Háttvirtu herrar mínir og frúr! Ég ætla að byrja sögu þessa á því, að segja yður hver ég er. Ég heiti Jón og er Jónsson. Ég er bóndi hér í Nýja Íslandi á bæ þeim, sem heitir Strympa. Ef ég lifi þangað til miðvikudaginn í átjándu viku sumars, þá verð ég fimmtíu og fimm ára gamall. Ég er fimm fet og sjö þumlungar á hæð á íslenzkum sauðskinnsskóm. Það situr ekki á mér að greina neitt frá atgjörvi mínu eða líkamsburðum, þar sem ég segi sjálfur frá, en ég skal að eins geta þess, að ég þótti með duglegri mönnum, meðan ég var upp á mitt hið bezta. Ég hefi verið heilsugóður alla æfi, L. S. G., nema hvað ég er farinn að þjást af gigt þessi síðustu árin. Hún liggur oftast í lærhnútunni vinstra megin og hleypur upp í öxlina, og vill ekki láta undan, þó ég sé að bera á mig bæði arniku og skonkalýsi. Ég býst varla við, að þið hafið heyrt mín getið, og þess vegna hefi ég verið svona fjölorður um sjálfan mig. Hér í Nýja Íslandi er sá bölvaður erill af Jónum, að þó ég - eða einhver þeirra - vinni sér eitthvað sérstakt til frægðar, þá festist aldrei sú frægð við hann; því enginn veit, hver Jónanna það er, sem frægðarverkið hafði unnið. Ég skal að eins geta þess, að til aðgreiningar frá öðrum samnöfnum mínum er ég kallaður Jón á Strympu - Jón gamli á Strympu, segja strákarnir, þegar þeir eru að tala. Það væri reyndar rangt af mér að segja, að ég væri alveg óþekktur í hinum menntaða heimi, því nafnið mitt hefir einu sinni birzt á prenti. Það er í Þjóðólfi frá 1872 undir auglýsingu um rauðskjóttan graðfola - mestu þrifaskepnu - sem ég hafði misst og var að auglýsa eftir. Þar stendur nafn mitt og brenimark fullum stöfum: - graðfolinn var reyndar ekki brennimerktur, en mér fannst myndarlegra að auglýsa það samt - Jón Jónsson, Litlu Strympu 20. nóvember. Brennim. Jón J. Ég klippti auglýsinguna með nafninu mínu úr blaðinu, og hefi síðan haft hana fyrir miða í Jónsbók, og er hún við guðspjallið á 16. sunnudag eftir Trinitatis. (Hinn vatnssjúki). Já, - ég gleymdi nokkru. Ég sem sé kaupi Lögberg og þar stendur nafnið mitt á prenti á lifrauðum miða framan á blaðinu í hverri viku. Mér þykir vænt um miðana og hefi tekið þá af og haldið þeim saman, og Ásdís mín - það er konan mín - hefir límt þá með grautarlími á allar bækur, sem ég á í eigu minni. Afganginn geymi ég í gömlu pjátur-tóbaksdósunum mínum, því ég er alveg hættur að brúka þær, síðan ég fékk pontuna hjá Grími mínum Einarssyni. Ég gat þess áðan, að konan mín héti Ásdís. Hún er þremur árum eldri en ég, og mesta atgervis- og sómakona. Hún er hálfdóttir Þorsteins, sem lengi bjó á Yxnaþúfu; sómamaður mesti og búhöldur. Mig hefir allt af furðað, hvers vegna Sunnanfari kemur ekki með mynd af honum, því hann átti afbragðs kú, og lagði saman nytjar tvisvar á ári. Ásdís mín var elzt þeirra systra. Hún var af dönsku kyni, undan afbragðs nauti, og sóttust allir bændur í hreppnum, eftir að fá kvígur undan henni. Ég vissi aldrei, hvernig það atvikaðist, að við Ásdís mín fórum til Ameríku. Hreppstjórinn - mesti dánu- og sóma-maður - lánaði okkur þrjú hundruð krónur sléttar, þegar við fórum, og hefir aldrei gengið eftir þeim síðan. Okkur Ásdísi minni hefir allt af komið vel saman, enda er gott að lynda við mig. Hafi okkur ætlað að verða sundurorða, þá hefi ég alténd slegið undan, því það situr ekki á mér að hafa á móti því, sem hún segir. Ég man ekki eftir, að hún hafi reiðst mér nema einu sinni: Það var fyrir mörgum árum síðan, að ég var nýbúinn að sá korni í blett fyrir austan fjósið - ég var þá ekki búinn að læra þá réttu búskaparaðferð hér - og af því fuglinn var vitlaus í það, þá setti ég upp stóra krossrellu til að fæla hann burt. En hvað skeði? Þegar ég kom heim, þá óð Ásdís mín alveg upp á höfuð á mér með þeim úrhelli-skömmum, að ég gat engu svarað. Hún sagði, að ég hefði sett upp þessa krossrellu til að svívirða sig, því hún Anna á Snyddu hefði sagt, að kjafturinn á henni Ásdísi á Strympu gengi dag og nótt, eins og krossrella, - alveg eins og kross-rella, og ef ég ekki tæki hana niður strax, þá skyldi ég ekki bragða mat í heila viku. Það þoldi ég ekki, því maturinn er mér fyrir öllu. (Við erum reyndar farin að verða þurftarminni nú upp á síðkastið, og er það helzt þessi kaffiögn, sem við getum nærzt á). Ég tók krossrelluna niður og braut hana sundur. Við Ásdís mín erum búin að dvelja hér í Nýja Íslandi í 20 ár. Fyrstu árin var allgott að vera hér, því þá voru engir skattar og engin sveitarstjórn, og ég var búinn að koma mér upp fjórum beljum og nokkrum kindum. Svo átti ég ýmislegt af öðru dóti og laglegan snudda, sem var brúkaður á bæjunum í kring. Móður hans keypti ég af Jóni mínum í Fagrahvammi, ljómandi skepnu og þreifst ágætlega hjá okkur, enda hirðir Ásdis mín kýr betur en nokkur önnur kona hér í kring, nema hvað sá galli er á henni, að hún er þríspena. Svo vissi ég ekki neitt um neitt, fyrr en um sumarið, að mér var sagt, að við ættum að fara að gjalda til sveitar, eins og heima, handa fátækum og til prests og skrifara. Mér varð það fyrst fyrir að grafast eftir, hvort ekki væri hægt að segja sig til sveitar, eins og heima; en mér var svarað því, að það væri ómögulegt, og ef við ekki borguðum skattinn, þá yrði farið illa með okkur. Svo um haustið sendu þeir herrarnir okkur skattmiða, og það var ekki laust við að ég yrði hræddur. Ég átti nokkur cent útistandandi fyrir lánið á tudda mínum, og fékk þau, og borgaði með þeim skattinn. Við Ásdís mín þorðum ekki annað, því að við kunnum þá ekki lagið á sveitarstjórninni. Næsta ár var skatturinn hærri, og þó borgaði ég hann, með því að selja golsóttu ána mína, og svo stútaði ég nokkrum hænum og lagði inn hjá bræðrum og fékk cent fyrir. Ég vissi ekki hvernig á því stóð, en á þessum tveimur árum fækkuðu gripirnir hjá okkur talsvert. Hálfa var kálflaus, svo við skárum hana, og eitt af því, sem sveitarstjórnin gerði okkur til bölvunar, var að gefa út lög um, að tarfar mættu ekki ganga lausir, svo ég varð að farga tudda mínum, og var hann orðinn laglegur og feitur, en ég hafði ekki hey til að gefa honum inni. Svo kom þistill í garðinn, og við hættum alveg að sá í hann, því Grímur minn sagði okkur Ásdísi minni, að það gæti ekki sprottið í þistiljörð, og það bezta væri að girða vel í kringum hann, svo hann gæti sprottið í næði, og það gerði ég. Gömlu netin mín urðu ónýt, og ég gat ekki fengið mér önnur ný. Svo þriðja árið var skatturinn hærri en áður, og efnahagur okkar verri en áður, og þá var það eitt sinn, þegar við Ásdís mín vorum að drekka kaffi, að hún segir við mig: „Með hverju ætlarð' að borga skattinn í haust , Jónsi?“ „Ég - ég veit ekki“, sagði ég. „Ég sker hann hrússa og legg hann inn hjá bræðrum upp í skattinn“. „Og vera svo hrútlaus eftir. Þú heldur líklega, að ærnar fái við sér sjálfar. Það er rétt eftir öðru búskaparlagi þínu. Ég held það væri nær að borga ekki skattinn, eins og hann Grímur gerði í fyrra, og hefir ekki borið á, að hann hafi verið hengdur enn þá“. „Þeir kann ske taka af okkur beljuna, og selja hana fyrir skattinum“. „Þú ert asni, Jón; eins og þú hefir allt af verið síðan ég giftist þér. Ég er svo sem ekki hrædd við þá herra, þó þeir reiðist upp í hástert. Grímur kom hérna í dag að leita ráða handa kúnni sinni, og lét kálfinum sex vikum fyrir tímann, og segir að sveitarráðið hafi leyft sér að vinna af sér skattinn, því hann geti ekki borgað í brautinni. Og ætli það hefði nú ekki verið nær fyrir þig að gera skurð úr djúpa kerinu, og vinna af þér skattinn ofan fyrir brautina. Það gæti þó farið svo að þú fengir tuggu úr því“. „Kann ske þeir lofi mér það, ef ég bið þá um það“. „Ekki, ef þú ert sá heimskingi að borga. Ef þú ekki borgar neitt, þá færðu það, því hvað er af okkur að hafa? Ég held það væri líka nær fyrir okkur að hafa færri gripina, við komumst einhvern veginn af fyrir því, og það verður ekkert tekið af okkur, ef við eigum ekkert til“. Ég sá, að þetta var satt. Það sat ekki á mér að vera að hafa á móti því, sem Ásdís mín sagði. Ég borgaði engan skatt það haust, enda nefndi enginn það við mig. Næsta ár kom á mig tvöfaldur skattur, með rentum, og þá var mér ómögulegt að borga, þó ég hefði viljað. Mér hálflék hugur á að fá skurð úr djúpa kerinu og fram í vatnið, svo ég fór og bað sveitarráðið að lofa mér að vinna af mér skattinn, og sagði þeim frá, hvað bágar væru orðnar ástæður okkar Ásdísar minnar. Þeir veittu mér það strax, því þeir sáu, að ég gat ekki borgað. Ég gróf tuttugu faðma langan skurð, tveggja feta breiðan og eitt fet á dýpt, og var að því í átta daga. En hörð þótti mér sú vinna, jafnvel þó ég færi mér ekki mjög hart, og ég hugsaði, að ég skyldi ekki láta sveitarráðið fara svo með mig í annað sinn. Næstu tvð ár borgaði ég ekkert, bæði gat ég það ekki, og svo sá ég ekki til neins að vera að því. Enginn nefndi það á nafn, og Ásdís mín sagði, að það væri guðlaust að vera að borga þann skatt ofan í fjandann á þeim. Svo safnaðist á okkur þriggja ára skattur; ég held það hafi verið orðnir yfir 20 dollars. Ég var alveg hættur að fást nokkuð um þá skuld, og lét mér standa á sama, þó skattaseðlarnir væru að koma. Þá var það eitt sinn, að ég og Ásdís mín vorum nýkomin af netjum, að Grímur minn Einarsson kom, og meðan hann var að bíða eftir volgum skólpsopa, þá segir hann við mig rétt si sona: „ Heyrðu lapm“, sagði Grímur, „hefir þú heyrt, að sveitarráðið er að kjósa prelát til að fara um og taka lögtaki hjá okkur í skattinn?“ Ég var að taka í nefið og varð svo hverft við, að ég missti niður tóbakið, sem ég hafði á handarbakinu. Ásdís mín varð fyrri til svars, - það stendur sjaldan lengi á svörum hjá henni: „Þar eru þeir lifandi komnir allir saman. Ætla nú að fara að selja undan okkur, eða hvað? En hart þykir mér það, ef þeir leika sér að því að vaða inn í fjósið á Strympu, meðan gamla Ásdís er heil heilsu og á fjórum fótum. Það er þér, Jón, allt saman að kenna. Þú gazt verið búinn að skera Rindlu, svo þeir gætu ekki tekið hana. Og ef maður á ekkert, þá hafa þeir ekkert að taka. Skuldar þú þeim nokkurn skatt, Grímur?“ „Hja“, - segir Grímur, „ég held ekki, dí hitt í fyrra vann ég hann af mér, og í fyrra gáfu þeir mér hann upp. Jú, ég líklega kem til að skulda þeim skattinn fyrir þetta árið, en, - ég borga hann aldrei“. Þetta sagði hann íbygginn, og ég vissi að hann meinti það. Grímur er ekki alveg blár innan, og þeir sanna það, að þeir naga aldrei feita hnútu hjá honum. Svo nokkrum dögum seinna vildi það til, að ég var að fitja í gullaugnanetsgarm, að mér varð litið út um glugga og sé ég hvar hann kemur, svo sem sjálfur tollheimtumaðurinn bersyndugi, eins og guðspjallamaðurinn Sýrak nefnir hann, og vissi ég strax í hvaða erindum hann mundi vera. Ég leit til Ásdísar minnar og segi ég si sona: „Ásdís mín“, segi ég við Ásdísi mína, „nú verður þú að verða fyrir svörum, en reyndu að sjá um, að hann hafi ekki Rindlu eða ána, við skulum heldur skera þær og éta“. „Þú hefðir átt að hafa mannrænu í þér að vera búinn að því“, segir Ásdís mín, og svo stendur hún í dyrunum, þegar sá bersyndugi kemur. Slík og þvílík ósköp! Ég vissi fyrir löngu, að Ásdísi minni var liðugt um tungutak, en annan eins mælskustraum hafði ég ekki haft hugmynd um. Orðin - og þau orð - runnu upp úr henni með svo miklum hraða, að skatta-innheimtumaðurinn gat ekki komizt að til að skjóta inn í orði á rönd, hvað þá meira. Og handleggirnir á henni gengu eins og - eins og - ja eins og krossrella, og það þarf ekki að orðlengja það, að hann snautaði burt, og kom ekki aftur. Ég brosti með sjálfum mér yfir ferð hans. Þeir leika sér ekki að því, þeir herrar, að vaða ofan í Ásdísi mína, þó þeir kann ske haldi það. Við skárum Rindlu um haustið, og lögðum ketið inn fyrir jólin. Við áttum eina kvígu, sem átti að bera á þorranum, og ég sá, að það var innanskömm í henni, svo hún gat ekki lifað. Ég sá ekki til neins að vera að mæða mig við að hafa tvær kýr; við áttum nógu erfitt án þess. Ég hefi fengið skattseðil á hverju ári, en ég skeyti þeim aldrei að neinu. Skattskuld mín er nú orðin yfir 40 dollara. Svo um daginn varð ég skrambans smeykur, því ég heyrði sagt, að þeir ætluðu að skera niður alla skuldaþrjóta sveitarinnar á einum fundi, svo ég fór og hitti Þórð minn í Framnesi - frá Keitu í Skagafirði, og segi ég við hann: „Ætl' þú vildir ekki, lapm, fara norður á fundinn og segja mér hvað þeir gera þar, viðvíkjandi mér?“ „Hjú“, sagði Þórður og þurkaði sér fyrir neðan nefið á treyjuerminni, „það er velkomið að ég geri það, góur“. Hann fór. Þeir sátu þar á fundi með kollektunni og voru að ráðstafa skuldaþrjótum sveitarinnar. Þegar röðin kom að mér, þá segir hann: „Jón gamli á Strympu skuldar 41 dollar. Hvað á að gera við hann?“ Þeir litu hver upp á annan, og var eins og hefði verið stungið upp í þá heilum sugfiskshaus. „Hann Jón á Strympu“, sögðu þeir, „það er ekki til neins að gera neitt við hann, nema að strika hann algerlega út úr bókum sveitarinnar. Það er til skammar, að nöfn slíkra manna sjáist þar, og kerling hans eitthvert hið versta skass í allri sveitinni. Við megum þakka fyrir, ef við fáum ekki að vita betur af þeim síðar, því þau eru alveg hætt nokkuð að bjarga sér“. Ég kunni mér ekki læti, þegar ég frétti þetta. Satt að segja hafði mér alltaf verið hálfórótt út af skattinum. En Ásdís mín sagði, að sér stæði alveg á sama; hún hefði aldrei borgað hann hvort sem var. Svona þarf maður að hafa það við þessa sveitarbesefa. Maður verður alveg að ganga fram af þeim. Ég skal nú að endingu geta þess, að ég hefi ekki párað þessar línur í þeim tilgangi að verða frægur, eða fá orð á mig sem rithöfundur. En mér fannst það vera kristileg skylda mín að láta meðbræður mína vita, hvaða búskaparaðferð er heppilegust hér í Nýja Íslandi, til þess að geta átt góða daga og losast við þessi sveitar-meinvætti, hún er nefnilega sú: að eiga ekki neitt og gera ekki neitt. Svo nú er ég alveg laus við sveitarráðið. Ég lifi góðu lífi og á einn gullaugnanetsgarm, sem ég legg í vatnið, þegar gott veður er. Gripirnir eru þrír: Búbót Ásdísar minnar, (undan svarta bola Þórðar míns) og Hringur minn og Skakkhyrna. Kindurnar eru fimm, allar út af þeirri golsóttu frá Jóni. Sex hænur eigum við, og einn hana (með tvöföldum kambi) og höfum þau í krubbu fyrir aftan rúmið okkar á bak við stóna. Við lifum ánægð með þetta og kvíðum engu, því Ásdís mín segir, að meðan kaupmaðurinn láni okkur, þá þurfum við ekkert að óttast; en þegar hann hætti því, þá skuli sveitarráðið „fá að vita af okkur betur“, eins og þeir sögðu á fundinum. Að endingu vil ég þakka yður, mínir hávelbornu herrar og frúr, fyrir að hafa hlustað á sögu mína. Ef þér ætlið yður að setjast að hér neðra, þá munuð þér aldrei iðrast þess, þó þér hagnýtið yður lærdóm þann, sem hún hefir inni að halda.   Saga frá Nýja Íslandi eftir Gunnstein Eyjólfsson    Deila á Facebook.    Tweet  Deila á Twitter