Fuglafróðleikur.

>Loka þessari vefsíðu<

Flýtileiðir:

Mikið hefur verið skráð af spurningum og svörum

inn á Vísindavefinn:

Finna fuglar ekki bragð?

Hvernig hafa fuglar mök?

Eru til tenntir fuglar?

Hvernig geta fuglar ratað svona langar vegalengdir?

Hvernig geta fuglar flogið?

Gætu fuglar flogið á tunglinu (já eða nei)?

Hvernig fjölga fuglar sér?

Af hverju standa fuglar stundum á öðrum fæti?

Hvort þróuðust fuglar frá forsögulegum eðlungum eða fleglum?

Hvaða fugl flýgur hæst?

Hvers vegna geta fuglar setið á háspennuvír án þess að fá raflost?

Fá fuglar nýtt par af vængjum þegar þeir deyja og verða fuglaenglar?

Af hverju syngja fuglar?

Af hverju fljúga fuglar svo gjarnan í V?

Hvar geyma fuglar eggin áður en þeir verpa þeim?

Hvað eru til margar keisaramörgæsir?

Hvað eru margar fuglategundir í útrýmingarhættu hér á landi?

Hver er staða mörgæsa í flokkunarkerfi fugla?

Hvað getið þið sagt mér um beinabyggingu fugla og líffærastarfsemi?

Hvers vegna hefur skúmur tvö latnesk heiti (Catharacta skua og Stercorarius skua) í íslenskum fuglabókum?

Mannsnafnið Orri er sagt fuglsheiti. Hvernig fugl er orrinn?

Hvernig á að losna við staravarp?

Hvað getur þú sagt mér um krákur?

Hvaða fugl er sjaldgæfastur?

Hvað geta hrafnar, álftir og grágæsir náð háum aldri?

Hvað getið þið sagt mér um flæmingja?

Getur fuglaflensuveiran borist úr fugli í gæludýr og þaðan í menn?

Hvað éta hrossagaukar?

Hvar eru allar dúfurnar sem voru alltaf í miðbæ Reykjavíkur fyrir nokkrum árum?

Hvað eru mörg prósent fugla ekki með fjaðrir?

Hvað er minnsta egg í heimi stórt?

Hvað eru til margar tegundir af fuglahreiðrum?

Hvers vegna eru ekki krákur á Íslandi?

Hvað er stærsti fugl í heimi með stórt vænghaf?

Hver er stærsti og minnsti fugl í heimi?

Gæti ég fengið að vita allt um smyrilinn?

Hvað getið þið sagt mér um köfun sjófugla?

Gæti ég fengið að vita allt um skúma?

Hvað eru til margar fuglategundir?

Af hverju getur fólk ekki flogið?

Hvað getið þið sagt mér um afrísku mörgæsina?

Hvaða arnartegund er stærst?

Hvað eru svartbaksegg lengi að klekjast út?

Hvað er vitað um minnsta fugl í heimi?

Hvað verða þrestir gamlir?

Hvað heitir bjartmáfsdeilitegundin Larus glaucoides kumlieni á íslensku? Hversu oft kemur fuglinn hingað?

Hvað geta kríur flogið langt án þess að lenda?

Hvenær er varptími spóans?

Af hverju eru sumir svanir hvítir en aðrir svartir?

Hvað eru margir gullernir eftir í heiminum?

Hve lengi lifa ernir?

Hver er algengasta fuglategund í heimi?

Af hverju er ekki fjallað um hænur í íslenskum fuglabókum?

Hvað geta gára-páfagaukar lifað í mörg ár og hvert er meðaltalið?

Bíta mörgæsir?

Hvers vegna dó flökkudúfan út?

Af hverju dó dódó-fuglinn út?

Getur múkkinn flogið þegar hann sér ekki sjó?

Getur maður dáið úr fuglaflensu?

Hvað er krían lengi að fljúga frá Íslandi til Suðurskautslandsins?

Af hverju geta mörgæsir ekki flogið?

Hvaða dýr lifa villt á Írlandi?

Hverjar eru minnstu fuglategundirnar og finnast þær í Evrópu?

Hvaða fugl flýgur hraðast á beinu flugi?

Um hvaða mávategund er ort í ljóðinu um fuglinn í fjörunni?

Hvernig stendur á því að spörfuglar fljúga ekki svo neinu nemi í aftakaveðrum?

Hversu fljótir eru íslenskir spörfuglar að koma upp ungum?

Gæti ég fengið að vita allt um fálka?

Hvernig næra strútar nýfædda unga sína? En dúfur?

Hvers vegna lifa mörgæsir bara á Suðurskautslandinu?

Verður fýll allra fugla elstur?

Getur þú sagt mér allt um kívífuglinn og sýnt mér mynd af honum?

Eru til litir sem mannsaugað greinir ekki?

Hvernig eru álftir flokkaðar?

Þrífst lundi á Íslandi bara í Grímsey og Vestmannaeyjum?

Gæti ég fengið að vita allt um kjóa?

Af hverju dó geirfuglinn út? Hve stór var stofninn við Ísland?

Hvað er það sem gefur páfagaukum umfram aðra fugla möguleikann á að geta lært að tala?

Hvað eru margar dýrategundir á Íslandi?

Hvað getið þið sagt mér um endur?

Stinga strútar höfðinu í sand þegar þeir eru hræddir?

Getið þið sagt mér allt um förufálka?

Hvað getið þið sagt mér um vistfræði hrafnsins á Íslandi?

Getið þið sagt mér nöfnin á öllum tegundum mörgæsa á íslensku?

Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa?

Getið þið flokkað haförn frá ríki niður í tegund?

Hvað getið þið sagt mér um ranakollur?

Hvar hafa spörfuglar á Suðurlandi náttstað?
 

Löngum hefur verið talið að fuglar væru þróaðir frá svonefndum boleðlum (Thecodontia), en þær voru uppi á Perm- og Tríastímabilum og dóu út fyrir um það bil 208 milljónum ára. Einnig var þá talið að báðir ættbálkar risaeðla, eðlungar (Saurischia) og fleglar (Ornithischia), ættu uppruna sinn að rekja til boleðla.

Því var álitið að fuglar og risaeðlur ættu sameiginlegan uppruna hjá boleðlum (lesa má um boleðlur í svari sama höfundar við spurningunni Hvernig varð fyrsta risaeðlan til?). Hins vegar hafa sífellt fundist fleiri leifar þessara dýra og nú er svo komið að flestir fræðimenn telja að fuglar séu frekar þróaðir frá risaeðlum og þá helst þrítáungum (Theropoda), en það er elsti hópur eðlunga.

Sá hópur þrítáunga sem flestir fræðimenn líta til í dag þegar reynt er að rekja uppruna fugla hefur verið nefndur stinnhalar (Tetanurae). Fagurkjálki (Compsognathus) eða þvengeðla, eins og hún er oftast nefnd á íslensku, er einnig talinn þróaður frá þessum hópi þrítáunga (sjá svar Jóns Más Halldórssonar um þvengeðlu). Þvengeðla er af svipuðum aldri og öglir (Archaeopteryx), sem er einna best þekktur frumfugla.

Það sem öglir hefur fram yfir þessar eðlur er fyrst og fremst fiðrið, en för eftir fjaðrir bæði á búk og rófu hafa fundist með öðrum leifum öglisins. Í hauskúpugerð, tönnum og beinagrind eru dýrin öll mjög lík. Öglir hefur vart getað flogið, heldur aðeins svifið, enda var enginn kjölur (carina) á brjóstbeininu. Slíkur kjölur er áberandi hjá fleygum nútímafuglum og er hald fyrir sterka vöðva út í vængina. Bein öglisins voru ekki nærri því eins hol að innan eins og bein fleygra nútímafugla þannig að dýrið hefur verið þyngra fyrir vikið, en talið var að hann hafi verið um 25 cm á hæð þegar hann stóð uppréttur.

Í lendarbyggingu er öglir eins konar millistig milli skriðdýra annars vegar og flegla og fugla hins vegar. Hjá öllum skriðdýrum, nema fleglum, snýr lífbeinið (pubis) fram, en þjóbeinið (ischium) aftur eins og hjá eðlungum. Hjá fleglum og núlifandi fuglum liggja þessi bein saman og snúa aftur í dýrið, en efsti hluti lífbeinsins er oft langur og snýr fram (praepubis), sjá skýringarmynd.

Hjá ögli snýr lífbeinið að vísu aftur, en það lá ekki upp við þjóbeinið. Flestir fræðimenn líta á þessa lendargerð sem „skriðdýrslend“ (saurischian), sem er að vísu að breytast í „fuglslend“ (ornithischian), en sú breyting er ekki að fullu um garð gengin. Því telja flestir fræðimenn nú á dögum að hjá fuglum og fleglum hafi átt sér stað samhliða (parallel) þróun í lendaruppbyggingu frekar en að fuglar séu þróaðir frá fleglum, en hjá þeim má sjá fleiri fuglseinkenni eins og til dæmis goggmyndun í kjálkum og rýrnun og fækkun tanna.

Á íslandi verpa að staðaldri 75 tegundir fugla og nokkrar að auki verpa hér stöku sinnum þegar sá gállinn er á þeim, þó þeim gangi treglega að nema land varanlega segir á vef náttúrufræðivef íslands.

Ísland er afar mikilvægur viðkomustaður á farleið nokkurra fuglategunda, gæsa og vaðfugla, milli varpstöðva á Grænlandi og í Kanada og vetrarstöðva í Evrópu. Þá berast til landsins, einkum á fartímum vor og haust, fjöldamargar tegundir flækingsfugla, bæði úr austri og vestri. Ýmsir hánorrænir fuglar halda hér til að vetrarlagi. Til þessa hafa með vissu sést alls um 370 tegundir fugla á landinu og á hverju ári sýna sig nýjar tegundir.

Þó fuglafána landsins sé ekki tegundarík er hún einstök að ýmsu leyti. Hér eru mjög stórir stofnar margra tegunda sjófugla, vaðfugla og andfugla, jafnvel svo stórir að verulegan hluta heimsstofnsins er hér að finna.

Ísland státar ekki af fjölskrúðugri varpfuglafánu.

Á Nat.is vefnum segir svo:

Ísland státar ekki af fjölskrúðugri varpfuglafánu.  Hér hafa aðeins sézt u.þ.b. 270 tegundir fugla, u.þ.b. 85 þeirra eru varpfuglar eða hafa reynt varp og u.þ.b. 12 eru vetrargestir eða reglulegir flækingar.  Hinar tegundirnar koma hingað fyrir tilviljun eða eru óreglubundnir gestir, aðallega spörfuglar frá Evrópu.  Fjöldi varpfuglategunda er lítill miðað við önnur Evrópulönd, en einstaklingafjöldi sumra tegunda er slíkur, að hann gerir meira en að jafna út mismuninn (Lundi, langvía, stuttnefja).  Margar tegundir tóku sér búsetu hérlendis á 20. öldinni, s.s. skeiðönd, skúfönd, toppönd, sílamávur, síldarmávur, hettumávur, brandugla og stari.

Margar tegundir hafa reynt landnám án verulegs árangurs, s.s. blesönd, vepja, svala, gráþröstur o.fl.  Það er óhætt að fullyrða, að landið er langt í frá fullnumið í dýrafræðilegum skilningi miðað við núverandi og jafnvel hlýnandi loftslag.  Margar hinna algengu fuglategunda eins og stokkönd, lóa, sandlóa, spói, stelkur, hrossagaukur, svartbakur, hettumávur, kría, þúfutittlingur, steindepill og hrafn finnast um allt land, nema e.t.v. á hálendinu.  Aukin skógrækt víða um land laðar til sín ýmsar tegundir fugla, sem ella fyndust ekki á landinu, og líklega á spörfuglategundum eftir að fjölga eftir því sem skóglendi stækka.

Bezti tíminn til fuglaskoðunar hérlendis er seinni hluti maí og fyrstu þrjár vikurnar í júní.  Flestir varpfuglar landsins eru farfuglar, sem yfirgefa landið mismunandi snemma eða seint, og sumir vetrargestanna koma þegar í ágúst.  Spörfuglar sjást einkum í Reykjavík og öðrum þéttbýlum svæðum á landinu.  Lítill hluti þrastarstofnsins á hér vetursetu og þá eru auðnutittlingar talsvert áberandi.  Músarindillinn sést oft við sjávarsíðuna og í Reykjavík.  Þúsundir snjótittlinga sækja í byggð á veturna og oft eltir smyrillinn þá þangað.  Fálkinn sést oft við ströndina á veturna og líka í bæjum, einkum þegar rjúpnastofninn er í lægð.  Grá- og svartþrestir eru algengir vetrargestir og hrafninn er áberandi á sama tíma í byggð.

Sílamávurinn er eina mávategundin, sem hverfur algerlega á veturna.  Hann flýgur suður í oktober og nóvember, þegar bjartmávurinn kemur frá varpstöðvunum á Vestur-Grænlandi.  Vaðfuglar, sem þrauka hér veturinn, eru aðallega á suðvestur- og suðausturströndinni, en sendlingurinn er algengastur þeirra.  Tildra og tjaldur eru mjög algengir vetrarfuglar á höfuðborgarsvæðinu.  Hrossagaukur, rauðbrystingur og sanderla eru sjaldgæfari á veturna.  Fjöruspói, lappajaðrakan og rúkragi eru meðal reglulegra vetrargesta og grálóa sést hér um bil árlega.  Himbrimi og lómur halda sig aðallega á sjó fyrir sunnan land á veturna.  Margar andategundir eru farfuglar en æ fleiri hafa hér líka vetursetu, s.s. urtönd, rauðhöfðaönd, duggönd og skúfönd, sem sést árlega við Reykjanes.  Húsöndin er staðfugl og hávellan er algeng á sjónum umhverfis landið á veturna.  Straumöndin heldur sig aðallega á sjónum á veturna, helzt í úfnum sjó.  Æðarfuglinn er all umhverfis landið árið um kring.
.

Fuglar landsfjórðunga

Hér fyrir neðan er nánar á Nat vefnum um einstaka fugla.

Varpfuglar á íslandi

Á fuglavefnum

er góðar myndir og góð umsögn um marga þá fugla sem verpa á íslandi.

Fjölskyldugarðurinn prýðir einnig marga fugla

>Loka þessari vefsíðu<