við þetta og þökkuðu Báráði mjög vel fyrir verkið. Var síðan gert bál mikið og Rauðskeggur á það lagður og brenndur upp til kaldra kola. Síðan fréttist þetta um kóngsríkið og kom til eyrna konungi. Honum þótti þetta svo snjallt af strák, að hann býður honum heim til sín og lætur kenna honum allt það, sem þá þótti fróðleikur í. Gekk það allt vel. Féll konungi mjög vel við Báráð, og svo fór, að hann gaf honum dóttur sína. Báráður tók svo við ríkisstjórn eftir tengdaföður sinn og ríkti vel og lengi. Þau kóngshjónin unnust hugástum, áttu börn og buru, og svo kann ég ekki þessa sögu lengri.

(Þjóðtrú og þjóðsagnir: Oddur Björnsson)

ÁSMUNDUR  KÓNGSSON  OG  SIGNÝ  SYSTIR  HANS

Eitt sinn réð konungur nokkur löndum; hann var kvæntur og átti tvö börn við konu sinni, son og dóttur; hét sonur hans Ásmundur, en Signý dóttir; þau voru mannvænlegust kóngabarna er menn höfðu spurn af á þeim tíma og voru þeim kenndar allar listir sem konungbornum börnum hæfði að kunna; ólust þau upp hjá föður sínum í miklu eftirlæti.

Kóngur gaf Ásmundi syni sínum eikur tvær sem stóðu úti á skógi og hafði hann það að skemmtun að hola þær innan og búa til Í þeim alls konar herbergi; gekk Signý oft með honum og dáðist að eikunum og vildi hún eiga þær með honum. Það lét hann eftir henni og bar hún þangað alls konar gimsteina og dýrgripi sem móðir hennar gaf henni.

Eitthvert sinn bar svo við að faðir þeirra fór í hernað, en á meðan tók drottning sótt og andaðist. Þá fóru systkinin út á skóg og settust í eikurnar; höfðu þau með sér nægan ársforða handa sér.

Nú er frá því að segja að í öðru landi ríkti kóngur einn; hann átti son er Hringur hét. Hringur hafði heyrt um vænleik Signýjar og ásetti sér að biðja hennar sér til handa; fær hann hjá föður sínum eitt skip til ferðar; gaf honum vel byri og kom við land þar sem Signý átti heima.

En sem hann ætlaði að ganga til hallar sér hann konu koma á móti sér forkunnar fríða og þóttist hann aldrei slíka séð hafa. Hann spurði hver þar færi, en hún kvaðst vera Signý kóngsdóttir. Hann spurði hana því hún færi ein. Hún sagði að það væri af sorg eftir móður sína, faðir sinn væri ekki heldur heima.

Kóngsson kvaðst hafa erindi til hennar fyrst svona væri komið, og væri það á þá leið að leita ráðahags við hana. Hún tók því vel, en bað hann til skipa ganga því hún kvaðst ætla lengra inn í skóginn; gengur hún nú til eikanna og rífur þær upp með rótum, leggur síðan aðra í bak, en aðra í fyrir, og ber þær til sjávar og veður með þær á skip út.

Gjörir hún sig fagra sem fyrri og segir kóngssyni að farangur sinn sé kominn; segist hún ekki annað fé eiga. Sigla þau nú heim og fagna foreldrar hans og systir honum vel. Hann fær Signýju fagran kastala og lætur setja eikurnar fyrir framan gluggana.

Eftir hálfan mánuð kemur hann út til hennar og segist innan fjórtán daga vilja gifta sig henni og fær henni um leið mjög vandað efni til brúðfata handa þeim báðum og skyldi hún sauma þau.

En er hann var burtu genginn kastar hún klæðunum á gólfið, ólmast svo og umsnýst; er hún þá orðin að versta flagði og segist ekki vita hvað hún eigi að gjöra við slíkt skart sem aldrei hafi á neinu snert nema að éta mannakjöt og bryðja hrossabein; ólmast hún nú enn meir og segist mega úr hungri deyja, því aldrei komi Járnhaus bróðir sinn með kisturnar eins og hann hafi lofað sér.

En í sama bili spretta þrjár fjalir upp úr kastalagólfinu og kemur þar upp jötunn með afarstóra kistu. Þau rífa bæði upp kistuna og er hún full með mannabúka; rífa þau það í sig og fer svo bróðir hennar niður aftur sama veg og sér engin vegsummerki á gólfinu. Þegar hún er búin að seðja sig ólmast hún enn meira en áður og þrífur klæðin og ætlar að rífa þau í sundur.

Nú er að segja frá kóngsbörnunum að þau eru í eikunum og hafa séð allar þessar aðfarir; biður þá Ásmundur Signýju að ganga út úr eikinni og ná klæðunum heldur en að heyra þessi óargalæti dag og nótt.

Signý gjörir það; saumar hún nú fötin á sex dögum sem best hún má, gengur síðan út með þau og kastar þeim á borðið. Skessan verður glöð við það.

Nú kemur kóngsson til hennar og fær hún honum fötin; dáðist hann að handbragði hennar og skildu þau með blíðu.

Skessan aðhefst nú allt hið sama sem fyrri þangað til Járnhaus kemur; sér nú Ásmundur allan þennan aðgang og gengur til fundar við kóngsson og biður hann að horfa um daginn á leik einn sem gjörist í kastala hinnar nýkomnu kóngsdóttur; verður honum flent við að heyra þetta um unnustu sína.

Þeir ganga nú báðir og fela sig á milli þilja þar sem þeir geta séð inn til hennar. Hamast hún nú sem fyrr og segir við Járnhaus þegar hann kemur: "Þegar ég er búin að eiga kóngsson skal ég lifa betur en nú, þá skal ég drepa allt pakkið í höllinni og koma með ætt mína, og þá held ég tröllin gleðji sig við mig og mann minn."

Verður kóngsson svo reiður við þetta að hann kveikir í kastalanum og brennir hann til kaldra kola. Ásmundur segir honum nú allt um eikurnar og undrast hann mjög fegurð Signýjar og þess sem þar inni var. Biður hann nú Signýjar systur Ásmundar, en Ásmundur systur Hrings; fara þau brúðkaup bæði fram. Ásmundur fer nú heim og til föður síns. Tóku þeir mágar ríki eftir feður sína og ríktu til ellidaga. Og lýkur svo þessari sögu.

(Þjóðsagnasafn Jóns Árnasonar - Textasafn Orðabókar Háskóla Íslands)

VATNSDROPINN

Eftir Hans Christian Andersen - í þýðingu Steingríms Thorsteinssonar

Þú munt víst þekkja stækkunargler, svona kringlótt sjóngler, sem gerir alla hluti hundrað sinnum stærri en þeir eru? Þegar maður tekur það og heldur því fyrir auganu og horfir á vatnsdropa úr tjörninni þarna úti, þá sér maður þúsundmörg undarleg dýr, sem maður sér annars aldrei í vatninu, en þau eru þar, og það er alls engin missýning. Það er líkast til að líta eins og diskur, fullur af marþvörum, sem stökkva hverjir innan um aðra. Þeir eru svo glefsandi og slíta kræklur og lappir, totur og skækla hverjir af öðrum, en eru þó glaðir og ánægðir eftir sínum hætti.

Nú var einu sinni gamall karl; almenningur kallaði hann Iða-Skriða, enda var það nafn hans. Hann vildi ætíð hafa það, sem bezt var úr hverjum hlut, og þegar það vildi ekki heppnast, þá hafði hann það með göldrum.

Nú situr hann einn dag og heldur stækkunarglerinu fyrir auganu og rýnir í vatnsdropa; hann var tekinn úr polli, sem stóð úti í skurðinum. En hvað iðaði og skreið í honum, því trúir enginn; öll þessi þúsund smádýr hentu sér og hoppuðu, rifu og toguðu hvert í annað og átu hvert annað.

"Já, -en þetta er, sannast að segja, viðbjóðslegt," mælti Iði-Skriði gamli. "Getur maður þá ekki fengið dýrin til að lifa í friði og gegna sínu?" Og hann var að hugsa um þetta, en komst enga leið, og var þá ekki annað fyrir en að galdra. "Ég verð að setja á þau lit, svo þau geti komið greinilega í ljós," sagði hann og lét eins og dálítinn dropa af rauðleitu víni í vatnsdropann, - en það var galdrablóð af langfínasta tagi á tvo skildinga, þá urðu öll þessi kynjadýr rósrauð á skrokkinn, - það var tilsýndar eins og heil borg, sem naktir villimenn bjuggu í.

"Hvað hefurðu þarna?" spurði annar gamall galdrakarl, sem hafði það til síns ágætis, að hann var nafnlaus.

"Takist þér að geta í kollinn, hvað það er," sagði Iði-Skriði, "þá skal ég láta þig fá það að gjöf, en það er ekki auðgetið, þegar maður veit það ekki."

Og galdrakarlinn nafnlausi horfði á í gegnum stækkunarglerið. Það var sannarlega eins og heil borg, þar sem allir voru á hlaupum allsberir. Það var hryllilegt, en það var ennþá hryllilegra að sjá, hvernig þeir rysktust og rifust, bitust og toguðu hver í anna. Það, sem neðst var, átti að verða efst, og það, sem efst var, átti að verða neðst. Sko, sko! þarna er einn, sem er fótlengri en ég; svei! fótinn af honum! Þarna er einn með ofurlítinn nabba bak við eyrað, en nabbinn kvelur hann, og þá skal hann kverjast af honum enn meir; og þeir hjuggu í hann og þeir toguðu hann og átu hann vegna nabbans. Einn sat þarna, hægur og stilltur eins og jómfrú, og óskaði einskis annars en að mega vera í friði og ró, en það fékk jómfrúin ekki, það varð að draga hana fram, og þeir toguðu í hana og rifu hana í sig.

"Þetta er ódáði skemmtilegt," sagði galdrakarlinn.

"Já, en hvað heldurðu að það sé?" mælti Iði-Skriði. "Geturðu ráðið þá gátu?"

"Hún er auðráðin," svaraði hinn, "Það er Kaupmannahöfn eða einhver önnur stórborg, þær eru allar hver annarri líkar. En stórborg er það."

"Það er forarvatn," sagði Iði-Skriði.

SÓLARGEISLINN  OG  FANGINN

Eftir Hans Christian Andersen - í þýðingu Steingríms Thorsteinssonar

Vér stöndum á hausttíma á kastalavíggarðinum og horfum út á sjóinn og eru þar fjöldamörg skip á siglingu. Vér horfum yfir til Svíastrandar hinum megin við sundið, þar sem hyllir undir hana í bjarma kvöldsólarinnar. Að baka til við oss er virkisbrekkan snarbrött og allt umhverfis oss eru stórvaxin tré, og gulnað laufið hrynur af greinunum, en fyrir neðan brekkuna standa skuggaleg hús með stauragirðingu og í kring og fyrir innan, þar sem varðmaðurinn spígsporar fram og aftur, er dimmt og þrengslalegt, en þó er enn dimmra í svartholinu með grindagluggunum fyrir. Þar fyrir innan sitja fjötraðir fangar, hinir verstu óbótamenn.

Einn geisli frá sólinni, sem er að setjast, skín inn í tómlegan fangaklefann. Sólin skín jafnt yfir vonda og góða. Fanginn horfir svipdimmur og hörkulegur á kaldan geislann og augnaráðið er ljótt. Dálítill fugl kemur fljúgandi að gluggagrindinni. Fuglinn syngur jafnt fyrir réttláta og rangláta, hann kvakar stuttlega: "ví, ví," situr kyrr um stund við grindina, reytir af sér eina fjöður og ýfir á sér fiðrið um háls og bringu - og vondi maðurinn hlekkjaði horfir á það, og mýkist þá svipurinn nokkuð, þó harður sé og ófrýnn. Það rennur upp bjartari hugsun í brjósti fangans, sem hann getur ekki sjálfur gert sér grein fyrir. En sú hugsun á eitthvað skylt við sólargeislann, sem skein inn í klefann til hans gegnum grindina, eitthvað skylt við ilminn af fjólunum, sem spretta svo grózkulega á vorin utan í virkisbrekkunni. Í þessu gellur við veiðihornsþytur. Fuglinn flýgur frá grindaglugga fangans, sólargeislinn hverfur, og aftur verður dimmt í klefanum, dimmt í hjarta vonda mannsins. En allt um það, sólin hefur náð að skína þangað inn, og fuglinn hefur náð að syngja þangað inn.

Hljómið áfram, fögru veiðihornstónar! Kvöldið er unaðsblítt og hafið kyrrt og spegilfagurt.

PRINSESSAN  Á  BAUNINNI

Eftir Hans Christian Andersen - í þýðingu Steingríms Thorsteinssonar

Einu sinni var prins. Hann vildi fá prinsessu fyrir konu en það átti að vera sönn prinsessa. Hann ferðaðist því um veröld víða til þess að finna eina slíka, en alls staðar var eitthvað að. Nóg var af prinsessum, en hvort það væru sannar prinsessur, það gat hann ekki almennilega komizt fyrir, því að alltaf var eitthvað, sem ekki stóð alls kostar heima. Kom hann svo heim aftur úr þessu ferðalagi og var hnugginn mjög, því hann vildi svo gjarnan eignast sanna prinsessu.

Eitt kvöldið gerði vonzkuveður og gengu þrumur og eldingar. Það rigndi eins og hellt væri úr fötum. Það var afskaplegt. Þá var barið á borgarhliðið, og gamli kóngurinn fór ofan sjálfur til að ljúka upp.

Það var prinsessa, sem stóð fyrir utan. En hvílík ósköp voru að sjá hana, eins og hún var til reika af rigningunni og illvirðinu! Vatnið rann niður úr hári hennar og fötum, það rann inn um tána á skónum hennar og út um hælinn og samt sagðist hún vera sönn prinsessa.

Já, við skulum nú ekki vera lengi að ganga úr skugga um það, hugsaði drottningin gamla með sér, en sagði ekki neitt. Fór hún svo inn í svefnherbergið, tók öll sængurfötin upp úr rúminu og lét baun ofan á rúmbotninn, tók síðan tuttugu dýnur og lagði ofan á baunina, og í tilbót tuttugu dúnsængur og hlóð þeim ofan á dýnurnar.

Þar átti nú prinsessan að hvílast um nóttina.

Um morguninn spurðu þau hana, hvernig henni hefði sofnazt.

"O, tarna var ljóta nóttin," sagði prinsessa. "Mér hefur varla komið dúr á auga alla nóttina. Hamingjan má vita, hvað hefur verið í rúminu! Ég hef haft eitthvað hart undir mér, svo ég er bæði blá og marin um allan kroppinn. Þvílík skelfing!"

Nú gátu þau séð að þetta var sönn prinsessa, þar sem hún hafði orðið vör við baunina í gegnum tuttugu dýnur og tuttugu dúnsængur. Svo hörundsár gat engin verið nema sönn prinsessa.

Prinsinn gekk að eiga hana, því að nú vissi hann, að hún var sönn prinsessa, og baunin var látin í gersemasafnið og þar er hún enn til sýnis, nema ef einhver skyldi hafa tekið hana.

Jæja, börnin góð! Þetta er nú áreiðanlega sönn saga.

LITLI  KLÁUS  OG  STÓRI  KLÁUS

Einu sinni bjuggu í þorpi nokkru tveir menn samnefndir. Báðir hétu Kláus, en annar þeirra átti fjóra hesta og hinn ekki nema einn. Til þess nú að greina þá í sundur, kölluðu menn þann, sem fjóra hestana átti, stóra Kláus, en hinn litla Kláus, sem átti ekki nema einn hestinn. Nú skulum við heyra, hvernig þeim farnaðist báðum, því þetta er sönn saga.

Liðlanga vikuna varð litli Kláus að plægja fyrir stóra Kláus og lána honum eina hestinn, sem hann átti; þar kom á móti, að stóri Kláus hjálpaði hinum með öllum sínum fjórum, en það var ekki nema einu sinni í viku, - á sunnudögunum. Það kynni nú að vera, að hann litli Kláus léti keyrið smella duglega yfir öllum fimm hestunum; það gat svo heitið, að þetta væru hans hestar á þeim eina degi. Sólin skein svo yndisfagurt, og allar klukkur í kirkjuturninum hringdu til messu. Fólkið var prúðbúið, og hver maður gekk með sálmabók undir hendinni í guðshús til að heyra prestinn prédika, og allir horfðu á litla Kláus, sem var að plægja með fimm hestum. Og hann varð þá svo hróðugur og ánægður, að hann smellti aftur með keyrinu og kallaði: "Hott, hott, allir mínir hestar!"

"Svona máttu ekki tala," sagði stóri Kláus, "Það er ekki nema einn hesturinn, sem þú átt."

En jafnharðan er einhver gekk aftur fram hjá á leið til kirkjunnar, þá mundi litli Kláus ekki eftir, að hann mátti ekki segja þetta, og kallaði: "Hott, hott, allir mínir hestar!"

"Já, nú ætla ég að biðja þig að hætta þessu," sagði stóri Kláus, "því ef þú segir þetta einu sinni enn, þá slæ ég hestinn þinn í ennið, svo að hann skal liggja dauður eftir."

"Svei mér þá ef ég skal segja það oftar", sagði litli Kláus. En þegar svo einhverjir gengu fram hjá og heilsuðu honum með því að kinka til hans kolli, þá varð hann svo ofurfeginn og fannst það eitthvað svo mannalegt, að hann hafði fimm hesta til að plægja með, og gerði þá smell með keyrinu og kallaði: "Hott, hott, allir mínir hestar!"

"Ég skal hotta á hestana þína," sagði stóri Kláus og tók tjóðurhnallinn og laust þennan eina hest, sem litli Kláus átti, svo mikið högg í ennið, að hann byltist til jarðar og var steindauður.

"Æ, nú á ég engan hest framar!", sagði litli Kláus og fór að gráta. Síðan fláði hann hestinn, tók hána og lét hana hanga úti, þangað til hún var vel vindþurrkuð. Síðan tróð hann henni í poka, kippti honum á bak sér og sneri á leið til borgarinnar til að selja þar hána.

Það var löng gönguleið sem hann átti fyrir höndum, og lá um skóg nokkurn mikinn og dimman, og nú gerði hræðilegt illviðri. Hann villtist alveg af leið, og áður en hann komst á rétta götu aftur, var orðið kvöldsett og lengra en svo til borgarinnar eða heim til hans aftur, að hann gæti komizt það áður en náttaði.

Rétt við þjóðgötuna stóð bóndagarður mikill; þar var stofuhús og útihlerar fyrir gluggum, og lagði út birtu innan frá að ofan til. "Hér get ég líklega fengið að vera," hugsaði litli Kláus og drap högg á dyr.

Bóndakonan lauk upp, en þegar hún heyrði, hvað hann vildi, þá sagði hún honum, að hann gæti farið sína leið, maðurinn sinn væri ekki heima og hún tæki ekki á móti gestkomendum.

"Nú, þá verð ég að liggja úti," sagði litli Kláus, og bóndakonan skellti dyrunum harkalega aftur beint framan í hann.

Rétt hjá stóð stóreflis heystakkur, en í sundinu milli hans og hússins hafði verið byggður dálítill skúr með flötu hálmþaki.

"Þarna uppi get ég legið," sagði litli Kláus, þegar hann sá þakið; "það er ágætt rúm. Líklega flýgur storkurinn ekki ofan til að bíta mig í fæturna." Uppi á þakinu stóð sem sé storkur, því hann átti þar hreiður.

Nú skreiddist litli Kláus upp á skúrinn, lagðist þar fyrir og hagræddi sér, svo að sem bezt færi um sig. Gluggahlerarnir luktu ekki fyrir að ofanverðu, og gat hann því séð beint inn í stofuna.

Þar var lagt á borð, og var á því vín og steik og fyrirtaks fiskréttur. Bóndakonan og djákninn sátu við borðið, en ekki nokkur maður annar, og hún hellti í glasið fyrir hann, og hann tók til sín af fiskinum, því fiskur þótti honum mata beztur.

"Æ, nú væri gaman að komast með í þetta góðgæti," sagði Kláus og teygði höfuðið allt inn að glugganum. En sú sælgætiskaka, sem hann sá framreidda á borðinu! Þvílíkt gildi! það mátti nú segja.

Nú heyrir hann hófdyn, og kemur einhver ríðandi eftir þjóðveginum að húsinu. Það var maðurinn húsfreyjunnar, bóndinn sjálfur, sem var að koma heim.

Bóndi þessi var mesti gæðamaður, en honum fylgdi sá undarlegi kvilli, að hann gat aldrei þolað að sjá djákna; sæi hann djákna, ætlaði hann hreint að ganga af göflunum. Það var líka þess vegna, sem djákninn hafði farið inn, til þess að bjóða konunni góðan daginn, að hann vissi, að bóndinn var ekki heima, og bar hin góða kona á borð fyrir hann allan þann ágætasta mat, sem hún átti í eigu sinni. Þegar þau nú heyrðu, að maðurinn kom, þá urðu þau svo logandi hrædd, og beiddi konan djáknann að skríða niður í stóra, tóma kistu, sem stóð úti í horni, og það gerði hann, því hún vissi, að manntetrið þoldi ekki að sjá djákna. Konan faldi í snatri allar þær ljómandi krásir, og vínið einnig, í bakstursofninum sínum, því hefði bóndinn séð það, þá mundi hann víst hafa spurt, hvað þess konar ætti að þýða.

"Æ!" sagði Kláus mæðilega uppi á skúrnum, þegar hann sá allan matinn hverfa.

"Er nokkur þarna uppi?" sagði bóndinn og gægðist upp fyrir sig til litla Kláusar; "því liggurðu þarna? Komdu heldur með mér inn í stofu."

Litli Kláus sagði honum eins og var, að hann hefði villzt af leið, og beiddi hann að lofa sér að vera þar um nóttina.

"Já, það er nú sjálfsagt," sagði bóndinn, "en fyrst verðum við að fá okkur eitthvað að borða."

Konan tók þeim báðum mjög vingjarnlega, breiddi dúk á langt borð og setti fyrir þá stórt fat fullt af graut. Bóndinn var svangur og át með góðri lyst, en Kláus gat ekki annað en verið að hugsa um steikina góðu, fiskinn og kökuna, sem hann vissi, að stóð inni í ofninum.

Pokann með hrosshánni í hafði hann látið undir borðið; hána hafði hann, svo sem fyrr er á vikið, ætlað að selja í borginni. Grauturinn gat alls ekki smakkazt honum; steig hann þá á pokann sinn, og skrjáfaði við það allhátt í þurri hrosshánni.

"Þei, þei!" sagði litli Kláus við pokann sinn, en steig óðara á hann aftur, svo að skrjáfaði enn hærra en áður.

"Hvað er það, sem þú hefur í pokanum þínum?" spurði bóndi.

"O, það er galdrakarl," sagði litli Kláus, "hann segir, að við eigum ekki að éta graut, því hann hefur galdrað allan ofninn fullan af steik og fiski og köku."

"Hvað ertu að segja?" mælti bóndi, opnaði í skyndi ofnhurðina og sá nú allan þann ágætismat, sem kona hans hafði falið, og trúði hann nú statt og stöðugt, að galdramaðurinn í pokanum hefði galdrað þetta til þeirra. Konan þorði ekki að segja neitt, heldur setti matinn orðalaust á borðið, og neyttu þeir nú báðir af fiskinum, steikinni og kökunni. Steig nú litli Kláus enn á poka sinn, svo skrjáfaði í hrosshánni.

"Hvað segir hann núna?" spurði bóndi.

"Hann segir," svaraði litli Kláus, "að hann hafi sömuleiðis galdrað til okkar þrjár flöskur af víni; þær standa líka inni í ofninum." Og nú varð konan líka að taka fram vínið, sem hún hafði falið, og drakk bóndinn og varð hinn hreifasti; svona galdrakarl eins og þann, sem hann litli Kláus hafði í pokanum, sagði hann, að sig stórlangaði til að eiga.

"Getur hann líka galdrað fram djöfulinn?" spurði bóndi. "Djöfsa þætti mér nú gaman að sjá, því nú liggur vel á mér."

"Já!" sagði litli Kláus, "galdrakarlinn minn getur allt það, sem ég bið hann um. Er það ekki satt kunningi?" bætti hann við og steig á pokann, svo að skrjáfaði. "Heyrirðu? hann segir já. En fjandinn er svo afskræmislega ljótur, það er betra að sjá hann ekki."

"O, ég er hvergi hræddur. Hvernig er hann þá útlits?"

"Alveg eins og djákni, þar skal enginn mun á milli sjá."

"Ú!" sagði bóndi; "þá var ekki á verra von, því það skuluð þér vita, að djákna þoli ég ekki að sjá, en nú má það standa á sama; úr því ég veit, að það er djöfullinn, þá get ég betur sætt mig við það. Nú er ég óbilugur, en hann má ekki koma of nærri mér."

"Nú skal ég spyrja galdrakarlinn minn," sagði litli Kláus, steig á pokann og lagði við eyrað.

"Hvað segir hann?"

"Hann segir, að þú getir farið til og lokið upp kistunni, sem stendur þarna úti í horni; þá munir þú sjá fjandann, hvernig hann húkir í kistunni, en þú verður að halda í lokið, svo hann sleppi ekki út."

"Viltu þá hjálpa mér að halda í það?" mælti bóndi og gekk að kistunni, sem konan hafði falið í djáknann. Kúrði djákninn þar lafhræddur undir lokinu.

Bóndinn lyfti því dálítið upp og gægðist undir það. Æpti hann þá upp yfir sig og hrökk til baka. "Jú, nú sá ég hann; hann er alveg eins í sjón og djákninn okkar. Það er hræðilegt!"

Ofan á þetta þurfti nú að drekka, og drukku þeir svo langt fram á nótt.

"Þú verður að selja mér þennan galdrakarl," sagði bóndinn, "þú getur sett upp á hann, hvað sem þú vilt; já, meira að segja, ég skal þegar í stað gefa þér eina skeppu af peningum fyrir hann."

"Nei, það get ég ekki," sagði litli Kláus, "gáðu að því, hvað mikið gagn ég get haft af þessum galdrakarli."

"Æ, mér er svo skrambi hugleikið að fá hann," sagði bóndinn og linnti ekki á bæninni.

"Jæja þá," sagði litli Kláus loksins, "fyrst þú hefur verið svo vænn að hýsa mig í nótt, þá ætla ég að gera það fyrir þig. Þú skalt fá galdrakarlinn fyrir eina skeppu af peningum, en ég vil hafa hana kúfmælda."

"Það skaltu fá," sagði bóndinn, "en kistuna þarna verðurðu að taka með þér, ég vil ekki hafa hana stundu lengur í mínum húsum. Það er ekki að vita, nema hann sitji í kistunni enn."

Litli Kláus lét bóndann fá pokann sinn með hrosshánni í og fékk eina skeppu af peningum í staðinn og hana kúfmælda. Bóndinn gaf honum í tilbót stórar hjólbörur til að aka burt peningunum og kistunni.

Hinu megin við skóginn var mikið og djúpt vatnsfall. Það beljaði fram með svo stríðu falli, að varla voru tiltök að synda móti straumnum; hafði nýlega verið gerð yfir það stór og stæðileg brú. Litli Kláus nam staðar á henni miðri og sagði upphátt, til þess að djákninn í kistunni skyldi heyra það:

"Nei, hvað á ég annars að vera að burðast með þessa bannsettu kistu? Hún er eins þung og hún væri full af grjóti. Ég verð dauðuppgefinn að aka henni. Ég ætla því að steypa henni út í ána; reki hana svo heim til mín, þá er það gott, og verði það ekki, þá stendur mér alveg á sama."

Nú tók hann kistuna með annarri hendi og lyfti henni dálítið, eins og hann ætlaði að varpa henni niður í straumiðuna.

"Æ, nei, gerðu það ekki," kallaði djákninn í kistunni, "lofaðu mér að komast út fyrst."

"Hú!" sagði litli Kláus og lét eins og sér yrði bilt við; "hann situr þá í henni enn. Það er þá eins gott, að ég fleygi henni nú þegar út í ána, svo að hann drukkni."

"Æ, nei, æ, nei!" sagði djákninn, "ég skal gefa þér eina skeppu af peningum, ef þú sleppir mér."

"Nú, þá er allt öðru máli að gegna," sagði litli Kláus og lauk upp kistunni. Djákninn skreið óðara upp úr henni, hratt henni tómri út í ána og gekk heim til sín. Fékk litli Kláus þar eina skeppu af peningum, og eina var hann búinn að fá áður hjá bóndanum. Hann hafði nú eignazt af peningum eins og komst á hjólbörurnar. "Sjáum við það, þann hest fékk ég dável borgaðan," sagði hann við sjálfan sig, þegar hann kom heim í stofuna sína og hvolfdi niður öllum peningunum í stóra hrúgu á gólfinu. "Mikil raun verður stóra Kláusi að því, þegar hann fréttir, hversu mikinn auð ég hef haft upp úr þessum eina hesti mínum, en ekki ætla ég samt að segja honum það með berum orðum."

Nú sendi hann dreng heim til stóra Kláusar til þess að fá mæliker að láni.

"Hvað skyldi hann ætla að gera við það? hugsaði stóri Kláus með sér og rauð tjöru á botninn, til þess að eitthvað tylldi við það af því, sem mælt yrði, og það varð líka, því þegar hann fékk mælikerið aftur, þá loddu eftir í því þrír nýir silfuráttskildingar.

"Hvað er þetta?" segir stóri Kláus, hleypur til litla Kláusar og segir: "Hvaðan hefurðu fengið alla þessa peninga?"

"O, það var fyrir hrosshúðina mína, ég seldi hana í gær."

"Það var, svei mér, vel borgað," segir stóri Kláus, hleypur heim, tekur öxi, dauðrotar alla hestana sína fjóra, birkir þá síðan og ekur svo með húðirnar inn í borgina.

"Húðir, húðir! Hver vill kaupa húðir?" kallaði hann í sífellu, er hann ók um strætin.

Allir skóarar og sútarar komu hlaupandi og spurðu hvað hann vildi hafa fyrir húðirnar.

"Eina skeppu af peningum fyrir hverja", sagði stóri Kláus.

"Ertu vitlaus?" sögðu þeir allir, "heldurðu að við höfum peninga svo skeppum skiptir?"

"Húðir, húðir! Hver vill kaupa húðir?" kallaði hann aftur, og öllum sem spurðu, hvað húðirnar kostuðu, svaraði hann: "Eina skeppu af peningum hver húð."

"Hann er að gera háð og narr að okkur," sögðu þeir allir, og skóararnir tóku lærólar sínar og sútararnir skinnsvunturnar sínar og fóru að lemja á stóra Kláusi.

"Húðir, húðir!" æptu þeir að honum og skældu sig framan í hann, "Já, við skulum fá þér húð, sem snýtir rauðu. Burt með hann úr borginni!" Og stóri Kláus varð að flýja eins og fætur toguðu og hafði aldrei fengið slíka barsmíð fyrr á ævi sinni.

"Nú, nú!" sagði hann, þegar heim kom, "þetta skal litli Kláus fá borgað; ég skal drepa hann."

Nú stóð svo á heima hjá litla Kláusi, að amma hans gamla var dáin. Hún hafði reyndar verið geðstirð og vond við hann, en samt tregaði hann hana mjög, tók hana andaða og lagði hana í sængina sína glóðvolga, ef svo mætti verða, að kerling lifnaði við aftur. Þar ætlaði hann að láta hana liggja alla nóttina, en sitja sjálfur úti í horni og sofa á stól, eins og hann hafði stundum gert áður.

Og sem hann situr þar um nóttina, þá er upp lokið dyrum, og inn kemur stóri Kláus með öxi sína. Honum var vel kunnugt, hvar rúm litla Kláusar stóð, og gekk hann beint að því og hjó í enni ömmu gömlu, því hann hélt að þar væri litli Kláus. "Búið er það," sagði hann, "ekki gabbar hann mig oftar." Og þar með fór hann heim aftur.

"Þetta er ljóti maðurinn, þetta er illmenni," sagði litli Kláus, "þarna ætlaði hann að drepa mig. Það var lán fyrir ömmu gömlu, að hún var dauð áður, annars hefði hann banað henni."

Nú færði hann ömmu gömlu í sparifötin hennar, fékk hest að láni hjá nábúa sínum og beitti hann fyrir vagninn. Síðan setti hann ömmu gömlu í baksætið og bjó svo um, að hún gæti ekki oltið út, þegar hann æki. Skokkuðu þau síðan af stað sem leið lá í gegnum skóginn, og um morguninn, í sólarupprás, voru þau komin að stóru gistihúsi. Þar lét litli Kláus staðar numið og fór inn til að fá sér hressingu.

Gestgjafinn var stórríkur maður, og þar til valmenni, en hann var nasbráður, eins og eldur og funi, þegar í hann fauk.

"Góðan daginn," sagði hann við litla Kláus, "snemma hefur þú farið í sparifötin þín í dag."

"Já," sagði litli Kláus, "ég er á leið til borgarinnar með henni ömmu minni gömlu, hún situr þarna úti á vagninum, ég fæ hana ekki til að koma með mér inn í stofu. Viltu ekki færa henni eitt staup mjaðar, en þú verður að tala hátt, því hún heyrir ekki vel."

"Ég skal minnast þess," sagði gestgjafinn og fór út með fullt staup mjaðar til ömmunnar dauðu, sem sat upprétt í vagninum.

"Hérna er fullt staup mjaðar frá syninum," sagði gestgjafinn, en konan dauða sagði ekki orð, heldur sat steinþegjandi.

"Heyrirðu ekki?" kallaði gestgjafinn eins hátt og hann gat, "hérna er fullt staup mjaðar frá syninum."

Og einu sinni enn kallaði hann, og enn einu sinni, en þegar kerling hreyfði sig alls ekki úr stað, þá varð hann reiður og grýtti staupinu beint framan í hana, svo að mjöðurinn rann niður um nefið, en hún valt aftur á bak, því hún hafði aðeins verið reist upp, en ekki bundin.

"Heyrðu maður!," kallaði litli Kláus, stökk fram úr dyrunum og greip fyrir kverkar gestgjafanum, "þarna hefurðu drepið hana ömmu mína. Líttu á, það er stórt gat á enninu."

"Æ, mikil ógæfa!" æpti gestgjafinn og skellti saman höndunum, "allt þetta kemur af fljótlyndi mínu. Elsku litli Kláus minn! ég skal gefa þér eina skeppu af peningum og láta jarða hana ömmu þína, eins og hún væri mín eigin amma, en þegiðu fyrir alla muni, því annars höggva þeir af mér höfuðið, - og það er svo viðbjóðslegt."

Með þessum hætti fékk litli Kláus eina skeppu af peningum, og gestgjafinn jarðaði ömmu gömlu, eins og hún hefði verið amma hans sjálfs.

Þegar nú litli Kláus var kominn heim með þessa miklu peninga, þá sendi hann drenginn sinn yfrum til stóra Kláusar til þess að biðja hann að ljá sér mæliker.

"Hvernig segir fyrir þessu?" mælti stóri Kláus, "hef ég þá ekki drepið hann? Að því verð ég að gá sjálfur," og fór hann svo með mælikerið til litla Kláusar.

"Nei - hvar hefurðu fengið alla þessa peninga?" sagði hann og glennti upp augun, þegar hann sá allan þennan auð, sem við hafði bæzt.

"Það var hún amma mín, en ekki ég, sem þú drapst," sagði litli Kláus. "Ég hef nú selt hana og fengið fyrir hana eina skeppu af peningum."

"Það var sannarlega vel borgað," sagði stóri Kláus og flýtti sér heim, tók öxi og drap ömmu sína gömlu þegar í stað, lét hana svo upp í vagn og ók til borgarinnar, þar sem lyfsalinn bjó, og spurði, hvort hann vildi kaupa dauða mannskepnu.

"Nú, hvaða mannskepnu? og hvar hefurðu fengið hana?" spurði lyfsalinn.

"Það er hún amma mín," sagði stóri Kláus, "ég drap hana til þess að fá eina skeppu af peningum."

"Guð varðveiti okkur," sagði lyfsalinn, "þú mistalar þig, segðu ekki annað eins og þetta, svo þú vinnir þér ekki til ólífis." Og nú sagði hann honum eins og satt var, hvílíkt illvirki hann hefði framið og hvílíkt illmenni hann væri, og hlyti hann því að sæta refsingu. Þá varð stóri Kláus svo skelkaður, að hann stökk beint úr lyfjabúðinni upp í vagn sinn, sló upp á hestana og ók heim í skyndi, en lyfsalinn og allir aðrir hugðu hann vera brjálaðan og lofuðu honum að aka hvert sem hann vildi.

"Þetta skaltu fá borgað," sagði stóri Kláus, þegar hann var kominn á þjóðbrautina, "já, þetta skaltu fá borgað, litli Kláus!" - Og jafnskjótt sem hann var kominn heim til sín, tók hann stærsta pokann, sem hann gat fundið, fór yfrum til Kláusar og mælti: "Nú hefurðu gabbað mig í annað sinn; fyrst drap ég hestana mína og þar næst ömmu mína. Það á ég allt upp á þig, en nú skaltu ekki gabba mig oftar." Að svo mæltu þreif hann yfir um Kláus, tróð honum í pokann sinn, kippti honum á bak sér og sagði: "Nú fer ég með þig og drekki þér."

Það var langt nokkuð, sem hann þurfti að ganga áður en til árinnar kæmi, og síður en svo, að litli Kláus væri létt byrði. Leiðin lá fram hjá kirkjunni; var þar inni leikið á orgel og fagur safnaðarsöngur. Setti þá stóri Kláus niður pokann sinn, með litla Kláusi, rétt við kirkjudyrnar, og hugsaði með sér, að ekki væri úr vegi að fara inn og hlýða fyrst á einn sálm, áður en hann héldi lengra áfram; ekki væri hætt við því, að litli Kláus slyppi út, og allir væru í kirkju. Fór hann því inn í kirkjuna.

"Æ,Æ!" sagði litli Kláus stynjandi í pokanum, en hvernig sem hann sneri sér og bylti sér til í honum, þá gat hann ekki leyst bandið. En í sama bili kom gamall kúasmali með snjóhvítt hár og stórt gönguprik í hendi; hann rak á undan sér heilan rekstur kúa og nauta, og varð pokinn fyrir þeim og valt um.

"Æ, æ!" sagði litli Kláus, "ég er enn svo ungur og á nú svo fljótt að fara í himnaríki."

"Og ég veslingur," sagði kúasmalinn, "ég er orðinn svona gamall og fæ ekki að komast þangað."

"Leystu frá pokanum," kallaði litli Kláus, "skríddu í hann í minn stað, þá kemstu óðara í himnaríki."

"Já, það vil ég allshugar feginn," sagði kúasmalinn og leysti frá fyrir litla Kláusi, og stökk hann þá óðara upp úr pokanum.

"Vilt þú nú gæta nautgripanna?" sagði gamli maðurinn og skreið í pokann, en litli Kláus batt fyrir og fór svo leiðar sinnar með allar kýrnar og nautin.

Litlu síðar kemur stóri Kláus út úr kirkjunni og tekur aftur pokann á bak sér; finnst honum reyndar, að hann hafi létzt mikið, því kúasmalinn var allt að því helmingi léttari en litli Kláus. "En hvað hann er orðinn léttur að bera! já, það mun nú koma af því, að ég hlýddi á sálminn." Fór hann svo til árinnar, en hún var bæði mikil og djúp, og fleygði hann út í hana pokanum með gamla kúasmalanum í og kallaði á eftir honum, því hann vissi ekki betur en að það væri litli Kláus: "Hana! búið er það, ekki skalt þú gabba mig oftar."

Eftir það gekk hann heimleiðis, en þegar þangað kom, sem vegirnir skiptust, þá mætti hann litla Kláusi með allan nautgripareksturinn.

"Hvað er þetta?" sagði stóri Kláus, "drekkti ég þér ekki?"

"Jú!", sagði litli Kláus, "þú fleygðir mér út í ána fyrir hálfri stundu."

"En hvar hefurðu fengið allt þetta ljómandi fallega nautfé?" spurði stóri Kláus.

"Það eru sjávarnautgripir," sagði litli Kláus, "og skal ég nú segja þér upp alla söguna, og hafðu kæra þökk fyrir, að þú drekktir mér. Nú er mér óhætt úr þessu, - Já, nú er ég verulega kominn í álnir, því máttu trúa. Ég var svo hræddur, þegar ég lá þarna, innibyrgður í pokanum; vindurinn hvein um eyru mér, þegar þú kastaðir mér niður í kaldan strauminn. Ég sökk undir eins til botns, en meiddi mig ekkert, því ég kom niður á dúnmjúkt gras, sem vex þar neðra, og í sama bili var pokinn opnaður, og kom til mín yndislegasta yngismey í snjóhvítum klæðum og með grænan krans um rennvott hárið. Tók hún í höndina á mér og sagði: "Ert þú þarna, litli Kláus! Þarna er nú, til að byrja með, nokkuð af nautgripum, sem þú mátt eiga, en einni mílu ofar á veginum stendur í viðbót heill rekstur, sem ég ætla að gefa þér." Ég sá nú, að áin var breiður þjóðvegur sæbúanna. Niðri á botninum komu þeir gangandi og akandi beint utan að úr sjónum og héldu inn í landið alla leið ána á enda. Þar var mesta auðlegð af indælustu blómstrum og safamikill grasvöxtur, og fiskarnir, sem þar syntu, þutu fram hjá eyrum mínum, alveg eins og fuglarnir hérna í loftinu. en hvað fólkið þar var laglegt! Og þá var ekki minna vert um búpeninginn, sem gekk þar um grund og haga!"

"En því varstu þá að koma hingað upp til okkar aftur?" sagði stóri Kláus. "Það hefði ég ekki gert, fyrst svo ljómandi fallegt er þar neðra."

"Jú," sagði litli Kláus, "það gerði ég nú einmitt af klókindum, og taktu nú eftir því, sem ég segi þér. Sækonan sagði, að mílu vegar þaðan uppi á veginum - en með veginum meinar hún ána, því aðra leið getur hún ekki komizt, - þar sé enn heill rekstur, sem mér er ætlaður. En ég veit, að áin rennur í alls konar bugðum, ýmist þar og ýmist hér, það er ekki smáræðis krókur; nei, þá er betra að stytta sér leið þegar maður getur, að koma hér upp á land og reka þvert yfir til árinnar aftur. Með því spara ég næstum hálfa mílu og kemst fljótara til sjávarnautgripanna minna."

"Ó, mikill lánsmaður ertu" sagði stóri Kláus, "heldur þú, að ég fái líka sjávarnautgripi, þegar ég kem niður á árbotn?"

"Já, það mundi ég ætla," sagði litli Kláus, "en ég get ekki borið þig í pokanum til árinnar. Mér þykir þú heldur þungur, en ef þú vilt ganga þangað sjálfur og skríða svo í pokann, þá skal ég með mestu ánægju fleygja þér út."

"Þakka þér fyrir" sagði stóri Kláus, "en fái ég ekki sjávarnautgripi, þegar niður kemur, skal ég lúberja þig."

"Æ, vertu ekki svona vondur," sagði litli Kláus, og gengu þeir nú til árinnar. Nautféð var þyrst, og þegar það sá vatnið, hljóp það eins hratt og það komst til þess að geta fengið að drekka.

"Sko, hvað það flýtir sér," sagði litli Kláus; "það langar aftur niður á botninn."

"Já, hjálpaðu mér nú fyrst," sagði stóri Kláus, "ef þú vilt ekki, að ég berji þig." Skreið hann svo í pokann stóra, en áður hafði pokinn legið um þvert bak á einu af nautunum.

"Láttu stein í pokann, því annars er ég hræddur um, að ég sökkvi ekki," sagði stóri Kláus.

"Það mun óhætt um það," sagði litli Kláus, en lét samt stóran stein í pokann, reyrði fast fyrir opið og hratt honum svo út; plump! Stóri Kláus var kominn í ána og sökk í sama vetfangi til botns.

"Ég er hræddur um, að hann finni ekki nautkindurnar," sagði litli Kláus og hélt svo með rekstur sinn heim á leið.

 

 

 

KLUKKAN

Það var altítt í einni stórborginni, að þegar kvölda tók og sólin rann og skýin glóðu sem gull á milli efstu reykháfanna, þá heyrðu hinir og þessir í smástrætunum eitthvert undarlegt hljóð, eins og eim af kirkjuklukku, en það heyrðist ekki nema rétt í svip, því vagnaskröltið og hrópið á strætunum tók yfir og truflaði. "Nú er verið að hringja kvöldklukkunni," sögðu menn, "nú gengur sólin undir."

Þeir, sem voru á gangi fyrir utan borgina, þar sem húsin stóðu strjálar innan um trjágarða og smáekrur, sáu kvöldhimininn í enn meiri fegurðarljóma og heyrðu betur klukkuhljóðið. Það var eins og hljóðið bærist frá einhverri kirkju úr innstu fylgsnum hinna ilmandi skóga, og fólkið horfði þangað eins og gagntekið af einhverjum hátíðlegum anda.

Nú leið og beið, og stundum sögðu menn sín á milli: "Ætli það sé kirkja í skóginum þarna út frá? Þessi klukka er svo hljómfögur, að það gegnir undrum. Eigum við að gera okkur ferð þangað og skoða hann betur?" Og nú fór ríka fólkið akandi og fátæka fólkið gangandi, en það teygðist svo undarlega úr veginum, og þegar komið var þangað, sem pílviðir nokkrir stóðu í þyrpingu við skógarjaðarinn, þá var setzt niður og horft upp í trjágreinarnar langar og laufmiklar, og kunni fólkið sér ekki læti af feginleik yfir því að vera komið út í græna sumardýrðina. Sætabrauðsbakari nokkur kom þangað úr borginni og reisti upp sölutjaldið sitt, og svo kom annar sætabrauðsbakari og hengdi upp klukku rétt andspænis móti tjaldinu sínu, og meira að segja, það var klukka, sem var bikuð, til þess að hún skyldi þola regn og vætu, en kólfinn vantaði. Þegar nú fólkið fór heim aftur, þá sagði það, að þetta hefði verið svo dásamlega fagurt. Það voru einhverjir þrír, sem staðhæfðu, að þeir hefðu komizt í gegnum allan skóginn, og alltaf hefðu þeir heyrt undarlega hljóðið til klukkunnar, en þeim hefði látið svo fyrir eyrum, sem það kæmi úr borginni. Einn þeirra orti um það heilt kvæði og sagði, að klukkan hljómaði eins og móðurrödd við skýrleiks óskabarn, og ekkert sönglag væri fegra til en ómur klukkunnar.

Þessi tíðindi komu nú einnig fyrir keisarann í þessu landi, og hét hann því, að hver sá, sem með sönnu fengi uppgötvað, hvaðan hljóðið kæmi, hann skyldi fá þá nafnbót, að vera kallaður "heimshringjari", og það enda þó svo reyndist, að klukkan væri ekki til.

Eftir það fóru margir þessa erindis til skógarins, en það var ekki nema einn, sem kom heim aftur með einhvers konar skýringu leyndardómsins. Það hafði sem sé enginn brotizt nógu langt inn í skóginn, og hann þá ekki heldur, en svo mikið kvaðst hann þó vita, að klukkuhljóðið kæmi frá uglu nokkurri stórri sem byggi í holu tré, og það væri eins konar vísdómsugla, sem alltaf lemdi hausnum í tréð, en hvort hljóðið kæmi úr kolli hennar eða holum tréstofninum, það þóttist hann ekki geta sagt með áreiðanlegri vissu. Fyrir þetta var hann skipaður "heimshringjari", og samdi hann síðan á ári hverju eina vísindalega ritgerð um ugluna, en jafnfróðir voru menn eftir sem áður.

Það var nú einhvern dag, að börn voru fermd. Presturinn hafði haldið fagra og hjartnæma ræðu, og börnin höfðu viknað svo innilega, þetta var líka merkisdagur á ævi þeirra, því að nú áttu þau úr börnum að verða fullorðin svna allt í einu, og það var eins og barnssálin myndaði sig til að taka þessari breytingu. Það var glaðasólskin; fermingarbörnin gengu út úr borginni, og klukkan mikla og ókunna ómaði nú með undrasterkum hljómi úr skóginum. Þau urðu þegar í stað svo óðfús að komast þangað, öll þrjú. Eitt, sem var stúlka, varð að fara heim til að máta á sér danskjólinn sinn, því það var ekki vegna nokkurs annars en kjólsins og dansins, að hún var fermd í þetta skipti; hún hefði annars verið látin bíða. Annað barnið var fátækur drengur, sem hafði orðið að fá fermingartreyjuna sína og stígvélin að láni hjá syni húseigandans, þar sem hann átti heima, og átti hann að skila því aftur á tilteknum tíma. Þriðja barnið, sem líka var drengur, sagðist aldrei fara á nokkurn ókunnan stað, nema því aðeins að foreldrar sínir færu með. Hann hefði alténd verið hlýðið barn, og það ætlaði hann sér einnig að vera eftir ferminguna, og eiga menn ekki að gera gys að slíku, en það gerðu menn nú samt.

Þessi þrjú fóru því ekki með, en hin örkuðu af stað. Sólin skein í heiði, og fuglarnir sungu, og fermingarbörnin sungu með og héldust í hendur, því enn sem komið var höfðu þau ekki fengið embætti og voru öll saman fermingarbörn fyrir guði.

En skammt var þess að bíða, að tvö minnstu börnin urðu þreytt, og sneru þau þá bæði aftur til borgarinnar. Tvær smámeyjar settust niður og fóru að knýta blómkerfi; ekki komust þær heldur með; en þegar hin börnin voru komin að píltrjánum, þar sem sætabrauðsbakarinn hafði búð sína, þá sögðu þau: "Skoðum til, nú erum við komin hingað. Klukkan er í rauninni ekki til, hún er ekki annað en einhvers konar hugarburður."

HANS  KLAUFI

Úti á landsbyggðinni var gamalt höfuðból og á því bjó gamall herramaður, sem átti tvo sonu. Þeir voru svo gáfaðir, að það var nú sitt hvað. Þeir ætluðu sér að biðja dóttur kóngsins, og það máttu þeir, því hún hafði látið kunngjöra, að hann mundi hún kjósa sér að eiginmanni, sem henni þætti bezt koma fyrir sig orði.

Þessir tveir voru nú að búa sig undir í átta daga; það var lengsti fresturinn, sem þeir gátu haft til þess, en það nægði líka, því þeir voru vel að sér undir, og slíkt kemur alténd í góðar þarfir. Annar þeirra kunni alla latnesku orðabókina spjalda á milli og þrjá árganga af fréttablaði bæjarins, og það bæði afturábak og áfram. Hinn hafði kynnt sér öll iðnaðarfélagalög og allt, sem hver iðnaðarstjóri þurfti að vita; hann þóttist því geta rætt um landsins gagn og nauðsynjar, og í annan stað kunni hann axlabandaútsaum, því hann var laghentur og fingrafimur.

Ég fæ kóngsdótturina," sögðu þeir báðir hvor um sig, og faðir þeirra gaf þeim sinn hestinn hvorum, og voru það prýðisfallegir hestar; sá, sem kunni orðabókina og fréttablaðið, fékk brúnan hest, en hinn, sem var iðnaðarfélaga-fróður og útsauminn kunni, fékk hvítan; báru þeir síðan lifrarlýsi í munnvikin til þess að gera þau liðugri. Allt vinnufólkið var niðri í garðinum til að sjá þá stíga á bak, en í þeim svifum kom þriðji bróðirinn, því þeir voru þrír, en engum kom til hugar að telja hann með sem bróður, því hann hafði ekki lærdóminn hinna tveggja, og kölluðu þeir hann aldrei annað en "Hans klaufa".

"Hvert ætlið þið, fyrst þið eruð komnir í stássfötin?" sagði hann.

"Til hirðarinnar, til þess að kjafta út kóngsdótturina; hefurðu ekki heyrt það, sem trumbað er um í öllu landinu?" Og nú sögðu þeir honum allt, hvers kyns var.

"Hæ, hæ, þá má ég líka vera með," sagði Hans klaufi. "Það er kominn í mig giftingarhugur. Taki hún mér, þá tekur hún mér, og taki hún mér ekki, þá tek ég hana engu að síður."

"Bull og vitleysa!" sagði faðirinn; "þér gef ég engan hest. Þú hefur sem sé engan talanda. Nei, bræðurnir, það eru karlar í krapinu."

"Fái ég engan hestinn," sagði Hans klaufi, "þá tek ég geithafurinn; hann á ég sjálfur og hann getur vel borið mig." Og þar með settist hann klofvega upp á hafurinn, rak hælana í síður honum og þeysti svo hvað af tók eftir þjóðveginum. Það var sem kólfi væri skotið. "Hér er ég," sagði Hans klaufi, og söng við, svo að glumdi í honum.

En bræðurnir riðu í hægðum sínum á undan og mæltu ekki orð. Þeir voru að bollaleggja með sjálfum sér alla þá fyndni, sem þeir ætluðu að koma með; það átti nú allt að vera svo undur kænlega hugsað.

"Hæ, hæ!" kallaði Hans klaufi, "hér kem ég; sko, hvað ég fann á veginum!" Og um leið sýndi hann þeim dauða kráku, sem hann hafði fundið.

"Klaufi!" sögðu þeir, "hvað ætlarðu að gera við krákuna?"

"Ég ætla að færa kóngsdótturinni hana að gjöf."

"Já, gerðu það," sögðu þeir hlæjandi og riðu áfram.

"Hæ, hæ! hér kem ég; sko, hvað ég fann; annað eins finnur maður ekki hvern dag á götu sinni."

Og bræðurnir sneru sér við til að sjá hvað það var.

"Klaufi!" sögðu þeir, "þetta er gamall tréskór, sem efri hlutinn er dottinn af; á kóngsdóttirin líka að fá hann?"

"Já, hún á að fá hann," sagði Hans klaufi, og bræðurnir riðu hlæjandi frá honum og urðu langt á undan.

"Hæ, hæ, hér er ég," kallaði Hans klaufi; "nei, nú versnar og versnar; hæ, hæ, það er alveg makalaust!"

"Hvað hefurðu nú fundið?" sögðu bræðurnir.

"O!" sagði hans klaufi, "minnumst ekki á það! Hvað hún mun verða fegin, kóngsdóttirin!"

"O, svei!", sögðu bræðurnir, "það er forarleðja, sem mokað hefur verið upp úr gryfjunni."

"Já, það er það reyndar," sagði Hans klaufi, "og það af fínasta tagi; maður getur ekki haldið á henni." Það var orð að sönnu, og því lét hann í hana vasann.

Bræðurnir riðu svo hart sem hestarnir gátu farið og urðu því heilli klukkustund á undan. Stigu þeir af baki við borgarhliðið, og var biðlunum þar raðað eftir númerum, sem þeim voru fengin jafnóðum og þeir komu. Stóðu sex í hverri röð, og var þeim skipað svo þétt, að þeir gátu ekki hreyft handleggina, en það var vel farið, því annars hefðu þeir skaðskemmt bökin hver á öðrum, einungis af því, að einn stóð öðrum framar.

Allir hinir aðrir landsbúar stóðu umhverfis höllina alla leið að gluggunum til þess að sjá kóngsdótturina taka á móti biðlunum. Í hvert skipti sem einhver biðlanna kom inn í stofuna, þá brást öll orðkingin, og stóð í honum.

"Ekki dugir hann," sagði þá kóngsdóttirin; "burt með hann!"

Þá kom sá bróðirinn, sem kunni orðabókina, en úr henni mundi hann ekkert, og kom það af því að hann hafði orðið að híma svo lengi í röðinni. Það marraði í gólfinu, og loftið var úr spegilgleri, svo að hann sá sjálfan sig á höfði; við hvern glugga stóðu þrír skrifarar og einn iðnaðarfélagsstjóri, og skyldu þeir skrifa upp allt, sem sagt var, svo að það gæti óðara komið í fréttablaðið og orðið selt fyrir tvíeyring á strætamótum. Það var ljóta gamanið, og þar við bættist, að ofninn hafði verið kynntur svo gríðarlega, að pípan var orðin eldrauð.

"Það er ljóti hitinn hérna inni," sagði biðillinn.

"Það er af því, að hann faðir minn steikir kjúklingana núna í dag," sagði kóngsdóttirin.

Be! Þarna stóð hann klumsa; þeim orðum hafði hann ekki búizt við. Hann gat ekkert sagt, því eitthvað skemmtilegt hafði hann ætlað sér að segja. Be!

"Dugir ekki!" sagði kóngsdóttirin; "Burt með hann!" Og svo varð hann að fara. Nú kom hinn bróðirinn.

"Hérna er voðalegur hiti," sagði hann.

"Já, við erum að steikja kjúklinga í dag," sagði kóngsdóttirin.

"Hvað þá? ha!"

"Dugir ekki!" sagði kóngsdóttirin; burt með hann!"

Nú kom Hans klaufi og reið á hafrinum beint inn í stofuna. "Mikill steikjandi hiti er þetta!" sagði hann.

"Það kemur af því, að ég er að steikja kjúklinga," mælti kóngsdóttirin.

"Það var ágætt," sagði Hans klaufi, "þá get ég líklega fengið kráku steikta."

"Það er guðvelkomið," sagði kóngsdóttirin, "en hefurðu nokkuð til að steikja hana í, því ég á hvorki pott né pönnu?"

"Það hef ég," sagði Hans klaufi; "hérna er suðugagn með tinkeng," og í því vindur hann fram tréskónum gamla og lætur krákuna í hann.

"Það er nóg til heillar máltíðar," sagði kóngsdóttirin, "en hvar fáum við ídýfu?"

"Hana hef ég í vasanum," sagði Hans klaufi; "ég hef svo mikið, að einu gildir, þó dálítið fari niður," og um leið hellti hann niður dálitlu af forarleðju úr vasa sínum.

"Tarna líkar mér," sagði kóngsdóttirin, "þú lætur ekki standa á svörum, þú kannt að koma fyrir þig orði, og þig kýs ég fyrir eiginmann. En veiztu það, að hvert orð, sem við segjum og sagt höfum, er skrifað upp og kemur út í fréttablaðinu á morgun? Við hvern glugga standa þrír skrifarar, eins og þú sérð, og einn iðnaðarfélagsstjóri, og iðnaðarfélagsstjórinn er verstur, því hann er skilningslaus," - en þetta sagði hún til þess að gera Hans hræddan. Og allir skrifararnir hvíuðu við og slettu blekklessu á gólfið.

"Sá mun húsbóndinn vera," sagði Hans klaufi, "og verð ég þá að gefa iðnaðarfélagsstjóranum það, sem bezt er." Og í því sneri hann um vösunum og sletti leðjunni beint framan í hann.

"Það var laglega af sér vikið," sagði kóngsdóttirin, "þetta hefði ég ekki getað gert, en sjálfsagt mun ég komast upp á það."

Og nú varð Hans klaufi konungur, fékk konu og kórónu og settist í veldisstól, - og höfum vér tekið þetta beint úr blaði iðnaðarfélagsstjórans, en það er nú ekki sem allra áreiðanlegast.

 

 

 

 

AMMA  MÍN  HEFUR  KENNT  MÉR  NOKKUР LÍKA

Einhverju sinni er það sagt, að Skagfirðingar margir saman fóru skreiðarferð vestur undir Jökul, og er ekki sagt af ferðum þeirra, fyrr en þeir komu vestur og tjölduðu skammt frá bæ einum og slepptu hestum sínum á gras. Þeim hafði verið sagt, að bóndi sá mundi geta selt mikið af fiski. En um morguninn, þegar bóndi kom á fætur og sá tjaldið, fór hann að hitta ferðamenn. Gengu þeir svo allir ásamt heim að bænum, og voru þeir að spjalla við hann að selja sér fisk. Lá leið þeirra um, þar sem hestar ferðamanna voru á beit. Var bóndi að gamni sínu að hyggja að hestunum. Einn þeirra hafði þar rauðskjóttan hest afbragðsfallegan, svo hann bar langt af öllum hestunum.

"Ef þið viljið selja mér hestinn þann arna," mælti bóndi, "þá skal ég láta ykkur hafa fisk fyrir hann." En eigandinn sagði, að þó sér þætti gott að fá keyptan fiskinn, "þá fer ég heldur fisklaus heim aftur," mælti hann, "en láta hestinn."

Ól bóndi samt á við hann að selja sér hestinn, en þess var enginn kostur. Sagði þá bóndi: "Þér mun þá verða meira úr honum." Hinn kvaðst ekki um það hirða.

Síðan keyptu þeir skreið hjá bónda og fóru svo að taka hesta sína. Lá þá fallegi hesturinn dauður. En þar sem þeir stóðu hjá hestinum og eigandinn var að tala um, að hann mundi mega ná af hestinum skinninu, kom að þeim stúlka hér um bil tíu eða ellefu vetra, sem var að reka kýr í haga. "Illa er nú komið fyrir þér," mælti hún við eiganda hestsins, "betra hefði þér verið að selja honum föður mínum hestinn þinn. Eða hvað viltu gefa mér til að lífga hann aftur?" Hann hélt hún mundi nú ekki geta það, "en þægja vildi ég þér, ef þú gætir það," mælti hann.

Gekk hún þá þrisvar rangsælis í kringum hestinn og tautaði eitthvað fyrir munni sér. Spratt þá hesturinn á fætur. Hló hún þá og mælti: "Hann var ekki dauður. Amma mín hefur kennt mér nokkuð líka." Launaði bóndi henni vel vikið og átti hest sinn lengi síðan.

AF  ILLUGA  SMIÐ

Tveir smiðir vóru samtíða í Biskupstungum sem báru langt af öðrum í þeirri íþrótt. Annar var Eiríkur Melkjörsson bóndi á Bergsstöðum. Hann smíðaði mynd eftir sólkerfinu, en deyði áður en hann hafði fullgjört gangverk það sem átti að koma öllu á rás.

Hinn var Illhugi bóndi á Drumboddsstöðum. Hann var manna hagastur á járn, en þó einkum tré. Hann brúkaði aldrei hefil, en felldi allt saman með smíðaöxinni.

Einu sinni var hann nótt á bæ og þar var þá líka lærður sniðkari. Þeir voru beðnir að smíða mjólkurtrog um kvöldið um vökuna. Illhugi hafði engin tól nema öxi sína og nafar. Sniðkarinn hafði öll þau tól sem siður er að brúka. Þeir kepptust og varð sniðkarinn litlu fyrri. Síðan var vatni hellt í trogin og lak trog sniðkarans, en Illhuga trog hélt.

Illhugi var fenginn til að smíða allt vandað smíði sem smíða þurfti í Skálholti. Er sagt hann hafði smíðað viðaraxir úr öxinni Rimmugýgi er Skarphéðinn átti. Hafði hún seinast verið brúkuð fyrir réttunaröxi í Skálholti. Sumir segja Illhugi hafi gjört úr henni tólf axir, aðrir segja þær hafi verið færri og er það líklegt. Enn segja nokkrir að öxin hafi verið látin sigla héðan af landi seinast allra vopna.

Illhugi var einhvur mesti skipasmiður á sinni tíð, en mjög var hann efnisvandur og þótti sjá nokkuð fram í veginn. Einu sinni kom hann þar að sem menn vóru að smíða skip. Þá sagði hann: "Ekki eruð þið efnisvandir að hafa vindeik í skipið."

Þeir gáfu því engan gaum. Það skip fauk og brotnaði í spón.

Einu sinni sem oftar var hann fenginn til að smíða skip og þegar honum var fengið kjalarefnið, sagði hann: "Þetta er blóðeik; ég vil ekki smíða skip úr því tré."

Þessu var ekki sinnt og varð hann að brúka tréð. Þá sagði hann: "Þetta skip verður manndrápsbolli, en við því skal ég gera að aldrei skal það af kjölnum fara." Það skip klofnaði á sjó.

Illhugi sagðist ekki vita þann kirkjugarð á Íslandi sem hann vildi síður liggja í en á Stað í Grindavík, en það sagði hann mundi þó liggja fyrir sér. Og einu sinni var hann fenginn að smíða skip í Grindavík og sagðist hann gjöra það nauðugur.

Sagði hann þar til væri þrjár orsakir: hin fyrsta að skipið yrði manndrápsbolli; önnur að það yrði seinasta skipið sem hann smíðaði; hina þriðju sagði hann ekki. Þegar skipið var algjört tók hann sótt og dó og var grafinn á Stað. Spá hans sannaðist um skipið.

Son Illhuga var Jörundur faðir Þorsteins bónda á Brúnavallakoti, sem Gottsveinn Gottsveinsson skar á höndina, föður Einars á Mýrarhúsum (eða Pálshúsum) á Seltjarnarnesi og bræðra hans. Þeir eru nú vaxnir menn og smiðir miklir og svo voru þeir langfeðgar allir.

AF  HVERJU  ER  ÞÁ  RIFIР?

Einu sinni voru hjón á bæ; þau áttu mörg börn, en fátt höfðu þau vinnufólk og þurftu litlu til þess að kosta, enda voru þau vel við álnir, en bóndinn þótti í meira lagi aðsjáll. Hann hafði þann sið að hann tók til allan mat og skammtaði konu sinni út á pottinn í það og það sinnið; þar eftir var annað og var konunni mikil raun að nirfilskap hans.

Einhverju sinni bar svo við að bóndi lést þurfa að fara að heiman og vera burtu tvo daga. Þegar hann er farinn burtu segir húsfreyja smalanum að reka heim féð; segist hún ætla að taka úr því besta sauðinn, slátra honum og taka með því hungursmál úr börnunum og fólkinu. Smalinn gerir svo og er sauðurinn skorinn og lagður í pottinn og borðaður um kvöldið með góðri matarlyst.

Þegar búið er að borða og koma öllu fyrir er barið. Konan veit ekki hvaðan á sig stendur veðrið að þar skuli vera kominn næturgestur því það var ekki vani. Hún hugsar að það muni vera best að hún fari til dyranna. En áður en hún lýkur upp hefur hún þó þá varúð við að hún spyr hver úti sé. Segir þá bóndi til sín heldur dræmt. Lýkur hún þá upp bæjarhurðinni og segir að hann hafi verið fljótari í ferðum en hann hafi ætlað sér. Bóndi gegndi því engu en snarast innar hjá henni og þegar hann kemur inn í baðstofu gætir hann nákvæmlega að öllu, en finnur enga nýlundu á neinu.

Barn þeirra hjóna gekk með hjá rúmi þeirra; það hélt á kroppuðu sauðarrifi. Bóndi tekur rifið af barninu, skoðar það í krók og í kring og segir: "Af hverju er rifið að tarna?"

Konan segist ekki vita það hvar barnið hafi fundið það, undir rúminu eða á bak við það. Bóndi segir að það sé frá um það að rifið hafi ekki legið lengi í sorpi, það sé glænýtt. Ekkert segist konan vita um það; býður hún svo manni sínum að borða.

Hann sinnir því ekki, en segir: "Af hverju er þá rifið?"

En konan bað hann að stagast ekki lengur á rifinu, því hann stríddi sjálfum sér mest með því að vilja einkis neyta; býður hún honum þá að fara og hvíla sig. En hann hefur allt á hornum sér og alltaf sama viðkvæðið við allt sem hún býður honum:

"Af hverju er þá rifið?"

Þó drattast hann til að hátta um síðir.

Morguninn eftir fer hann ekki á fætur, liggur með háhljóðum nokkra daga og deyr svo. Sendir þá húsfreyja smalann eftir presti og hreppstjóra og fleiri nefndarbændum í sveitinni að segja þeim að bóndi sinn sé látinn og biðja þá að koma til hennar því hún þurfi að tala við þá um útförina.

Smalinn fór og mennirnir komu sem hún hafði sent eftir. Húsfreyja bauð þeim inn í baðstofu, þangað sem líkið var, og sagði að hún yrði nú að biðja þá að gera svo vel að hjálpa sér að koma manninum sínum sem fyrst í jörðina því þar væru lítil húsakynni svo hún ætti örðugt með að hafa líkið lengi í bænum. Hún bað þá og að standa fyrir allri útförinni og spara ekkert til hennar svo að maðurinn sinn yrði sómasamlega grafinn og sjálfir skyldu þeir setja fullt upp á fyrir ómak sitt, því svo væri fyrir þakkandi að þau hefðu nóg efni til þess. Komumennirnir hétu henni liðsemd sinni og höfðu nú hraðann á borði svo að bóndi yrði kistulagður og líkið flutt til kirkju. Prestur hélt yfir honum ræðu og svo var líkið borið til grafarinnar.

En þegar kistan er komin niður í gröfina gengur húsfreyja að gröfinni, hefst upp úr eins manns hljóði og segir: "Hvern andskotann hugsarðu, maður, að láta kviksetja þig lifandi?"

Gegnir þá bóndi úr kistunni og segir: "Af hverju er þá rifið?"

Var kistan svo dregin upp aftur og opnuð og bóndi hresstur við, því æðimikið var af honum dregið. Taldi svo prestur og aðrir nefndarmenn um fyrir honum að hann skyldi ekki láta nápínuskapinn ráða svo fyrir sig að hann gerði bæði sér og þeim sem hann ætti best upp að inna lífið leitt.

Við þessa skráveifu tók bóndi stakkaskipti og varð allur annar maður og bar aldrei konu sína ofurráða um nokkurn hlut. Eftir það lifðu þau saman glöð og ánægð og þóttu mestu sómahjón. Bóndi spurði aldrei um rifið framar þangað til hann dó í annað sinn skaplega og skikkanlega.

Nokkur Illhveli

Nauthvelið á að vera stærst allra illhvela að undanteknum lyngbak; það heitir og "fjósi". Nauthveli er það kallað af því að það öskri sem naut bæði úti á rúmsjó og eins þegar það fer með landi fram og heyrir kýr baula baular það á móti; en við org þess verður beljunum svo um að þær ganga á hljóðið og hlaupa í sjóinn og hafast aldrei aftur.

Lyngbakur er alkunnur hvalur úr fornsögum og ekki er trútt um að ekki fari enn sögur af honum í munnmælum; flestallar eru þær sniðnar eftir hinum eldri. Hann á að vera stærstur allra hvala í sjó og því sýnist hann vera eyja er hann er ofansjávar og hefur mönnum sýnzt sem þar á sé vaxið lyng og því er hann kallaður lyngbakur.

Sverðfiskurinn er og vondur fiskur; hann liggur á því lúalagi að leggjast í kjalfar skipa á sjó og elta þau og grandar þeim ef hann nær til þeirra. Nafn sitt dregur hann af því að upp úr bakinu á honum er ýkjahátt bægsli og þunnt sem líkist sverði til að sjá. Með því ber hann sjóinn til beggja hliða þegar illt er í honum.

Rauðkembingur heitir illhveli eitt; er það sagt að hann hafi rauð hár eftir hryggnum og þaðan sé dregið nafn hans; engar sögur þekki ég um hann.

Þá er enn náhvalurinn. Bæði Konungsskuggsjá og Eggert Ólafsson segja að hann sé svo ómannskæður að hann forðist menn. Að vísu hef ég ekki heyrt þess getið að hann grandi skipum á sjó, en hitt telja menn víst að hann leggist á nái þar sem menn hafa farist í sjó og því heiti hann náhvalur eða náhveli. Úr þeim fiski er hin nafntogaða náhvalstönn.

Þetta eru þau illhveli sem ég hef orðið var að sjómenn eru helzt hræddir við og kemur mér þá jafnframt til hugar að sú hjátrú standi í sambandi við hættu þá sem sjómönnum er búin af illhvelum að ætíð skyldi kirkja standa opin meðan á sjó er verið og allra helzt ef presturinn sjálfur var á sjó; þó má vel vera að það hafi átt að vera vörn við því að hvessti svo presturinn kæmist að landi eins og önnur hégilja sýnist benda enn ljósara á, sú nefnilega að ekki mætti viðra bækur meðan á sjó var verið því þá átti hann að bálrjúka eins og vant er ef bækur eru látnar út eða það kemur steypiregn.

Úr Þjóðsögum Jóns Árnasonar

 

 

 

 

 

 

Jónas í hvalnum

Einu sinni fyrir langa löngu var uppi maður sem hét Jónas. Hann var spámaður. Guð sagði Jónasi að hann ætti að fara til staðar sem hét Níneve og segja fólkinu sem þar bjó að hætta að hegða sér svona illa og hlýða Guði.

Jónas vildi ekki fara og hélt að hann gæti komist undan því með að þykjast ekki heyra það sem Guð sagði. Jónas tók skip og sigldi til Tarsis, þannig reyndi hann að flýja Guð. Á leiðinni sendi Guð storm og minnstu munaði að skipið brotnaði. Skipverjar urðu hræddir og Jónas sagði þeim að stormurinn hefði komið vegna þess að hann hefði ekki hlýtt Guði. Jónas sagði mönnum að henda sér út í sjóinn svo að storminn mundi lægja.

Þeir hlýddu Jónasi og vindinn lægði. Guð sendi stóran hval til Jónasar sem gleypti hann. Jónas var í maganum á hvalnum í þrjá sólarhringa og bað á meðan til Guðs og bað hann að fyrirgefa sér óhlýðnina. Á þriðja degi lét Guð hvalinn spýta Jónasi á þurrt land. Þá fór Jónas til Níneve og prédikaði það sem Guð hafði sagt honum að prédika. Hann sagði fólkinu að snúa sér til Guðs því annars myndi borgin farast eftir 40 daga.

Fólkið hlýddi Jónasi og ákvað að fylgja Guði.

Úr Gamla testamenntinu, Jónasarbók

 

 

 

 

 

 

Hvalurinn í hvalvatni

Einu sinni fóru menn frá Miðnesi á Suðurnesjum fram í Geirfuglasker. Varð þá eftir af þeim einn maðurinn sem þeir ekki gátu náð vegna brims; var hann nú talinn af. Maður þessi hét Gísli.

Árið eftir fóru menn í Geirfuglasker. Var þá sami maðurinn þar fyrir í skerinu heill og lifandi. Fór hann með þeim til lands, en sagði fátt um ársdvöl sína þó hann væri að spurður. Þó varð einhver þess vís af honum að hann hefði verið hjá konum tveim og að sú yngri væri ólétt eftir hann.

Skömmu síðar var hann við kirkju á Hvalsnesi; var þá messufólk margt. Um messutímann vill það til að kona kemur inn á kirkjugólfið og setur þar barnsvöggu með barni í, og var yfir vöggunni rautt klæði. Fer hún síðan út. Eftir messuna spyr prestur alla í kirkjunni hvort nokkur kannist við barn þetta eða hvort nokkur vilji láta skíra það, en enginn gefur sig fram. Snýr þá prestur sér beinlínis að Gísla sem í skerinu hafði verið og spyr hann hvort hann kannist ekki neitt við barnið eða vilji láta skíra það. Maðurinn neitar því harðlega.

Í sama bili kemur kvenmaðurinn sem með vögguna kom inn og er þá mjög reiðugleg. Átelur hún manninn harðlega þar sem hann eigi henni lífið að þakka, hafi verið hjá henni árlangt og eigi með henni barn þetta, að hann skuli vera sá níðingur að vilja ekki kannast við barnið né láta skíra það. Lagði hún það á að hann í staðinn skyldi verða að þeim versta illfiski á Faxaflóa.

Nú ætlaði prestur að hafa meira viðtal af konu þessari, en hún greip í sama bili barnsvögguna og gekk með hana úr greipum þeim. Sást hún ekki framar, en rauða klæðið varð eftir og var haft fyrir altarisklæði í kirkjunni.

En það er að segja af Gísla að honum varð svo við að hann hljóp í sjóinn, varð að illhveli og grandaði bátum á Faxaflóa; urðu að því mikil vandræði. Loks fengu menn kraftaskáld eitt til að kveða hvalinn upp á land. Kvað hann hann þá upp í Hvalvatn og sést hann þar ekki nema þegar veit á harðindi eða einhver önnur stórtíðindi.

Úr Þjóðsögum Jóns Árnasonar

 

 

 

 

 

 

Hvalurinn

Olavíus segir svo:

"Árið 1775, nóttina milli 23. og 24. júlím., fór ég á báti út úr Veiðileysufirði í þoku og þykkviðri og stóð það þangað til morguninn eftir kl. 8 ½, að sólskin kom og dreifði snögglega þokunni svo að vel sást um alla byggðina nema aðeins í fjarðarmynninu. Þar var að sjá skrokk einn kolsvartan ofan á sjónum sem tók yfir tvo þriðjunga af fjarðarbreiddinni, en hann er nærhæfis hálf vika sjávar á breidd. Skepna þessi líktist mikið stórhveli og hvarf stundum að nokkru í sjó niður, en stundum rétti hún sporðinn upp í loftið og bægslin og stundum hausinn allan.

Þó blæjalogn væri urðu þeir sem með mér voru lafhræddir og ætluðu fyrir fullt og fast að þetta væri illhveli og einkum lyngbakurinn sem svo er frá sagt í fornum sögum að sé eins og eyja tilsýndar og þurfi ekki að éta oftar en þriðja hvert ár, en þá hámi hann í sig allt sem að kjafti kemur, fiska og fugla, sædýr og annað þess konar. Við héldum því að landi og gengum upp á hæð nokkra; þaðan sáum við sömu sjón og áður, ekki lengra að en fjórðung mílu frá sjónum, og virtist okkur það vera reglulegur hvalur.

Hóf hann stundum nokkuð af skrokknum frá sjónum hér um bil álnarhátt, en lá þó í sjónum að öðru leyti. Sýndist okkur hann nú miklu ljósari álits en áður. Loksins hvarf hann okkur sjónum allt í einu um kl. 9."

Úr þjóðsögum Jóns Árnasonar

 

 

 

 

 

 

Grjóthrunið úr Tindastóli

Vestanvert við Skagafjörð er stórt fjall og afar hátt; það heitir Tindastóll, en að fornu Eilífsfjall. Gengur það allt í sjó fram og skilur Laxárdal hinn ytra og Reykjaströnd. Fyrrum voru ferðir alltíðar milli sveita þessara og fóru menn þá jafnan með sjó fram, því það hefur verið skemmstur vegur sem sjá má af afstöðu fyrrnefndra byggðarlaga, en undirlendi eða fjörumál var þá allstaðar nokkurt undir Stólnum. Að vísu hafa þá þó verið til fleiri leiðir sem enn eru tíðkaðar og liggur ein þeirra út Laxárdalsheiði.

Einhverju sinni bar svo við að hval rak á Reykjafjöru; norðan undir Tindastól; var þá gerður mannsöfnuður á Reykjaströnd til hvalskurðar. Þegar Laxdælir fréttu hvalrekann og skurðinn gjörðu þeir og mannsöfnuð og gekkst mest fyrir því presturinn í Hvammi og djákninn því þeir vildu eigna Hvammskirkju allan reka á því sviði og fóru á fund Reykstrendinga er voru að hvalskurðinum. Slóst þar í illdeilur með þeim er hvorir tveggja þóttust eiga hvalinn, en hvorugir vildu vægja fyrir hinum. Þó kom svo fyrir umtölur góðgjarnra manna að Laxdælir skyldu mega sanna með eiði ef þeir treystust að þeir ættu land það, er hvalurinn var á rekinn og skyldu þá Reykstrendir ekkert af honum hafa. Gengu Laxdælir svo að hvalnum og unnu eiða að því að sú jörð er þeir stæðu á væri Hvammskirkju eign á Laxárdal; enda var svo að jörð sú er var í skóm þeirra var eign Reykja á Reykjaströnd; því þeir höfðu rist grassvörð fyrir íleppa í skó sína í Hvammskirkju landi, aðrir segja í kirkjugarðinum í Hvammi, áður en þeir fóru norðan.

Þegar þeir höfðu unnið eiðinn, létu Reykstrendir rekann af hendi og fóru heim síðan, því þeir hugðu allt falslaust af hinna hendi, en Laxdælir tóku til skurðar. En er þeir höfðu skamma stund skorið hvalinn féll skriða úr Stólnum yfir þá og hvalinn svo þeir týndust þar allir nema drengur einn sem ekki hafði unnið eiðinn; hann komst aðeins undan að flytja Laxdælum tíðindin sem gerst höfðu í för hans. En skriðan huldi ekki einungis hvalinn og mennina, heldur tók hún gjörsamlega af veginn er verið hafði allt til þess norðan undir Tindastól; sú skriða heitir síðan Hvalurð. Það er sögn manna, að hvítklæddur maður hafi sézt uppi á fjallinu áður en skriðan losnaði; hafi hann átt að hafa sprota í hendi og lostið honum á fjallið þar sem skriðan tók sig upp.

Úr Þjóðsögum Jóns Árnasonar

 

 

 

 

 

Gosi og hvalurinn

Gott er nú að vera kominn heim aftur, sagði Tumi engispretta. Gosi kinkaði glaðlega kolli til samþykkis. Gosi hafði strokið að heiman en til allrar hamingju hafði Tumi fundið hann aftur. Nú stóðu þeir úti fyrir húsi Jakobs en hurðin var læst. Sjáðu, þarna eru einhver skilaboð! hrópaði Tumi. Þetta var bréf frá bláu heilladísinni. Tumi byrjaði að lesa upphátt:

Kæri Gosi.

Ég hef slæmar fréttir að færa.

Jakob fór burt til að leita að þér og nú er

stóri hvalurinn búinn að gleypa hann.

Bestu kveðjur,

Bláa heilladísin

Æ-æ! sagði Gosi. Við verðum að bjarga honum. Komdu, Tumi. Flýtum okkur til sjávar.

Þetta er leiðin, sagði Tumi engispretta og benti með regnhlífinni niður eftir götunni. En það er fjarskalega langt þangað. Það skiptir engu máli sagði Gosi. Það er mér að kenna að hvalurinn gleypti föður minn. Við verðum að flýta okkur, Tumi. Tumi hafði á réttu að standa. Það var óraleið til sjávar. En á endanum sagði Gosi: Nú erum við að verða komnir. Ég finn sjávarlykt.

Snemma næsta morgun komu þeir að háum höfða. Ofan af höfðanum blasti við endalaust haf. O-o, sagði Gosi. Voðalega er sjórinn stór. Sérð þú hvalinn nokkurs staðar, Tumi? En hvorki örlaði á hvalnum né Jakobi. Þá stökkvum við fram af! kallaði Gosi. Úr þessari æð? spurði Tumi skelfdur. Auðvitað! svaraði Gosi. Einn, tveir og þrír! Og þeir hentu sér niður í hyldýpið. Þeir sukku á grængolandi kaf. Hvaða furðufuglar skyldu þetta vera? hugsuðu fiskarnir. Loks féllu þeir mjúklega niður á hafsbotninn. Líttu bara á, sagði Gosi. Ég er syndur eins og selur. Tumi fann sér snigil fyrir reiðskjóta. Því næst fór hann á bak á sæhesti. Hott! Hott! hrópaði hann. Hættu þessu, sagði Gosi. Við verðum að leita að Jakobi.

Gosi rakst á kolkrabba og spurði: Hefurðu séð stóra hvalinn? En kolkrabbinn synti skelkaður burt. Hafið þið séð hvalinn? spurði Gosi smáfiskana. En fiskarnir syntu óttaslegnir með eldingarhraða í allar áttir. Þessi hvalur hlýtur að vera illræmdur, sagði Tumi, úr því að allir eru hræddir við hann. Félagarnir hröðuðu ferð sinni eftir hafsbotninum. Þar iðaði allt í þörungum, kröbbum og krossfiskum.

Innan skamms komu þeir að stórum, dimmum helli. Allt í einu fór hellirinn að hreyfast. Þetta var þá reyndar enginn hellir. Þetta var hvalurinn! Hann flatmagaði á hafsbotninum og hafði fengið sér hádegislúr. Þá er bara að vekja hann, sagði Gosi. Hvernig fer maður að því að vekja hval? spurði Tumi. Honum fannst Gosi ótrúlega fífldjarfur.

Rétt í þessu synti stór fiskatorfa hjá. Hvalurinn opnaði aðra glyrnuna græðgislegur á svip. Hann glennti upp hvoftinn… og allir fiskarnir soguðust inn í hann. Gosi og Tumi engispretta lentu líka í innsoginu. Eltu mig Tumi! kallaði Gosi til vinar síns. Kannski við finnum Jakob loksins. Sjórinn fossaði niður í víðan kvið hvalsins. Gosi, Tumi og allir fiskarnir bárust nauðugir viljugir með straumnum.

Lengst inni í kviði hvalsins lá lítill fiskibátur við stjóra og vaggaði hægt á vatnsfletinum. Gamli maðurinn sat við borðstokkinn og sýndist dapur í bragði. Hann hélt á langri veiðistöng í hendinni. Ég veit að þú ert glorhungraður, Klói minn, sagði hann við köttinn sem mjálmaði eymdarlega. Ef hvalurinn gleypir ekki fljótlega fiskatorfu óttast ég að það sé úti um okkur. Skyndilega fór báturinn að taka dýfur, öldurnar skullu á borðstokknum og sjórinn varð krökkur af fiski. Jakob dró hvern fiskinn á fætur öðrum. Ja, hver þremillinn! Sá er aldeilis ólmur, sagði Jakob og rykkti í færið af öllum kröftum. Það munaði mjóu að hann missti stöngina þegar hann sá að það var Gosi sem hékk á önglinum. Elsku Gosi minn, ert þetta þú? hrópaði Jakob. Hann hló og grét í senn og faðmaði drenginn að sér. Ég iðrast þess að hafa strokið, sagði Gosi. En nú er ég komin að bjarga þér. Það verður enginn hægðarleikur, sagði Jakob alvarlega. Við verðum með einhverju móti að fá hvalinn til að opna ginið, sagði Gosi við föður sinn. Þeir veltu þessu fyrir sér drykklanga stund.

Loks flaug Gosa ráð í hug! Ef við getum komið hvalnum til að hnerra, sagði Gosi, þá tekst okkur að sleppa. Fyrst verðum við að smíða okkur traustan fleka. Svo kveikjum við í bátnum. Þá myndast mikill reykur og hvalurinn verður að hnerra. Reykurinn barst nú óðfluga um kvið hvalsins svo að þar varð kolamyrkur. Og smátt og smátt tók reykjarlopi að liðast út á milli skolta hvalsins. Fyrst snörlaði í hvalnum. Síðan hóstaði hann. Og loks hnerraði hann. A-A-AAAAAATJÚ-Ú-Ú! Hann hnerraði svo ákaft að flekinn þeyttist út um ginið á honum. Haldið ykkur fast! æpti Gosi. En nú var hvalurinn orðinn reiður, öskuþreifandi vondur. Hann kom æðandi á eftir þeim með opinn hvoftinn og sjórinn ólgaði umhverfis hann. Hann ætlaði að gleypa þá aftur.

Gætið ykkar! Flekanum hvolfir! hrópaði Jakob. Þeir komu engum vörnum við. Litli flekinn þeira hófst hátt á loft og þeir féllu allir útbyrðis, Jakob, Gulli gullfiskur, Gosi, Klói og Tumi engispretta. Syndið eins og þið eigið lífið að leysa! kallaði Gosi. En aumingja Jakob þreyttist fljótt. Reyndu bara að bjarga sjálfum þér, stundi hann og saup hveljur. En nú hugsaði Gosi ekki um sjálfan sig. Hann hélt Jakobi á floti og synti í áttina til lands. Það var þolraun fyrir lítinn dreng.

Þegar Gosi náði landi tókst honum með naumindum að draga Jakob upp úr flæðarmálinu. Þá voru kraftar hans þrotnir og hann hné í ómegin af þreytu. Vesalings Gosi minn, hvíslaði Jakob þegar hann raknaði við sér. Þú bjargaðir lífi mínu! Hann tók Gosa gætilega í fangið og bar hann heim. Jakob háttaði Gosa niður í rúm og breiddi ofan á hann hlýja ábreiðu. Gosi lá með lokuð augu og bærði ekki á sér. Blessaður litli Gosi minn, sagði Jakob og táraðist. Allt í einu birti í stofunni og gamli maðurinn heyrði blíðlega rödd. Bláa heilladísin var komin. Dísin snart Gosa laust með töfrasprota sínum. Vegna þess hvað þú varst hugrakkur og ósérhlífinn, sagði hún, ætla ég að breyta þér í alvörudreng. Gosi settist upp í rúminu. Sjáðu pabbi! Ég er ekki lengur spýtustrákur. HÚRRA! Nú er ég orðinn alvörudrengur af holdi og blóði. Jakob þakkaði dísinni og hún brosti við. Hún vissi að Jakob hafði alltaf langað til að eignast alvörudreng. Jakob og Tumi engispretta byrjuðu að leika fjörugt lag og Gosi bauð kettinum Klóa upp í dans.

Pinocchio og hvalen, Íslensk þýðing Sigrúnar Árnadóttur á frá 1990. Byggt á hugmyndum úr sögu Charles Collodi um spýtustrákinn Gosa. Vaka-Helgafell gaf út.

 

 

 

 

 

 

 

Álfkonan í Geirfuglaskeri

Það er í sögnum haft að einn tíma eftir það að kristni var komin á Ísland og kirkjur almennt settar sóttu Suðurnesingar á tólfæringi út til Geirfuglaskers að afla sér geirfugls svo sem þeir áttu vanda til á hverju vori. En ei er þangað fært nema í logni og ládeyðu; er það haft til marks að þá sé leggjandi að skerinu er ekki lóar á steini við Stafnessurð.

Úr Þjóðsögum Jóns Árnasonar

Völvuleiðið á Hólmahálsi

Urðarköttur

Tröllin á Vestfjörðum

Sæmundur fróði

Stúlkan í Kúagerði

Skemmtilegt er myrkrið

Rauðhetta og úlfurinn

Kýrnar á Akranesi

Kolbeinn Jöklaskáld

Kirkjusmiðurinn á Reyni

Álfhóllinn í Leirdal

Herjólfur og Vilborg

Djákninn á Myrká

Barði draugur

„Heldurðu ekki, góðin mín, að sveinninn sé umskiptingur?

Þegar konan er heim komin, setur hún höldupott lítinn á mitt eldhúsgólf; síðan tekur hún sköft mörg, bindur hvert við enda annars, svo að efri endinn tók allt upp í eldhússtrompinn, en við hinn neðri batt hún þvöruna og lét hana standa í pottinum. Þegar hún hafði veitt þennan umbúnað í eldhúsinu, sótti hún sveininn og lét hann þar einan eftir verða; gekk hún þá úr eldhúsinu og stóð á hleri þar, sem hún sá gegnum dyragættina inn í eldhúsið. Þegar hún var fyrir litlu burtu gengin, sér hún, að barnið fer að vappa í kringum pottinn og virða hann fyrir sér með þvörunni í og segir síðan: „Nú em eg svo gamall sem á grönum má sjá, átján barna faðir í álfheimum, og hef eg þó aldrei séð svo langan gaur í svo lítilli grýtu.“ Fer þá konan aftur inn í eldhúsið með vænan vönd, tekur umskiptinginn og kaghýðir hann lengi og óvægilega. Æpir hann þá ógurlega. Þegar konan hefur strýkt sveininn um hríð, sér hún, að ókunnug kona kemur inn í eldhúsið með sveinbarn á handlegg sér, fagurt og frítt; lét hún vel að því og segir við konuna: „ Ójafnt höfumst við að; eg dilla barni þínu, en þú berð bónda minn.“ Að svo mæltu setur hún af sér sveininn, son húsfreyju, og verður hann þar eftir, en hefur karl sinn burtu með sér, og hurfu þau þegar. En sveinninn óx upp hjá móður sinni og varð efnismaður.

kerling vill hafa nokkuð fyrir snúð sinn.

Flugu þá heilasletturnar og grautarkleimurnar um allan heim. En þar sem heilaslettur karls og kerlingar komu á steina urður úr þeim hvítar dröfnur, en úr grautarkleimunum urðu hinar gulu, og sjást hvorar tveggja enn í dag á grjóti.

Íslenskur blaðadrengur

Saga eftir Jóhann Magnús Bjarnason

Hvernig fíflarnir urðu til

Barnasaga eftir ókunnan höfund

Genji - Fyrsta eiginilega skáldsagan

Af spjöldum sögunnar

Gott ráð

Saga eftir ókunnan höfund

Einu sinni var bóndi á Balkanskaga, sem átti stóran og fallegan búgarð. Bóndinn sem

var orðinn gamall hafði misst konu sína fyrir nokkrum árum og hafði ekki lengur

áhuga á að fást við búskap. Hann átti tvo syni, sem auðvitað hefðu hæglega átt að

geta tekið við búinu, en því miður samdi bræðrunum svo illa að gamli maðurinn

óttaðist hvernig færi, ef hann léti þá eina um búskapinn. Það blessaðist allt meðan hann gat sjálfur haft umsjón með öllu. Föðurnum var mikil raun af sífelldum rifrildum og átökum milli bræðranna, en vissi ekki hvernig myndi fara ef hann léti þá eina um

allt? Hann braut heilann um þetta vandamál sitt, en fann enga lausn á því. Dag nokkurn fór hann því til góðs vinar síns, sem átti jörð í nágrenninu

og bar undir hann þetta vandamál sitt.

,,Jæja," sagði vinurinn, ,,láttu strákana skipta jörðinni, hún er nógu stór til

þess. Þá geta þeir ráðið og ríkt, hvor á sínum jarðarparti, eftir eigin geðþótta.

,,Mér hefir margoft dottið þetta í hug," sagði gamli bóndinn. ,,En ef ég ákveð nú,

hvað hvor skal fá, munu þeir áreiðanlega fara að rífast og báðir segjast hafa borið

minna úr býtum."

,,Láttu þá sjálfa skipta jörðinni." ,,Nei, þá verður það ennþá verra.

Þeir geta aldrei orðið sáttir um það."

,,Mér dettur ráð í hug” sagði vinurinn, þegar hann hafði hugsað málið um hríð, og

sagði svo gamla bóndanum, hvað sér hefði dottið í hug. Þegar gamli maðurinn

heyrði það andvarpaði hann af feginleik og gekk raulandi heim til sín.

Daginn eftir kallaði hann á syni sína og sagði þeim að nú hefði hann að lokum

ákveðið að láta þá taka við búskapnum. Hann væri orðinn of gamall og þarfnaðist

hvíldar og þess vegna ætlaði hann að flytja í litla húsið við skógarjaðarinn, sem hann

hafði látið reisa til að eyða ellinni í. En þar sem þeir gætu aldrei verið sammála, vildi

hann stinga upp á að þeir skiptu með sér jörðinni.

Þetta var bræðrunum mjög að skapi, en óðara fóru þeir að rífast um, hvernig best

væri að skipta jörðinni. En faðir þeirra greip strax fram í fyrir þeim.

,,Það er ég, sem á að ákveða það," sagði hann.

Synirnir þögnuðu nú og hlustuðu með eftirvæntingu.

,,Karl, sem er eldri, á að skipta jörðinni," sagði gamli maðurinn.

Karl brosti, ánægður á svipinn og horfði drembilega á bróður sinn, sem var náfölur

af bræði og ætlaði að fara að mótmæla þessu ranglæti. En áður en hann fengi sagt

nokkuð, hélt faðir þeirra áfram.

,,En til að þér finnist þú ekki vera beittur ranglæti, Níels, átt þú að velja þann

jarðarpartinn, sem þér líst best á, þegar bróðir þinn hefir skipt jörðinni jafnt að sínu

áliti."

Svona hafði vinur bóndans verið ráðsnjall og nú voru báðir aðilar ánægðir með sitt,

en gamli bóndinn gat eytt ellinni í ró og næði.

 

 

Annie Lennox Erased I'm gonna put it all behind me Like nothing ever happened between us Nothing ever took place between you and me... Yes Nothin' ever happened And if you se me walkin' down the street I won't even recognise you I'll just erase you from my memory Put it all behind me Because you are erased All erased... you'll be sittin' on someone else's couch You'll be eatin' off a stranger's plate Everything is gonna get wiped out Like a new start Like a brand new fresh clean slate Well here I go remembering again All the anger and the blame... People in glass houses shouldn't throw those stones but ... something just flew through my window pane My my my my ... (oh mama did it touch you well?) I'll be in a brand new pair of running shoes And you'll be walking on down different street in a brand new suit and a fresh clean shirt Makin' telephone calls... Keepin' in time with someone else's feet Keepin' in time with someone else's feet      Deila á Facebook.    Tweet Deila á Twitter >Eitt og annað hér . Smá um mig Inngangsorð Um síðurnar . Forsíðan Aðalsíðan (síða 2) . Myndir árið 2013 Myndir árið 2012 Myndir árið 2011 Myndir árið 2010 Myndir árið 2009 Myndir árið 2008 Myndir árið 2007 Myndir árið 2006 Myndir árið 2005 Myndir árið 2004 Myndir árið 2003 Myndir árið 2002 Myndir árið 2001 Myndir árið 2000 . Á að fá sér dýr? Barna fróðleikur Barna skopmyndir Bensíneyðsla Brandarar Brúðakaups föll Bænir og sálmar Draugahornið Dýrahornið Fiskadella Sibba Florida (ferðalag) Fuglar, söngleikur Gestabókarskrif Gosi Gullkornin Himnafjör (myndir) Hláturinn (joke) Hljóðasögur Hvað er CP? Jólahornið jólasíðan Jólasíður annarra Kisugrín Kvikindisskapur Lagatextar Lestu fyrir börnin Ljósmyndir í Slide Mataruppskriftir Málshættir Muna smáfuglana Myndaskop Náttúran (smá fr.) Nýjasta efnið Óhöpp Ráðgátur Rugl og bull video Smásögur Sólkerfið Spurningar/svör Tónlistarmyndbönd Upp eða niður? Vinur Vissir þú? Vísur Vísnagátur Ýmislegt vinsælt Þjóðsögur Þjóðsöngurinn Þrautir-sjónhv.1 Þrautir-sjónhv.2 Ættfræði Ævintýrahornið . Aristo Cat (GSS) Bangsimon (GSS) Barbie (GSS) Dóra (GSS) Hello Kitty (GSS) Um Disney (GSS) . Afmælisdagar Bókstafir I love you Krakka síður Leikja síður Leikjasíður 2 og 3 MSN karlar Stafahornið Vefir annarra Veldu föt á fræga . Auglýsingaborðar . Senda tölvupóst Leggja orð í belg . >Gestabókin .

  ©SigfúsSig.Iceland@Internet.is