|
Hænsni
Nytjahænsni
nútímans eru komin af bankívahænsnum (Gallus
gallus) sem er ein
fjögurra tegunda innan ættkvíslar kambhænsna (Gallus).
Íslensku landnámshænsnin eru smávaxin, dökk eða dröfnótt.
Íslenska landnámshænan er núorðið fremur sjaldgæf sjón og telur aðeins
nokkur hundruð fugla. Þeir eru meðal annars hafðir á Hvanneyri, nokkrar
hænur eru til sýnis í Húsdýragarðinum í Laugardal auk þess sem örfáir bæir
hér og þar um landið hafa þetta kyn. Eigendur og ræktendur landnámshænsna
stofnuðu fyrir nokkru ræktunarfélag landnámshænsna. Hænsni eru höfð við
mismunandi aðstæður. Þau eru höfð í hænsnakofum og vappa um og éta orma,
fræ og annað sem til fellur. Hænurnar verpa í varpkassa í kofunum. svona
gamaldags hænsnarækt tíðkast þó óvíða lengur hjá iðnvæddum þjóðum. Þar eru
hænsnin alin í þröngum búrum og geta ekki hlaupið um og krafsað eftir fæðu
eins og þeim er eiginlegt. Fóðrið, hitinn og lýsingin í húsunum miðast við
það að hver varphæna geti verpt allt að 300 eggjum á ári. Þar sem
eggjaframleiðsla er vistværn eru hænum hafðar á gólfi og verpa í
varpkassa.
Landnámsmenn fluttu með sé hænsni til Íslands en trúlega hefur hænsnarækt
alldrei verið mjög útbreitt. Reynt er að varðveita Íslenska hænsnastofnin,
en hann er fjölbreittur að lit, oft svartur og smávaxinn. Hér á landi eru
nú hvítar hænur algengar. þær eru frá Ítalíu og eru álitnar besta
varphænukynið.
 Upp
aftur
Hænsn eru fuglar.
Fuglar eru vængjuð og fiðruð dýr sem verpa eggjum og hafa heitt blóð.
Hænsn eru
alætur.
Hænsn eru fremur stórir fuglar og eru klæddir fiðri. Fiðrið skiptist í
fjaðrir og dún og liggur dúnninn við kroppinn, hann skýlir hænunni mjög
vel. Á fiðrinu er feiti sem ver hænuna gegn vætu. Hænur fella fiðrið eins
og spendýr fara úr hárum. Þær hafa litla vængi miðað við stærð og geta því
lítið flogið.
Hænsn eru tannlaus, þess vegna gleypa þau fæðuna ótuggða. Fæðan safnast
fyrst í
sarpinn og þar mýkist hún.
Þaðan fer hún í kirtilmagann þar sem hún blandast meltingarvökva og síðan
fer fæðan í fóarnið sem mylur hana.
Hænan verpir eggjum. Utan um eggið er skurn og undir henni er himna sem
nefnist skjall. Síðan kemur hvítan og innst í egginu er rauðan. Góð
varphæna getur orpið allt að 300 eggjum á ári en þær byrja að verpa þegar
þær eru orðnar fjögurra mánaða gamlar.
Hænur fá oft nöfn vegna lits og einkenna sinna svo sem Doppa, Frekja, Gul
og Toppa.
Karldýrið nefnist
hani, kvendýrið hæna og afkvæmin hænuungi eða kjúklingur
Þyngd hænsna er á bilinu 1,5–2,0 kg og hljóðin sem þau gefa frá sér eru:
Gagg, gal og tíst.
Fengitími hænunnar er
allt árið en hænan gengur með í tuttugu og einn dag. Hænan getur ungað út
10–12 eggjum í einu.
Ungi verður til þegar hani frjóvgar eggið áður en hænan verpir því. Ef
hænan á að unga út eggjum liggur hún á þeim í þrjár vikur. Þegar hænur á
útungunarbúi verpa eru eggin tekin strax frá þeim og sett í hitaskáp sem
kallaður er útungunarvél. Þegar ungarnir eru eins dags gamlir eru þeir
sendir til bænda. Hænuungar sem eiga að verpa eggjum fara á eggjabú. Ungar
sem eru aldir til slátrunar fara hins vegar á kjúklingabú.
Hænsnin gefa okkur
egg og kjöt.
Hér áður fyrr fengu neytendur oft gölluð egg svonefnd fúlegg eða stropuð
egg. Nú kemur það varla fyrir því eggin eru gegnumlýst og gölluð egg tekin
frá.
Hægt er að nota egg á marga vegu, svo sem sjóða þau, linsjóða eða
harðsjóða, spæla þau á pönnu og í bakstur.
Úrgangur frá hænsnum kallast hænsnaskítur en hann þykir góður áburður og
er borinn á túnin á vorin til ræktunar.
|
